Ταυτότητα καὶ κατάθλιψη στὴν ἐφηβεία

Οἱ δυσκολίες, οἱ ἀγωνίες καὶ οἱ ἀναζητήσεις τῆς ἐφηβείας σχετικὰ μὲ τὴν ταυτότητα -ποὺ συνοψίζονται στὸ ἐρώτημα «ποιὸς εἶμαι, ποῦ ἀνήκω καὶ ποῦ πάω»- καθὼς καὶ ἡ ἐφηβικὴ κατάθλιψη ξεκινοῦν ὅταν ὁ ἔφηβος βιώνει μία ἀπώλεια.

Ἡ σημαντικότερη ἀπώλεια στὴ ζωὴ τῶν ἐφήβων εἶναι ἡ ἀλλαγὴ τῆς σχέσης τους μὲ τοὺς γονεῖς τους: παύουν νὰ εἶναι τὸ χαριτωμένο παιδάκι ποὺ εἶχε ὅλη τὴν προσοχὴ καὶ θαυμασμὸ τῶν γονιῶν του καὶ ἔπαιρνε χάδια καὶ ἀγάπη ὅ,τι καὶ νὰ ἔκανε. Στὴν ἐφηβεία οἱ ἔφηβοι αἰσθάνονται ὅτι ἡ ἀγάπη εἶναι «πάρε-δῶσε», ὅτι καθὼς σταδιακὰ μπαίνουν στὴν ἐνηλικίωση οἱ γονεῖς τοὺς ἀγαπᾶνε μὲ ὅρους καὶ ἔχουν ὑψηλὲς προσδοκίες ἀπὸ αὐτούς.

Οἱ ἔφηβοι συχνὰ μπερδεύονται σχετικὰ μὲ τὸ τί ἀκριβῶς προσδοκοῦν οἱ γονεῖς τους ἀπὸ αὐτοὺς καὶ νιώθουν ὅτι οἱ γονεῖς τους γκρινιάζουν γιὰ τὸ κάθε τι: τὰ ροῦχα, τὴν ἐμφάνιση, τὸ διάβασμα, τὶς παρέες, τὰ πάντα. Οἱ ἔφηβοι ἀναπολοῦν τὴν εὐτυχισμένη ἐποχὴ τῆς παιδικῆς ἡλικίας ὅπου τὰ περισσότερα λάθη συγχωροῦνταν λόγω «ἀνωριμότητας». Τώρα οἱ εὐθύνες καὶ οἱ ὑποχρεώσεις τους αὐξάνονται, ἐνῶ οἱ ἴδιοι δὲν εἶναι ἕτοιμοι νὰ τὶς ἀναλάβουν. Ἡ αἴσθηση ὅτι οἱ γονεῖς τοὺς ὑποβιβάζουν, τοὺς ἀπορρίπτουν καὶ ἡ δυσκολία νὰ ἀνταπεξέλθουν στὶς γονεϊκὲς ἀπαιτήσεις εὐθύνονται σὲ μεγάλο βαθμὸ γιὰ τὴ μείωση τῆς αὐτοπεποίθησης τῶν ἐφήβων, κάτι ποὺ πυροδοτεῖ ἀντιδραστικὴ κατάθλιψη.

Ἡ ἔνταση τῆς ἐφηβικῆς κατάθλιψη

Ἡ ἐφηβικὴ κατάθλιψη μπορεῖ νὰ γίνει ἰδιαίτερα ἔντονη κατὰ καιρούς, ἐξαιτίας τῶν φυσικῶν καὶ ὁρμονικῶν ἀλλαγῶν τῆς ἡλικίας ἀλλὰ καὶ τῆς συναισθηματικῆς ἀστάθειας τῆς ἐφηβείας. Σὲ αὐτὴ τὴν ἡλικία οἱ ἐγκεφαλικὲς δομὲς ποὺ ἐλέγχουν τὸ συναίσθημα, τὸν αὐτέλεγχο καὶ τὶς παρορμήσεις δὲν ἔχουν ὡριμάσει πλήρως. Οἱ ἀλλαγὲς στὴ διανόηση, τὸ σῶμα καὶ τὶς σχέσεις εἶναι στρεσογόνες καὶ προκαλοῦν πίεση καὶ φόβο στοὺς ἐφήβους.

