Με την ευκαιρία της ιεράς μνήμης του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά

Οι ησυχαστικές έριδες του 14ου αι. 

και η αποφασιστική παρέμβαση του Αγ. Γρηγορίου Παλαμά

          Το Άγιον Όρος ήταν η έδρα «των καθ’ ησυχία ζώντων μοναχών», έργο των οποίων ήταν η «ησυχία» εξ ου και «ησυχαστές». Με την αδιάλειπτη προσευχή και την άσκηση-κάθαρση της καρδιάς ελάμβαναν πείρα του ακτίστου φωτός και έφθαναν στη θέωση.

          Η στάση αυτή των ησυχαστών προκάλεσε αντιδράσεις με προεξάρχοντα τον Βαρλαάμ τον Καλαβρό, οποίος  αναδείχτηκε κύριος πολέμιος των μοναχών-ησυχαστών τους οποίους αποκαλούσε «ομφαλοσκόπους».

          Υπερασπιστής των ησυχαστών ανεδείχθη ο Άγ. Γρηγόριος Παλαμάς, αγιορείτης  ησυχαστής και ο ίδιος. Όταν ξέσπασε η διαμάχη ο Γρηγόριος εγκαταλείπει του σιωπή του Όρους και έρχεται στη Θεσσαλονίκη όπου αναλαμβάνει τον αγώνα υπέρ των ησυχαστών. Είναι γνωστό το περίφημε έργο του «υπέρ των ιερώς ησυχαζόντων».

          Ο Αγ. Γρηγόριος συνοψίζοντας τη διδασκαλία των προγενέστερων Πατέρων, ιδιαίτερα των Καππαδόκων, συστηματοποίησε τη σχετική διδασκαλία. Ο άνθρωπος δεν μπορεί να γνωρίσει την ουσία του Θεού, αλλά μετέχει των ακτίστων ενεργειών Του. Πρόκειται για το άκτιστο φως που έβλεπαν οι ησυχαστές.

          Ο πυρήνας αυτής της διδασκαλίας δεν είναι αυθαίρετος, αλλά βρίσκεται στην Καινή Διαθήκη. Ο άνθρωπος είναι προορισμένος να γίνει «κοινωνός θείας φύσεως». Πώς θα γίνει αυτό; Ο Άγ. Γρηγόριος τονίζει: «αμέθεκτος έστιν η ουσία του Θεού», αλλά μετέχει στις άκτιστες ενέργειες του Θεού. Διότι «η θεία και θεοποιός έλλαμψις και χάρις ου η ουσία, αλλά ενέργεια έστι του Θεού»- το άκτιστον φως των ησυχαστών.

          Καλά όλα αυτά. Η διδασκαλία όμως του Αγ. Γρηγορίου έχει καμιά σχέση με τη ζωή του πιστού;   

          1. Οι πρακτικές συνέπειες της διδασκαλίας του Αγ. Γρηγορίου μας οδηγούν στην επίγνωση των ορίων μας, δηλ. μαθαίνουμε ότι δεν μπορούμε να γνωρίσουμε την ουσία του Θεού. «Θεόν νοήσαι μεν χαλεπόν, φράσαι δε αδύνατον» (Γρ. Θεολόγος). Όλοι ξέρουμε πόσο ολέθριες είναι οι συνέπειες της αλαζονείας του ανθρώπου σ’ όλα τα επίπεδα της ανθρώπινης ζωής. Η διδασκαλία αυτή μας προσγειώνει στον περιορισμό των δυνατοτήτων μας.

          2. Με τις άκτιστες ενέργειες Θεού μπορούμε να κοινωνήσουμε με τον Θεό. Αυτό είναι και η ουσία της πίστης μας με άμεσο αντίκτυπο στη ζωή μας. Ορθοδοξία δεν σημαίνει να είσαι πιστός και να κάνεις το καλό στη ζωή σου. Το ίδιο τονίζουν και οι άλλες θρησκείες. Ορθοδοξία σημαίνει θέωση του ανθρώπου, αυτό δηλ. που τόνιζαν οι ησυχαστές. Διότι μετέχοντας στις άκτιστες ενέργειες του Θεού- το άκτιστο φως – τη χάρη- πετυχαίνουμε την «εκ χάριτος θέωσιν». Αυτή λοιπόν την χάρη την δωρίζει το Άγ. Πνεύμα.

          Η θέωση αυτή δεν είναι μια θεωρητική διαδικασία, αλλά πραγματική. Είναι μία πρόσκληση και πρόκληση για κάθε πιστό. Με την ενανθρώπιση του Χριστού αγιάστηκε όλη η ανθρώπινη φύση  και όταν ενσωματωνόμαστε στην Εκκλησία, τότε αυτό το «δυνάμει» γίνεται «ενεργεία» για τον καθένα μας. Κάνουμε δικό μας το γεγονός του αγιασμού που πραγματοποίησε ο Χριστός. Τον αγιασμό της ανθρώπινης φύσης.

          Και όπως τονίζει ο ι. Χρυσόστομος, όταν κοινωνούμε το Σώμα και το Αίμα του Χριστού, τότε γινόμαστε «σύσσωμοι» και «σύναιμοι» και έρχεται ως συνέπεια η ορθή ζωή και πράξη. Με την ευχαριστιακή συσσωμάτωση μας στην Εκκλησία επιτυγχάνεται «εγχρίστωση» της ζωής μας. Διότι ο Χριστός δεν ήλθε απλώς να διορθώσει τη ζωή μας, αλλά για να γίνει η ζωή μας. Μία ζωή φωτισμένη και λουσμένη από τις άκτιστες ενέργειες του Θεού.

Βλέπε  εκτενέστερα στο: Γεωργίου Μαντζαρίδη «ΠΑΛΑΜΙΚΑ». Θεσσαλονίκη