O Γρηγόριος Δέρκων

Γεννήθηκε στο χωριό Ζουμπάτα της Αχαΐας και σπούδασε στη Δημητσάνα, στο Ναύπλιο και στη Μεγάλη του Γένους Σχολή στην Κωνσταντινούπολη. Η μόρφωση και το ήθος του Γρηγορίου συγκέντρωσαν την εκτίμηση του Οικουμενικού πατριάρχη Σωφρονίου Β' (1774-1780),ο όποιος τον Φεβρουάριο του 1777 τον χειροτόνησε μητροπολίτη Λακεδαιμόνιας σε διαδοχή του άλλου εθνομάρτυρα μητροπολίτη Ανανία Λαμπάρδη (1750-1767).
Το 1790 κατόρθωσε να διαφύγει τη σύλληψη από τον πασά της Τριπόλεως και να μεταβεί στην Κωνσταντινούπολη. Μη μπορώντας να επιστρέψει στην περιοχή του Μυστρά, το Οικουμενικό Πατριαρχείο τον μετέθεσε στη μητρόπολη Βιδύνης (1791-1801). Εκεί συνδέθηκε φιλικά με τον Πασβάνογλου, ο όποιος το 1797 αποστάτησε κατά του σουλτάνου.
Επί της πατριαρχίας Καλλινίκου Ε' ο Γρηγόριος μετατέθηκε στη μητρόπολη Δέρκων. Υπήρξε από τους πρώτους Φιλικούς και προσέφερε πολλές και μεγάλες υπηρεσίες στην Εκκλησία και στο Έθνος. Μεταξύ άλλων, εμύησε τον Παπαφλέσσα και αναγνωρίζοντας τις ικανότητές του και τον πόθο του προς την εθνική παλιγγενεσία, τον χειροτόνησε αρχιμανδρίτη και τον έστειλε στην Πελοπόννησο, για να συντονίσει τον Αγώνα. Συνεχώς προσέφερε καταφύγιο στους διωκόμενους, ενώ με εντολή τού Πατριάρχη συχνά συναντούσε τον Σουλτάνο, για να κατευνάσει με την διπλωματία του τις ανησυχίες τής Πύλης για την φημολογούμενη πρόθεση των Ελλήνων να εξεγερθούν, ώστε να δοθεί η δυνατότητα στους Έλληνες να κερδίσουν χρόνο και να οργανωθούν.
Μετά την εισβολή του Αλέξανδρου Υψηλάντη στη Μολδοβλαχία (9 Μαρτίου 1821),ο Γρηγόριος φυλακίστηκε μαζί με τους μητροπολίτες Θεσσαλονίκης Ιωσήφ, Τιρνάβου Ιωαννίκιο και Αδριανουπόλεως Δωρόθεο. Μετά την έκρηξη της Επανάστασης στην Πελοπόννησο (23-25 Μαρτίου 1821) και τα πολεμικά γεγονότα που ακολούθησαν, διατάχθηκε η θανάτωση των φυλακισμένων Ιεραρχών. Οι μητροπολίτες Θεσσαλονίκης Ιωσήφ, Τιρνάβου Ιωαννίκιος και Αδριανουπόλεως Δωρόθεος απαγχονίστηκαν στο Αρναούτκιο, ενώ για τον Γρηγόριο η αγχόνη είχε στηθεί στην αυλή του σπιτιού του στα Θεραπεία της Κωνσταντινούπολης. Ο Γρηγόριος προσευχήθηκε, ευλόγησε τη θηλιά της αγχόνης του και την πέρασε στον τράχηλο του, έκαμε το σημείο του Σταυρού και λέγοντας προς το δήμο «εκτέλεσον την διαταγήν τού ασεβούς κυρίου σου», τελείωσε την επίγεια ζωή του, την 3η Ιουνίου 1821.