ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ΚΑΙ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ

            Όποιος δεν έχει βαθιές θεολογικές γνώσεις, αλλά παραμένει στις στοιχειώδεις ιστορικές αντιλήψεις, υπάρχει ο κίνδυνος  να παρασυρθεί από την άποψη ότι το κίνημα των εικονομάχων την εποχή του Βυζαντίου κατά τον Ζ ΄αι. μ. .Χ., αποτελούσε μια προσπάθεια που αποσκοπούσε στην αναμόρφωση της εκκλησιαστικής ζωής. Θα μπορούσε δηλ. να ονομάσει τους εικονομάχους αναμορφωτές και ριζοσπάστες.

            Η αντίληψη αυτή δεν είναι σωστή, γιατί η εικονομαχία μπορεί βέβαια να ξεκίνησε με την πρόφαση  της προόδου και στη σωστότερη ευσέβεια, αλλά η ιστορία της αποδεικνύει ότι, απόκτησε άλλες διαστάσεις αν αξιολογηθεί με πνευματικά κριτήρια.

            Αν κρίνουμε το κίνημα αυτό με αυστηρά πνευματικά κριτήρια, η εικονομαχία είναι ένα κίνημα βαθιά συντηρητικό. Πρόκειται για μια έκφραση του ανθρώπου που  δυσκολεύεται να κατανοήσει και να αποδεχθεί ελεύθερα  το μυστήριο της σάρκωσης του Λόγου του Θεού.

            Στην Π .Διαθήκη εικόνες και παραστάσεις ήταν απαγορευμένες για να προφυλαχθεί ο λαός από τον κίνδυνο της ειδωλολατρίας. Επίσης με την απαγόρευση των εικόνων προφυλάσσεται η αίσθηση της υπερβατικότητας του Θεού. Το βιβλίο της Γένεσης είναι γεμάτο από ανθρωπομορφικές  συμβάσεις μεταξύ Θεού και ανθρώπων που γίνονται αντιληπτές με τη γλώσσα των εικόνων. Συνεπώς οι ι. συγγραφείς δεν απορρίπτουν την εικόνα, αλλά διατηρούν μια επιφύλαξη στη χρήση της, επειδή γνωρίζουν την τάση που έχει ο λαός να στρέφεται προς τον πειρασμό της ειδωλολατρίας .Μ’ άλλα λόγια η απαγόρευση των εικόνων στην Π.Δ. έχει παιδαγωγικό χαρακτήρα, όπως και άλλα στοιχεία της Παλαιάς Οικονομίας.

            Σε τελική ανάλυση η βαθύτερη ιδέα της Π. Δ.  είναι ότι ο άνθρωπος πλασμένος κατ΄ εικόνα Θεού, όχι όμως ενός Θεού που είναι εξιδανικευμένη εικόνα του ανθρώπου,  ενός Θεού απόλυτα  υπερβατικού, που απαγορεύεται να φτιάξη κανείς την εικόνα Του.  Μόνο ο άνθρωπος έχει το προνόμιο να αποτελεί τη ζωντανή εικόνα του Θεού στη γη.

            Όταν όμως έρχεται  ο Χριστός στον κόσμο αυτές οι απόψεις της Π. Δ. αλλάζουν. Ο άκτιστος Θεός προσλαμβάνει την κτιστή φύση, για να τη θεώσει και να την αφθαρτοποιήσει. Ο Θεός έρχεται πολύ κοντά στον άνθρωπο για να γίνει ο άνθρωπος κατά χάριν Θεός. Ο υπερβατικός      Θεός χωρίς να χάσει την υπερβατικότητα του, γίνεται ο Εμμανουήλ. Στο πρόσωπο του Χριστού φανερώνεται η ενότητα του Θεού  και του ανθρώπου. Ενώ ο άνθρωπος είναι μία ατελής εικόνα του Θεού, ο Χριστός είναι το απαύγασμα της δόξας και μοναδική εικόνα του αόρατου Θεού. Έτσι στο πρόσωπο του Χριστού  αποκαλύπτεται ο Θεός. « ο εωρακώς εμέ εώρακε τον Πατέρα».

