Ι. Μονή Αγίων Πάντων (Βελιμάχι)

Η παράδοση αποδίδει μεγά­λες τιμές στην προσωπικότητα του μοναχού Νεκτάριου, που υπήρξε ο ιδρυτής της Μονής. Γε­γονός είναι ότι πέτυχε να πάρει άδεια λειτουργίας της από τους Τούρκους και να ολοκληρώσει την οικοδόμηση της. Υπάρχουν 8 έγγραφα, μεταξύ των οποίων πα­ραχωρητήρια και ένα σουλτανικό φιρμάνι του 1777, το οποίο εκδό­θηκε κατόπιν αιτήματος του Αρ­χιεπισκόπου Σινά, στον οποίο φαίνεται ότι ανήκε κατ' αρχάς η μονή, υπαγόμενη στη Μονή του Βελιμαχίου. Με πατριαρχικό σιγίλιο του 1748 αναγνωρίστηκε ως σταυροπηγιακή, γεγονός που επιβεβαιώνεται από άλλα τέσ­σερα σιγίλια που σώζονται, όλα του 18ου αιώνα. Ο κώδικας του μοναστηριού αρχίζει από το 1715 και αναφέρεται στα κτίσματα, αλλά και στην κτηματική περιουσία που δωρήθηκε από ιδιώτες. Από τα έγγρα­φα που διασώθηκαν δεν είναι σαφές εάν το 1715ο Νεκτάριος ίδρυσε το μοναστήρι αυτό ή το Παλαιομονάστηρο στο Αλεποχώρι, γι' αυτό και ο Θωμόπουλος θέτει χρονολογία ιδρύσεως 1715-1728. Ο τάφος του Νεκτάριου βρίσκεται στη νότια στοά του αύλειου χώρου, προ του βόρειου τοίχου του καθολικού, όπου και υπαίθρια Αγία Τράπεζα και εικόνα της Θεοτόκου. Κατά την Επανάσταση δεν φαίνεται να υπέστη τις καταστροφές και δηώσεις που συνέβησαν σε άλλες μονές. Η πα­ράδοση πάντως αναφέρει ότι ο Γιουσούφ Πασάς, που έκαψε πολλά μοναστήρια της Αχαΐας, κατέστρεψε τις τοιχογραφίες, βγάζοντας με το ξίφος τα μάτια των αγίων.

Το μοναστήρι διατηρείται σε εξαιρετική κατάσταση στην αρχική του μορφή, γεγονός που οφείλεται στις ακάματες προσπάθειες του μακαριστού ηγουμένου του παπα-Σάββα Δημητροπούλου, που έμεινε εδώ από το 1922, όταν παιδάκι δέκα χρονών τον έφεραν οι γονείς του, και του κοσμοκαλόγερου Σταύρου Καγιάφα, που με προσωπική εργασία φρό­ντιζε τη συντήρηση και ευπρεπή εμφάνιση του χώρου. Πρόσφατες εργασίες με χρηματοδότηση του υπουργείου Πολιτισμού, παρά τις όποιες κακοτεχνίες, αποκατέστησαν τα κτίσματα και τον περίβολο.

Η είσοδος βρίσκεται στα ανατολικά, ενώ μια δεύτερη πολύ χαμη­λή τοξωτή πόρτα ανοίγεται στη βόρεια πλευρά του οχυρού περιβόλου. Και οι δύο προστατεύονται από στενές πολεμίστρες, στη βόρεια μάλι­στα υπάρχει και καταχύστρα. Τα κτίσματα της μονής περιβάλλουν ορ­θογώνια αυλή, που λόγω της υψομετρικής διαφοράς διαμορφώνεται σε τρία επίπεδα. Την ίδια διαφοροποίηση ακολουθούν και οι στοές που ανοίγονται στο ισόγειο κάθε πτέρυγας, με τα λιθόκτιστα οξυκόρυφα τόξα, τυπικής μορφής των χρόνων της Τουρκοκρατίας. Ξύλινα χαγιάτια υπάρχουν στους ορόφους. Στο νότιο τμήμα βρίσκεται το κα­θολικό, με την κύρια είσοδο του στον βόρειο τοίχο. Δύο τοιχογραφίες πλαισιώνουν την πόρτα, αριστερά ο αρχάγγελος φονεύων το κτήνος και δεξιά ο άγιος Γεώργιος τον δράκοντα, δύο παραστάσεις με ίδιο πε­ριεχόμενο, την επικράτηση του καλού και την καταστροφή του κακού. Ο ναός, που τιμάται στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, είναι ξυλόστεγη βασιλική, με νάρθηκα στα δυτικά. Επίπεδη ταμπλαδωτή οροφή έχει στο κέντρο τη μορφή του Παντοκράτορα. Το ξυλόγλυπτο καλής τέχνης τέμπλο φέρει τη χρονολογία 1734, ενώ κάτω από τη δεσποτική εικόνα του Χριστού ο ξυλόγλυπτης έχει γράψει «μνήσθητι Κύριε του δούλου Αντωνίου Νιταγιαδώρου». Ξυλόγλυπτος σύγχρονος με το τέμπλο είναι και ο «χορός» (πολυέλαιος) του ναού. Οι τρεις τοίχοι διασώζουν τον τοιχογραφικό διάκοσμο, που χρονολογικά ανήκει στο πρώτο μισό του 18ου αιώνα (δεν σώθηκε καμία παράσταση στο ιερό). Η χαμηλότερη ζώνη πάνω από το δάπεδο καλυπτόταν από πλατύ διακοσμητικό (ποδέα), σήμερα σε κακή κατάσταση διατήρησης, καθώς ανερχόμενη υγρασία από υπόγεια νερά που διαπότιζαν τα θεμέλια του ναού είχε ως αποτέλεσμα την αποσάθρωση του τυπογραφικού στρώματος.

