Μικρό οδοιπορικό στο Άγιο Όρος-το περιβόλι της Παναγίας

 

Η ΤΕΧΝΗ (Β΄)

          Η κάθε μονή διαθέτει κεντρικό Ναό και πολυάριθμα παρεκκλήσια. Τα παρεκκλήσια είτε είναι αυτοτελή κτίρια τοποθετημένα εις τα άκρα της αυλής με ενωμένη ενίοτε τη μία πλευρά προς τα κτίρια, είτε ενσωματώνεται εις τον υψηλότερον όροφον του κτιρίου, ως και τα παρεκκλήσια των κελίων και των καλυβών.

          Ο κύριος Ναός, λέγεται καθολικόν, ευρίσκεται απολύτως ελεύθερος εις το κεντρικό σημείο της αυλής. Πρότυπον όλων των Ναών αυτών υπήρξε το καθολικόν της Μ. Λαύρας που αναγέρθηκε το 963 μ. Χ. βάσει σχεδίου του κωνσταντινοπολίτικου τύπου του τετρακιονίου τρουλλαίου Ναού με μετατροπή αυτού εις τρίκογχον.

          Η μετατροπή αυτή επετεύχθη με την διάνοιξιν δύο αψίδων εις το κέντρον του βορείου και νοτίου τοίχου, οι  οποίοι φιλοξενούν τους χορούς των ψαλτών, διο και καλούνται «χοροί». Αυτός ο τύπος ναοδομίας ονομασθείς «αγιορειτικός», διαδόθη εις πλείστας περιοχάς, ιδιαίτερα στην Ελλάδα και την Ρουμανία.

          Ο Ναός διακοσμείται εξωτερικώς μεν με χρωματισμό ή πλίνθους, εσωτερικώς δε με μαρμαροθετήματα, τοιχογραφίες εις διαδοχικάς ζώνας από κάτω μέχρι του παντοκράτορος και τα εις την λατρείαν απαραίτητα αντικείμενα.

          Με την πολύπλοκον διαρρύθμισή του ο αγιορειτικός Ναός τείνει να αντιστοιχήσει προς την δαιδαλώδη και δυσεξερεύνητον ψυχήν του ανθρώπου. Ο Θεός καλεί τον επισκέπτη να εισέλθει εντός δια να διερευνήσει τον οίκο του, όπως καλεί αυτόν να συνελίξει τον νουν και να διερευνήσει τα άδυτα της ψυχής του…

          Τα αρχαιότερα εις το Όρος αντικειμένων ζωγραφικής είναι φορητές εικόνες, προερχόμενες από έξω και συνδεόμεναι υπό της παραδόσεως με την ίδρυσιν ή την υπόστασιν ορισμένων μονών. Η παράδοσις φέρει αυτάς να επιπλέουν εις την θάλασσαν ή να έχουν ευρεθεί με θαυμαστόν τρόπον.

Δεν άργησε όμως το Όρος ν’ αναπτύξει ιδική του τέχνη και να αποβεί περιώνυμον κέντρον εικονογραφίας. Καθώς περνούσεν ο καιρός, ολόκληρος ο εσωτερικός χώρος των κοινών κτιρίων μονών και σκητών, ήτοι των καθολικών, κυριακών, παρεκκλησίων τραπεζών, εκαλύφθη με τοιχογραφίες.

          Τα εικονογραφικά θέματα απλώνονται εις αλλεπάλληλες ζώνες αναλόγως του μεγέθους του Ναού. Οι ζωγράφοι δεν εικονίζουν μόνο τα επεισόδια και τα ιερά πρόσωπα, αλλά και την προσπάθεια των ανθρώπων προς ανάβασιν μέχρι του θείου κατά διαδοχικάς βαθμίδας .

          Αι παλαιότεραι τοιχογραφίαι είναι του 14ου αι. μ. Χ. και προέρχονται από την μακεδονικήν σχολήν και προσωπικώς του Μανουήλ Πανσελήνου. Ευρίσκονται κυρίως εις το Πρωτάτον και κατά δεύτερον λόγον εις το Βατοπέδιον και το Χελανδάριον. Οι ζωγράφοι της σχολής αυτής εισάγουν τας αρχάς της τρίτης διαστάσεως, προσδίδοντες έτσι  εις τας παραστάσεις των φυσικότητα, ευκινησίαν, δραματικότητα κι φωτεινότητα, χωρίς να απομακρύνουν αυτάς από τον μεταφυσικόν χώρον.

          Τον 16^ο αι. ειργάσθηκαν εις το Όρος Κρήτες ζωγράφοι, εκπρόσωποι της κρητικής σχολής, η οποία αντί φωτοσκιάσεων και της προοπτικής προσέχει το μορφολογικό περίγραμμα, προσδίδουσα εις τας παραστάσεις της συγκρατημένην κίνησιν, ηρεμίαν, εσωστρέφεια, απλότητα και αριστοκρατικότητα.

          Τα χαρακτηριστικά αυτά μαρτυρούν ότι πρόκειται περί τέχνης εκφραζούσης τας ησυχαστικάς τάσεις. Δείγματα κρητικής τέχνης υπάρχουν εις τας μονάς Αγ. Λαύρας, Σταυρονικήτα, Διονυσίου, Δοχειαρίου, Ξενοφώντος.

          Μετά την εποχήν αυτήν εις το Όρος συνδυάζεται η μακεδονική  τέχνη με την κρητική τεχνοτροπία. Κατά τας αρχάς του 18ου αι. ο εκ Φουρνών Διονύσιος , εκήρυξεν την επιστροφήν εις την τεχνοτροπία του Πανσελήνου. Αλλ’ ό, τι εφοβείτο. 

            Ο Διονύσιος δεν εβράδυνεν να συμβεί. Η δυτική τεχνοτροπία δια της Επτανήσου έφθασεν εις το Όρος, καθώς και εις ολόκληρον την Ανατολήν, και  ολίγον κατ’ ολίγων επεκράτησεν οριστικώς. Οι αγιορείται ζωγράφοι μόλις κατά τον παρόντα αιώνα επέστρεψαν εις τα παλαιά βυζαντινά πρότυπα..

          Δεν είναι μικράς αξίας τα προϊόντα της γλυπτικής, της μικροτεχνίας, της μικροτεχνίας, της κεραμοπλαστικής και τη υφαντικής των αγιορειτών.

Π. Κ. ΧΡΗΣΤΟΥ, «ΤΟ ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ»-Ιδρ. Πατ. Μελετών. Θεσσαλονίκη

(συνεχίζεται)