Μικρότεροι καὶ μεγαλύτεροι ἔφηβοι καὶ βαθμὸς κατάθλιψης

Ὑπάρχει διαφορὰ στὸ πῶς οἱ μικρότεροι καὶ μεγαλύτεροι ἔφηβοι ἐκδηλώνουν κατάθλιψη. Τὰ νεότερα ἄτομα τείνουν νὰ ἔχουν καταστροφικὴ καὶ ἀντικοινωνικὴ συμπεριφορά, ἐκδηλώνοντας θυμὸ ἀπέναντι στοὺς ἄλλους καὶ τὸν ἑαυτό τους. Θεωροῦν ὅτι πρέπει νὰ «τιμωρήσουν» τὸν κόσμο καὶ τὸν ἑαυτὸ τους ἐπειδὴ αἰσθάνονται ὅτι οἱ ἴδιοι εἶναι «κακοὶ ἄνθρωποι». Ὅταν αἰσθάνονται ὅτι στὴν οἰκογένεια τὰ πράγματα εἶναι καταθλιπτικὰ καὶ δυσάρεστα, κάνουν τὴν ἀπόδρασή τους ἐγκαταλείποντας τὸ σπίτι τους. Οἱ μεγαλύτερης ἡλικίας ἔφηβοι κλείνονται περισσότερο στὸν ἑαυτό τους, βαριοῦνται, εἶναι ἀπαθεῖς, νιώθουν ἐκνευρισμὸ καὶ ὅτι δὲν ἀξίζουν τίποτα. Κάποιοι ἀπὸ αὐτοὺς ἐξακολουθοῦν νὰ ἐξωτερικεύουν ἀρνητικὰ τὴ συμπεριφορά τους, ἀλλὰ αὐτὸ συνήθως δηλώνει ὅτι ἡ συναισθηματική τους ἀνάπτυξη δὲν ἔχει φτάσει στὸ σημεῖο ποὺ θὰ ἔπρεπε νὰ εἶναι ἀνάλογα μὲ τὴν ἡλικία τους.

Ἡ οἰκογενειακὴ ζωὴ τῶν καταθλιπτικῶν ἐφήβων

Ὁ σημαντικότερος παράγοντας στὴ ζωὴ ἑνὸς ἐφήβου εἶναι ἡ οἰκογενειακή του ζωή. Ἂν στὴν οἰκογένεια ὑπάρχει στρὲς καὶ συγκρούσεις, ὁ ἔφηβος θὰ ἔχει αὐξημένες πιθανότητες νὰ ὑποφέρει ἀπὸ κατάθλιψη, γιατί δὲν ἔχει μάθει ἀκόμα πῶς νὰ χειρίζεται τὶς συγκρούσεις τῶν μεγάλων γύρω του καὶ δὲν ξέρει ἀκόμα πῶς νὰ θωρακίσει τὸν ἑαυτό του. Ἔφηβοι μὲ γονεῖς ποὺ ἔχουν κατάθλιψη τείνουν νὰ ἐκδηλώσουν καὶ οἱ ἴδιοι κατάθλιψη ἢ ἄλλες συναισθηματικὲς διαταραχές.