Στην επόμενη ζώνη, που όμως είναι υψηλότερα από τα στασίδια, εικονίζεται πομπή 56 μορφών, αγίων, μαρτύρων και οσίων μοναχών. Ισά­ριθμες προτομές αγίων εικονίζονται σε στενή ζώνη, μέσα σε κύκλους που σχηματίζουν κληματίδες. Οι αφηγηματικές σκηνές, μέσα σε ορθο­γώνια πλαίσια στην υψηλότερη στάθμη, περιλαμβάνουν το Δωδεκάορτο, σκηνές από τα θαύματα του Κυρίου και τον θεομητορικό κύκλο. Στον νάρθηκα διατηρούνται οψιμότερης χρονολόγησης και πιο λαϊκής τέ­χνης τοιχογραφίες με την παράσταση της Δευτέρας Παρουσίας.

Στη μονή υπάρχουν δύο ακόμη ναΰδρια, των Αγίων Πάντων στη βορειανατολική γωνία του περιβόλου και του Προδρόμου στον όροφο της βόρειας πλευράς. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το παρεκ­κλήσι του Αγίου Ιωάννη, κατάγραφο από τοιχογραφίες. Καλύπτεται από τυφλό τρούλο (εξωτερικά δεν είναι ορατός) που στηρίζεται στις δύο πλευρές σε αβαθή τόξα, ενώ ανατολικά και δυτικά σε κυλινδρι­κούς θόλους. Στον τρούλο εικονίζονται ο Παντοκράτορας και οι ουρά­νιες δυνάμεις. Στη συνηθισμένη μεγαλογράμματη επιγραφή που περι­βάλλει την προτομή του Κυρίου περιλαμβάνεται και η αναγραφή της χρονολογίας 1766, που προφανώς αφορά την αγιογράφηση του πα­ρεκκλησίου.

Στην πολύ μικρή αψίδα του ιερού, που ανοίγεται στο πάχος του τοίχου, εικονίζεται η Παναγία Βλαχερνίτισσα και από κάτω δύο ιεράρχες. Άλλοι ιεράρχες και διάκονοι καλύπτουν τους πλάγιους τοίχους. Στον ανατολικό τοίχο τοποθετείται το Άγιο Μανδήλιο και η Κοι­νωνία των αποστόλων, στο κέντρο του ανατολικού θόλου η Αγία Τριά­δα, με τον Παλαιό των Ημερών, τον Χριστό και στο κέντρο το ΆγιοΠνεύμα. Στα εσωράχια των τόξων παρίστανται σε ολόσωμη απόδοση άγιοι μοναχοί, στα μέτωπα οι προφήτες και περιμετρικά του τρούλου σε συνεχή ζώνη οι ευαγγελιστές. Στον δυτικό θόλο παρατίθενται οι σκηνές του Δωδεκαόρτου. Οι τοιχογραφίες έχουν ζωηρά χρώματα, την παραδοσιακή εικονογρα­φία, παρουσιάζουν όμως ξηρότητα στην απόδοση των μορφών, χωρίς συναί­σθημα και ζωή. Στο τέ­μπλο δύο εικόνες αξίζουν προσοχής. Επτανησιακής τέχνης και οι δύο με δυτι­κότροπη τεχνοτροπία, εί­ναι η Παναγία και η Γέν­νηση του Προδρόμου.

Στο κέντρο της ανα­τολικής πλευράς της αυ­λής υπάρχει κρήνη, με το εξαίρετο νερό της πηγής που υπάρχει έξω από το μοναστήρι. Λαϊκό λιθανάγλυφο φέρει τη χρονο­λογία ΑΨΝΓ (1853).

Στην ανατολική πτέ ρυγα βρίσκεται η βιβλιοθήκη και στον όροφο το

αρχονταρίκι της μονής. Τα κελιά καταλαμβάνουν τους ορόφους της βό­ρειας και δυτικής πλευράς, ενώ στους θολοσκέπαστους χώρους του ισογείου υπάρχουν οι βοηθητικοί χώροι. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν στη βόρεια πτέρυγα ο φούρνος, ο λινός και το λιοτρίβι, που διατηρούν και τα παλαιά εξαρτήματα τους.

Μ.Γ-Β.

(Βυζαντινά και Μεταβυζαντινά Μοναστήρια της Αχαΐας, Εκδ. "Πάτρα 2006, Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης")