ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΤΗΣ ΛΑΤΡΕΙΑΣ «Μετριοπαθήσαντα»

 

Ένα τροπάριο του Όρθρου της Κυριακής του Τελώνου και του Φαρισαίου αρχίζει ω εξής:

            «Ταις εξ έργων καυχήσεσι Φαρισαίον δικαιούντα εαυτόν κατέκρινας Κύριε, και Τελώνην μετριοπαθήσαντα, και στεναγμοίς ιλασμόν αιτούμενον, εδικαίωσας».

            Η κρίση της μετοχής «μετριοπαθήσαντα», αναφερόμενης στον Τελώνη, ο οποίος παρουσιάζεται στη σχετική παραβολή (Λουκ. 18, 10 14) να προσεύχεται με συντριβή (όχι «μέτρια», όχι «με μέτρο») χρειάζεται διευκρίνιση ως προς τη σημασία της- και ως προς τις συνέπειές της για μας κατ’ επέκταση.

            Το ρήμα «μετριοπαθώ» είναι σύνθετο, προφανώς. Μπορεί να έχει διάφορες σημασίες, όπως «είμαι ανεκτικός [με κάποιον ή κάτι]», όπως στην περίπτωση της προς Εβραίους Επιστολής («πας γαρ αρχιερεύς εξ ανθρώπων λαμβανόμενος […] μετριοπαθείν δυνάμενος τοις αγνοούσι και πλανωμένοις» = «Κάθε αρχιερέας που λαμβάνεται από τους ανθρώπους [….] μπορεί να είναι ανεκτικός/μετριοπαθής με όσους έχουν άγνοια ή πλανώνται», όμως η κατά λέξη απόδοσή του είναι: «πάσχω με μέτρο».

            Το να πάσχει κανείς με μέτρο είναι μεγάλη υπόθεση. Βέβαια, χρειάζεται διευκρίνιση τι εννοούμε λέγοντας «μέτρο», διότι μπορεί να δοθεί η εντύπωση ότι «χαριζόμαστε» στον εαυτό μας, κάτι βέβαια που δεν μπορεί να ισχύει για τον Τελώνη, ο οποίος «έτυπτεν εις το στήθος αυτού» [= «χτυπούσε δυνατά το στήθος του»].

            Ποιο λοιπόν είναι το «μέτρο» της μετάνοιάς του Τελώνη, ώστε να τον αποκαλεί «μετριοπαθήσαντα» το τροπάριο. Κατά τη γνώμη μας το νόημα είναι το εξής:

            Ο Τελώνης «πάσχει με μέτρο» με την έννοια ότι αποφεύγει τα άκρα. Το άκρο είναι το να νομίζει ότι είναι…. αναμάρτητος [όπως περίπου παρουσιάζεται στην παραβολή ο Φαρισαίος]. Το άλλο άκρο είναι να έχει μεν πλήρη [όσο γίνεται κατ’ ανθρωπον βέβαια πλήρη] επίγνωση των αμαρτιών του και της επ- γνώσεως του και της εν γένει κατάστασής του, να οδηγηθεί σε [λόγω αυτή της επί=γνωσης] στην από- γνωση και στην απ-ελπισία [στην απώλεια δηλ. της γνώσης ότι ο Θεός είναι η πηγή της συγχώρησης [του «ιλασμού»] και, κατ’ επέκταση, στην απώλεια της ελπίδος του ότι θα βρει ποτέ συγχώρηση]. Με άλλα λόγια, το «μέτρο» με το οποίο «πάσχει» (μετριοπαθήσαντα) για τις αμαρτίες του ο Τελώνης είναι ο Θεός και η συγχώρηση που πηγάζει από Αυτόν.

            Έτσι, το απόσπασμα από το τροπάριο που παραθέσαμε να αποδοθεί ως εξής:

            «Κύριε, κατέκρινες τον Φαρισαίο, ο οποίος δικαίωνε τον εαυτό του έχοντας καύχηση για το έργο του, και δικαίωσες τον Τελώνη, ο οποίος έπασχε με μέτρο και ζητούσε με στεναγμούς να λάβει συγχώρηση».

            Ανδρέας Μοράτος, «ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ», φ. 1163