Τί μποροῦν νὰ κάνουν οἱ γονεῖς

Καθὼς τὸ παιδὶ πλησιάζει στὴν ἐφηβεία καὶ γίνεται πιὸ ἀνεξάρτητο, τὸ νὰ διατηρήσετε τὴν ψυχική σας ἐγγύτητα γίνεται ὅλο καὶ πιὸ δύσκολο, ἀλλὰ καὶ πιὸ σημαντικό. Καθὼς τὸ παιδὶ ἀποκτᾶ νέες δραστηριότητες καὶ ἐνδιαφέροντα, ἐπεκτείνεται ἡ κοινωνική του ζωὴ καὶ ὅλα αὐτὰ εἶναι σημαντικὰ γιὰ τὸ ἴδιο, ἐσεῖς ἐξακολουθεῖτε νὰ εἶστε ἡ βάση του, οἱ ἄνθρωποι ἀπὸ τοὺς ὁποίους παίρνει ἀγάπη, καθοδήγηση καὶ στήριξη. Αὐτὴ ἡ σχέση του μαζί σας θὰ τοῦ προσφέρει τὴ σιγουριὰ καὶ τὴ σταθερότητα ποὺ χρειάζεται γιὰ νὰ γίνει δυνατὸ καὶ νὰ ἀνταπεξέλθει στὴ ζωή.

Τί νὰ περιμένετε

Τὸ παιδὶ στὴν προεφηβεία μπορεῖ νὰ δείχνει ὅτι δὲ χρειάζεται τὴ βοήθεια ἢ τὶς συμβουλές σας, ἢ νὰ δείχνει ὅτι ντρέπεται γιὰ ἐσᾶς. Σὲ αὐτὴ τὴ φάση τὰ παιδιὰ ἀρχίζουν νὰ ἐμπιστεύονται περισσότερο τοὺς φίλους καὶ θέλουν τὸν ἰδιωτικό τους χῶρο καὶ χρόνο -ὁπότε ξεκινοῦν οἱ πολύωρες τηλεφωνικὲς συνομιλίες πίσω ἀπὸ ἐρμητικὰ κλειστὲς πόρτες. Ὅσο δύσκολο καὶ ἂν εἶναι νὰ δεχτεῖτε αὐτὲς τὶς ἀλλαγές, μὴν τὶς πάρετε προσωπικά: ἀποτελοῦν ὑγιὲς σημάδι ὅτι τὸ παιδὶ σας ἀρχίζει νὰ γίνεται ἀνεξάρτητο. Θὰ πρέπει νὰ ἀφήσετε λίγο λάσκα τὰ λουριὰ καὶ νὰ ἀφήσετε περιθώριο ἀνάπτυξης, χωρὶς αὐτὸ νὰ σημαίνει ὅτι θὰ ἀφήσετε τὸ παιδὶ ἀσύδοτο. Ἐξακολουθεῖτε νὰ ἀσκεῖτε σημαντικὴ ἐπιρροὴ στὴ ζωὴ τοῦ παιδιοῦ, ὅμως σὲ αὐτὴ τὴ φάση ὁ προέφηβος ἀνταποκρίνεται καλύτερα στὸ παράδειγμα ποὺ δίνετε παρὰ στὶς ὁδηγίες καὶ τὶς συμβουλές.

Μὲ τὴ στάση καὶ τὸ παράδειγμά σας προσφέρετε στὸν προέφηβο ἀξίες καὶ ἀφῆστε περιθώριο νὰ τὶς μάθει καὶ νὰ τὶς ἐξασκήσει: ἐπικοινωνία μὲ σεβασμό, ἠρεμία, καλοσύνη, ὑγιεινὴ διατροφή, ἄσκηση, τήρηση τῶν καθημερινῶν καθηκόντων χωρὶς βαρυγκόμια. Μὲ αὐτὸ τὸν τρόπο εἶναι πολὺ πιθανότερο νὰ ἀκολουθήσει ἀνάλογα καὶ ὁ ἔφηβος.

Πρόληψη τῆς κατάθλιψης

Γιὰ νὰ προλάβετε τὴν ἐμφάνιση τῆς ἐφηβικῆς κατάθλιψης ὑπάρχουν πράγματα τὰ ὁποῖα μπορεῖτε νὰ κάνετε νωρίτερα: Ἐνισχύστε τὴ σχέση σας μὲ τὸ παιδί: προσπαθῆστε νὰ τρῶτε ὅλη ἡ οἰκογένεια μαζὶ τουλάχιστον μία φορὰ τὴ μέρα καὶ ἂν αὐτὸ εἶναι ἀνέφικτο κάντε το μία φορὰ τὴν ἑβδομάδα.

