Τριώδιο

Η περίοδος του κατανυκτικού τριωδίου

Συνήθως μέσα στον Φεβρουάριο αρχίζει στην εκκλησία μας μια μεγάλη και πνευματική περίοδος που διαρκεί πάνω από δυο μήνες και ονομάζεται «Τριώδιο». Αρχίζει από την Κυριακή του Τελώνου και του Φαρισαίου και ολοκληρώνεται ως το Μεγάλο Σάββατο και έχει ως σκοπό την κατά το δυνατό προπαρασκευή των Χριστιανών για τον εορτασμό του Πάσχα. Ο Ορθόδοξος λαός μας κάθε φορά που πλησιάζει η Κυριακή του Τελώνου και του Φαρισαίου λέει ότι ανοίγει το τριώδιο και όχι ότι αρχίζει το τριώδιο, ίσως επειδή από την ημέρα αυτή στους ναούς μας οι ιεροψάλτες ανοίγουν ένα σπουδαίο βιβλίο της εκκλησία μας «Το τριώδιο» και ψάλλουν ύμνους από αυτό. Επίσης το βιβλίο πήρε το όνομά του από τους κανόνες που ψάλλονται στον όρθρο της κάθε μέρας. Οι κανόνες έχουν συνήθως οκτώ η εννέα ωδές . Οι κανόνες όμως αυτού του βιβλίου των καθημερινών περιέχει συνήθως τρεις ωδές. Από εκεί πήρε και το όνομά του το τριώδιο.

Το βιβλίο αυτό ονομάζεται «κατανυκτικό τριώδιο» διότι «περισσότερο απ’ όλα τα εκκλησιαστικά βιβλία οδηγεί τις καρδιές και τις πονεμένες ψυχές των πιστών στην κατάνυξη με τους γλυκυτάτους ύμνους του, παίρνει την πέτρινη και σκληρή καρδιά μας που είναι κατάμαυρη από τα στίγματα των αμαρτιών μας και την φέρνει στην συντριβή, στο στεναγμό, στα δάκρυα της μετανοίας και έτσι την προετοιμάζει για να γιορτάσει με χαρά το σταυρώσιμο και αναστάσιμο Πάσχα» γράφει ο Π.Πάσχος.

Την πολύ μεγάλη χρονική περίοδο του κατανυκτικού τριωδίου θα μπορούσαμε να την χωρίσουμε σε τρεις περιόδους : α) τις τρεις πρώτες εβδομάδες β) την Αγία και Μεγάλη Τεσσαρακοστή και γ) την Αγία και Μεγάλη Εβδομάδα.

Οι τρεις πρώτες βδομάδες λέγονται και «προφωνήσιμοι» και περικλείονται ανάμεσα στις παρακάτω τέσσερις Κυριακές : Τελώνου και Φαρισαίου, Ασώτου, Απόκρεω και Τυρινής.

Η εκκλησία μας προσφέρει ένα συγκεκριμένο τρόπο ψυχικής ανάβασης, μια σκάλα πνευματικής ανόδου στην οποία αν στηριχτούμε θα συσταυρωθούμε και θα συναναστηθούμε με τον Σταυρωμένο και Αναστημένο Χριστό.

Την Κυριακή του Τελώνου και του Φαρισαίου η εκκλησία μας καλεί να σταθούμε στο πρώτο σκαλοπάτι, στην συντριβή και στην ταπεινοφροσύνη, βάζοντας στο στόμα και στο φρόνημά μας την τελική επίκληση «ὁ Θεός ἰλάσθητί μοι τῷ ἁμαρτωλῷ».

Την δεύτερη Κυριακή του Τριωδίου προβάλλεται η παραβολή του Ασώτου και μεταφέρει το κέντρο βάρους της σωτηρίας μας από την ανθρώπινη μικροπρέπεια στην αγάπη του Θεού. Το πιο σημαντικό είναι ότι ο Θεός πατέρας συνεχίζει πάντα να αγαπά και η αγάπη είναι ανώτερη από κάθε αμαρτία . Ένα περιμένει από μας. Τη μετάνοια και την επιστροφή μας.

Η τρίτη Κυριακή των Απόκρεω μας θυμίζει την Δευτέρα και φρικτή παρουσία του Κυρίου. Αυτή την φορά όχι να σώσει αλλά για να κρίνει τον κόσμο. Ο Θεός είναι αγάπη αλλά είναι και δίκαιος κριτής. Μας ανεβάζει ένα σκαλοπάτι παραπάνω. Υπάρχει ο δρόμος της αγάπης, της ανιδιοτελούς προσφοράς στον κάθε πάσχοντα αδελφό (πεινώντα, διψώντα, ξένο, γυμνό, ασθενή, φυλακισμένο. Ο Θεός ταυτίζεται με τον ελάχιστο και αυτό μόνο ο ίδιος μπορεί να το πράξει. Ο πιστός καλείται να μένει ξάγρυπνος στο χρέος της αγάπης ως ανταπόκριση στην αγάπη του θεού για τον κόσμο.

Την Κυριακή της Τυρινής το συναξάρι μας θυμίζει την έξοδο των πρωτοπλάστων από τον παράδεισο ως συνέπεια της ανυπακοής τους. Ο Αδάμ στέκεται απέναντι του Παραδείσου θρηνώντας για το τι είχε και τι έχασε. Ο Νέος Αδάμ ο Χριστός με την υπακοή του μας αξιώνει να βρεθούμε μέσα στον Παράδεισο. Το απόγευμα της Κυριακής της Τυροφάγου ψάλλεται στους ναούς μας ο εσπερινός της συγγνώμης. Ουσιαστικά με την ακολουθία αυτή μπαίνουμε στην περίοδο της Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Είναι η επίσημη είσοδος στην χαρμολύπη, όπου θλίψη και πένθος για τα προσωπικά μας ανομήματα συναντούν την χαρά της μετάνοιας και την ευφροσύνη της συγχώρησης από το Θεό. Μετά την Είσοδο αλλάζει το σκηνικό του ναού. Τα άμφια του ιερέα, η στολή της Αγίας Τραπέζης, όλα θα είναι σε πένθιμο χρώμα όλες τις ημέρες της Σαρακοστής μέχρι το απόγευμα της Παρασκευής.

Ο πιστός κάθε φορά που πλησιάζει η Μεγάλη Σαρακοστή αισθάνεται μια εσωτερική χαρά και αγαλλίαση για τον καιρό της μετάνοιας που αρχίζει. Κληρικοί και λαϊκοί στην απόλυση του εσπερινού της συγγνώμης προσφέρουν και λαμβάνουν συγχώρηση καθώς ανοίγονται στην έρημο των σαράντα ημερών. Για να έλθει η θεϊκή συγχώρηση χρειάζεται και ο άνθρωπος να συγχωρήσει τον συνάνθρωπό του. Χωρίς αγάπη και συγχωρητικότητα καμία αρετή δεν ευδοκιμεί στην ψυχή. Είναι μάταιος κόπος.

Τυπικά την Καθαρά Δευτέρα αρχίζει η δεύτερη περίοδος του τριωδίου, η αγία και Μεγάλη Τεσσαρακοστή, περίοδος προετοιμασίας και πνευματικής κάθαρσης των πιστών.

Τέλος το τρίτο τμήμα του τριωδίου είναι η Αγία και Μεγάλη Εβδομάδα. Είναι μεν το μικρότερο τμήμα, αλλά το ιερότερο και αγιότερο, αφού την εβδομάδα αυτή βιώνουμε τα μεγάλα κατορθώματα του Δεσπότου Χριστού.