Η Θ. Λειτουργία του Μ. Βασιλείου

Ε. Λέκκας

Ανάμεσα στις γνωστές Λειτουργίες που χρησιμοποιούνται από την Εκκλησία μας σήμερα είναι: του Αγίου Ιακώβου του Αδελφοθέου, των Προηγιασμένων, του ιερού Χρυσοστόμου και του Μεγάλου Βασιλείου.

Η πρώτη τελείται στις 23 Οκτωβρίου, ημέρα μνήμης του Αγίου Ιακώβου.

Των προηγιασμένων σε ορισμένες ημέρες της Μεγάλης Τεσσαρακοστής.

Του Μεγάλου Βασιλείου τελείται δέκα φορές το έτος. Την 1^η Ιανουαρίου, μνήμη του Αγίου, τις πρώτες πέντε Κυριακές της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, την Μεγάλη Πέμπτη, το Μ. Σάββατο, την παραμονή των Χριστουγέννων και την παραμονή των Θεοφανείων. Πλην των ανωτέρω εξαιρέσεων, κατά τις εορτάσιμες και Κυριακές, τελείται η του Ιερού Χρυσοστόμου.

Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου, ο Μέγας Βασίλειος συνέταξε και «ευχών διατάξεις» τις οποίες συναντούμε στα Ασκητικά του έργα. Επίσης η Πέμπτη Οικουμενική Σύνοδος αναφέρει, ότι ο ιερός πατήρ παρέδωσε εγγράφως «μυστική λειτουργία», ενώ ο πατριάρχης Πρόκλος συνέπτυξε την πριν από την εποχή του, τελούμενη Θ. Λειτουργία. Έτσι και η Λειτουργία του Μ. Βασιλείου και προϋπήρχε από αυτόν και υπέστη μετά από αυτόν διασκευές και αλλοιώσεις. Είναι όμως προφανές, ότι ορισμένες από τις ευχές της ανήκουν στον Μ. Βασίλειο.

Κατά τον 8^ο αιώνα οι Θ. Λειτουργίες του Μ. Βασιλείου και του Αγ. Ι. Χρυσοστόμου εμφανίζονται πλέον απαρτισμένες. Οι δύο αυτές οι Λειτουργίες ενώ έχουν κοινά διακονικά και εκφωνήσεις, διαφέρουν και προς τις ευχές σε πολλά σημεία, κυρίως όμως από την ευχή των κατηχουμένων μέχρι το «ἐν εἰρήνῃ προέλθομεν….».

Αντίθετα από «εὐλογημένη ἡ βασιλεία …» μέχρι την εκφώνηση «ὅτι ἐλεήμων ….» της εκτενούς ικεσίας και από την οπισθάμβωνο ευχή μέχρι τέλους είναι ίδιες. Επίσης η ακολουθία της προσκομιδής, της προθέσεως, το «οὐδείς ἄξιος...» και το «πρόσχες Κύριε..» είναι ακριβώς τα ίδια στις δύο Λειτουργίες, επειδή προέρχονται από την θ. λειτουργία του Αγ. Γρηγορίου του Θεολόγου, που δεν είναι πλέον σε χρήση.

Αλλά και όπου οι ευχές είναι διαφορετικές, έχουν τις ίδιες εκφωνήσεις. Για την ταυτότητα των εκφωνήσεων, των διακονικών και γενικά για την πορεία των δυο λειτουργιών η εξήγηση που δίνει ο λειτουργιολόγος καθηγητής Ι. Φουντούλης, είναι ότι «…ή προέρχονται από κοινή προϋφισταμένη παράδοση ή ανήκουν σε μια από τις δύο λειτουργίες και χρησιμοποιήθηκαν και από τον συγγραφέα της άλλης…»

Πρώτη πηγή λέγει θα μπορούσε να ήταν η θ. λειτουργία του Αγ. Ιακώβου, αν και διαφέρει ως προς τον αριθμό των ευχών και των εκφωνήσεων. Και στην περίπτωση αυτή πάλι θα μπορούσε να την δεχθούμε την παρέμβαση κάποιου, του Μ. Βασιλείου ή του Ι. Χρυσοστόμου, για τη διαμόρφωση του νέου κειμένου. Πάντως είτε έτσι είτε αλλιώς, κάποια από τις δυο προηγήθηκε. Το ότι ο Χρυσόστομος είναι νεώτερος, δεν σημαίνει τίποτε, γιατί η Λειτουργία του κατά βάση είναι η αρχαία Λειτουργία της Αντιοχείας, που είναι μάλλον παλαιοτέρα της Λειτουργίας του Μ. Βασιλείου.

Σε κάθε περίπτωση όμως υποστηρίζει ο ίδιος, οι τρείς αυτές Λειτουργίες «είναι ανεξάρτητες η μια από την άλλη – πέρα από τις ομοιότητες που έχουν- και καμιά δεν προήλθε από την άλλη. Ότι όμως η ραθυμία της ανθρώπινης φύσης και η ανάγκη συγκαταβάσεως σ’ αυτήν ήταν ο λόγος που σχεδόν επικράτησε η σύντομη Λειτουργία του Ι. Χρυσοστόμου

π.Γ.Στ.