Καληνύχτα: σὲ αὐτὴ τὴν ἡλικία δὲ βάζει κανεὶς τὸ παιδὶ στὸ κρεβάτι, ὡστόσο μπορεῖ νὰ ὑπάρχει μία ρουτίνα ἠρεμίας, ὅπου διαβάζετε κάτι μαζί, κουβεντιάζετε ἤρεμα γιὰ τὴν ἑπόμενη ἡμέρα ἢ κάνετε σχέδια γιὰ κάποια δραστηριότητα.

Μοιραστεῖτε τὴν καθημερινότητα: προσκαλέστε τὸ παιδί σας νὰ κάνετε κάτι μαζὶ (ὄχι νὰ σᾶς βοηθήσει!): κάντε μία βόλτα, ψῆστε ἕνα κέικ, δεῖτε μία κωμωδία μαζί, ἀκοῦστε τί ἔχει νὰ σᾶς πεῖ χωρὶς νὰ σπεύσετε νὰ κρίνετε, νὰ κατακρίνετε, νὰ δώσετε ἀπαντήσεις καὶ λύσεις.

Δεῖξτε τὴν ἀγάπη σας: ὑπενθυμίστε στὸ παιδὶ ὅτι τὸ ἀγαπᾶτε, ἐπιβραβεῦστε τὶς προσπάθειές του, ἔχετε τὸν καλὸ λόγο στὰ χείλη σας γι' αὐτό. Ἀποφύγετε τὰ φιλιὰ καὶ τὶς ἀγκαλιὲς μπροστὰ σὲ φίλους του καὶ προτιμῆστε ἕνα πλατὺ χαμόγελο, χτύπημα στὴν πλάτη, ἕνωση χεριῶν ἢ κλείσιμο τοῦ ματιοῦ. Κρατῆστε τὶς πιὸ οἰκεῖες ἐκδηλώσεις ἀγάπης γιὰ μέσα στὸ σπίτι.

Διατηρῆστε μία θέση στὴ ζωὴ τοῦ παιδιοῦ: αὐτὸ δὲ σημαίνει ὅτι πρέπει νὰ ἀνακατωθεῖτε στὴ ζωή του, ἀλλὰ νὰ δημιουργήσετε χῶρο καὶ γιὰ ἐσᾶς: καλέστε τοὺς φίλους τοῦ παιδιοῦ σας στὸ σπίτι, γνωρίστε τους ἀλλὰ ἀφῆστε τους μόνους, πάτε στὴν προπόνησή του, γνωρίστε τοὺς δασκάλους του, μάθετε τὰ ὡράριά του.

Δεῖξτε ἐνδιαφέρον: γιὰ τὴ ζωὴ τοῦ παιδιοῦ σας, τὰ ἐνδιαφέροντα, τὶς ἰδέες τὶς προτιμήσεις του. Μὴν κρίνετε, μὴν ἐπικρίνετε μὴν κατακρίνετε! Μάθετε νὰ ἀκοῦτε.

Ὅταν ἐκδηλωθεῖ Κατάθλιψη

Ἂν παρατηρήσετε συμπτώματα κατάθλιψης θὰ πρέπει νὰ ἀπευθυνθεῖτε σὲ εἰδικὸ ποὺ θὰ σᾶς βοηθήσει νὰ χειριστεῖτε τὸ πρόβλημα τοῦ παιδιοῦ μὲ τὸν κατάλληλο τρόπο καὶ θὰ βοηθήσει καὶ τὸ παιδὶ νὰ διαχειριστεῖ τὰ συναισθήματα καὶ τὶς σκέψεις του ὥστε νὰ ξεπεράσει τὴν κατάθλιψη.