                        Ως συνέπεια όλων αυτών η Εκκλησία χρησιμοποίησε από την αρχή  τις εικόνες. Στην αρχή σαν σύμβολα και αλληγορία για να φτάσει αργότερα στην ανάπτυξη και καθιέρωση της ιεράς τέχνης της αγιογραφίας- εικονογραφίας που αποτελεί ένα τρόπο αισθητοποίησης της χριστιανικής αλήθειας, των δογμάτων της.

            Οι εικόνες δεν αποτελούν για τον ορθόδοξο πιστό στοιχεία ειδωλολατρίας, όπως μας κακολογούν οι προτεστάντες, αλλά είναι ομολογία πίστεως, ότι ο Θεός έγινε άνθρωπος.

            Η ύλη δεν απορρίπτεται, αλλά χρησιμοποιείται για να εκφράσει  με αισθητό τρόπο τα γεγονότα της ιεράς ιστορίας. Λ.χ. ο χριστιανικός Ναός είναι ο νέος κόσμος εν Χριστώ. Αυτό όμως δεν θα μπορούσε να γίνει κατανοητό, αν ο Ναός δεν ήταν ιστορημένος. Παντού βλέπει κανείς ιερά πρόσωπα και ιερά γεγονότα. Η Εκκλησία πήρε την τέχνη και την έκανε διάκονο του μυστηρίου της σωτηρίας.

            Αφού λοιπόν το ανθρώπινο πρόσωπο αποτελεί τη μοναδική δυνατότητα εξεικόνησης του Θεού, η εκκλησιαστική εικόνα που αποσκοπεί να δείξει το ανεπανάληπτο γεγονός του ανθρώπινου προσώπου, είναι η μόνη που μπορεί να επιχειρήσει το παράδοξο της εξεικόνησης του Θεού. Όσοι δεν γνωρίζουν τη θεολογία της Εκκλησίας σκανδαλίζονται σ’ αυτό το σημείο και τους καθιστά εικονομάχους.

            Ποτέ οι εικονομάχοι και οι άλλοι αιρετικοί δεν μπόρεσαν να κατανοήσουν τη θέση της εικόνας στη ζωή της Εκκλησίας και τη Θ. Λατρεία. Εκτός της παρεξήγησης του νοήματος της εικόνας τους σκανδάλιζε πάντα και η λατρευτική χρήση της.

            Δεν μπορούσαν να κατανοήσουν τον άγ. Ι. Δαμασκηνό, τον υπερασπιστή των αγίων εικόνων που έλεγε: « ου προσκυνώ την ύλη, προσκυνώ τον της ύλης δημιουργό, τον ύλην δι’ εμέ γενόμενον, και δι’ ύλης την σωτηρίαν μου εργασάμενον τη ύλη δι’ ης η σωτηρία μου είργασται».

            Η ορθόδοξη βυζαντινή εικόνα αναπαριστά με υλικά μέσα το κτιστό όπως εισέρχεται στη δόξα του ακτίστου. Έχει δηλ. χαρακτήρα εσχατολογικό. Η τέχνη της αγιογραφίας μας αποκαλύπτει από του νυν την αλήθεια  των προσώπων και των γεγονότων, όπως θα λάμψει στα έσχατα.

            Μ’ αυτά που είπαμε κατανοούμε φαντάζομαι τώρα γιατί ο θρίαμβος των εικόνων γιορτάζεται σήμερα Κυριακή της Ορθοδοξίας. Η αναστήλωση των αγίων εικόνων δεν σημαίνει δικαίωση των υπερβολών των αφελών εικονόφιλων, αλλά στάση της ορθόδοξης εικόνας στη θέση που δικαιούται στα πλαίσια της εκκλησιαστικής ζωής.

π.γ.στ.