Το ηρωικό Ζάλογγο

Νικηφόρος Κάτσενος, Φιλόλογος

Ο Φώτος Τζαβέλας, ο Καλόγερος Σαμουήλ και άλλοι υπήρξαν οι ήρωες. Παρ' όλο που τα τρόφιμα είχαν τελειώσει και η πείνα βασάνιζε τους Σουλιώτες δεν παραδίνονταν. Τότε ο Αλή ξαναεπιτίθεται. Τελικά 500 Τουρκαλβανοί, περνώντας από ένα απόκρυφο μονοπάτι κυρίεψαν αιφνιδιαστικά το Σούλι, που οι κάτοικοι του το είχαν κιόλας εγκαταλείψει. Οι Σουλιώτες οχυρώθηκαν στο Κούγκι και αντιστέκονταν με πείσμα. Πέντε φορές τους επιτέθηκε ο Βελής, ο γιος του Αλή, και τις πέντε τον απόκρουσαν. Στο τέλος ο Βελής δέχτηκε την πρόταση των πολιορκημένων. Θα εγκαταλείψουν την πατρίδα τους, αλλά χωρίς να τους πειράξει κανείς, θα έπαιρναν τις οικογένειες και τα υπάρχοντα τους για να εγκατασταθούν σε άλλο μέρος. Θα παρέμενε μόνο ο Καλόγερος Σαμουήλ στο μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής, το περίφημο Κούγκι για να παραδώσει το χώρο και να παραλάβει το αντίτιμο από τα πολεμοφόδια που σώθηκαν.

Η έξοδος έγινε στις 16 Δεκεμβρίου 1803. Ο Βελής όμως δεν κράτησε τη συμφωνία και επιτέθηκε στους Σουλιώτες την ώρα που αποχωρούσαν. Πολλές Σουλιώτισσες αποκλείστηκαν στο Ζάλογγο και προτίμησαν το θάνατο παρά την ταπείνωση. Λίγοι μόνο Σουλιώτες κατόρθωσαν να σωθούν φτάνοντας στην Πάργα και από εκεί στα Εφτάνησα με τον Κίτσο Μπότσαρη.
"Μερικές γυναίκες, γράφει ο ιστορικός-Καθηγητής Πανεπιστημίου Βασίλειος Σφυρόερας που ο αριθμός τους δεν είναι ακριβώς γνωστός (ορισμένοι ιστορικοί υποστηρίζουν πως ήταν 56, άλλοι 22) και λίγοι άντρες κατέβηκαν στο βράχο της κορυφής που λέγεται το Στεφάνι. Για να αποφύγουν τη σύλληψη και την ατίμωση, αφού προηγουμένως έριξαν τα μικρά παιδιά τους στο βάραθρο, οι γυναίκες σχημάτισαν χορό και καθεμιά φθάνοντας στο τέλος του κρημνού αποχωριζόταν από τις άλλες και κρημνιζόταν". Ο Β.Σφυρόερας παραθέτει τη μαρτυρία Τούρκου, αξιωματικού του Αλή, Σουλεϊμάν αγά, που περιέχεται στο βιβλίο του Ιμπ.Μαντζούρ Εφέντη, Γάλλου εξωμότη στην αυλή του Αλή. Κατά τη μαρτυρία αυτή "οι γυναίκες πιάστηκαν από τα χέρια και άρχισαν έναν χορό, που τα βήματα τους τα κινούσε ένας ασυνήθιστος ηρωισμός και η αγωνία του θανάτου τόνιζε το ρυθμό του. Στο τέλος των επωδών οι γυναίκες βγάζουν μια διαπεραστική και μακρόσυρτη κραυγή, που ο αντίπαλος της σβήνει στο βάθος ενός τρομακτικού γκρεμού, όπου ρίχνονται μαζί σε όλα τα παιδιά τους".

Έτσι το όνομα του Ζαλόγγου παρέμεινε ιστορικό, σαν τόπος όπου συντελέστηκε μια από τις άπειρες σκηνές αυτοθυσίας και ηρωισμού της δραματικής ιστορίας του θρυλικού Σουλίου, στον αγώνα του εναντίον του Αλή Πασά.
Στ' άγια αυτά ηπειρωτικά χώματα, στα χώματα του Σουλίου πλάστηκε ένας μύθος Ελληνικός, που πάντα θα συμβολίζει τη μοίρα της πανάρχαιας Ελληνικής φυλής. Με συγκίνηση σήμερα ατενίζουμε λίγα φτωχικά αχνάρια μιας παλιάς ένδοξης ζωής και απ'αυτά ξεπηδάει το πνεύμα του τόπου, το απλό και το σύνθετο, το ελεύθερο και ανθρωπιστικό, που ρίζωσε βαθιά στα Σουλιώτικα βουνά κι έκλεισε με τον άγραφο νόμο του το νόημα της ατομικής και εθνικής αξιοπρέπειας.

Γι' αυτό το ιστορικό νόημα του Σουλιώτικου έπους δεν είναι κάτι το αφηρημένο. Είναι μια ανθρώπινη παρουσία που έγινε πράξη και μας κληρονόμησε το ηθικό μεγαλείο για τον αγώνα της ζωής. Να το θείο δώρο που παρέδωσαν οι Σουλιώτες στους Πανέλληνες και τους ξένους: Η αναμέτρηση με το θάνατο και τις μεγάλες αξίες της ζωής, είναι, για τον άνθρωπο, Χρέος.