Μικρέ μου Πινόκιο! (α')

Δεν έφαγε αυτός το κέικ, ο δράκος έσπασε το τζάμι, το γάλα χύθηκε μόνο του. Γιατί λέει συνεχώς ψέματα; Πριν βιαστείτε να μαλώσετε το παιδί σας, προσπαθήστε να ερμηνεύσετε τα ψέματά του. Κρύβουν πολλά!

Της Τούσας Ζάππα

Τουλάχιστον ο Τζεπέτο ήταν σίγουρος. Όταν ο Πινόκιο έλεγε ψέματα, έβλεπε τη μύτη του να μεγαλώνει. Εμείς, όμως, όχι. Κάθε φορά που μας κοιτάζει με τα αθώα ορθάνοιχτα μάτια του και μας λέει «δεν το έσπασα εγώ το τζάμι, μαμά, η Ειρήνη το έκανε», αναρωτιόμαστε πώς να το αντιμετωπίσουμε. Γιατί μας λέει ψέματα; Για να μας εξαπατήσει, για να μην τον μαλώσουμε, για να συκοφαντήσει την Ειρήνη ή για όλα αυτά μαζί;

Τα παιδιά λένε ψέματα για δεκάδες λόγους. Όταν, π.χ., φοβούνται την τιμωρία ή απλώς πιστεύουν ότι με αυτό τον τρόπο τα πράγματα θα γίνουν πιο εύκολα. Όταν θέλουν να δοκιμάσουν τα όριά τους και προσπαθούν να δουν αν μπορούν να μας κοροϊδέψουν. Όταν δεν έχουν ακόμα ξεκάθαρα στο μυαλό τους τα σύνορα του φανταστικού και του πραγματικού κόσμου κι έτσι «στολίζουν» την αλήθεια με περισσότερα στοιχεία. Ή όταν, επειδή έχουν ισχυρή φαντασία, λένε κάτι που εμείς θεωρούμε ψέμα, αλλά είναι απλώς μια διαφορετική άποψη της αλήθειας.

Το πιο μικρό μου ψέμα

Τα παιδιά αρχίζουν να λένε ψέματα από πολύ μικρή ηλικία, απ’ όταν δηλαδή αρχίζουν να μιλάνε και να εκφράζουν τα διάφορα νοήματα.

Ωστόσο, στις πολύ μικρές ηλικίες, ένα παιδί δεν έχει συναίσθηση ότι ψεύδεται. Συνήθως λέει μια ανακατασκευασμένη μορφή της αλήθειας ή χρησιμοποιεί μια ανακρίβεια που το βολεύει.

Ένα από τα πιο γνωστά τέτοια παραδείγματα είναι η απάντηση στην ερώτηση «ποιος έκανε τη ζημιά;». Το κλασικό ψέμα που ενοχοποιεί τη γάτα ή κάτι παρόμοιο –και εξίσου απίθανο– είναι το πιο συνηθισμένο στην τρυφερή ηλικία. Δεν έχει όμως το δόλο που έχει το ψέμα ενός μεγαλύτερου παιδιού. Είναι απλώς ένα μέσο που χρησιμοποιεί εκείνη τη στιγμή για να βγει από τη δύσκολη θέση.

Ο μικρός Στέφανος λέει συχνά στη μαμά του πως μέσα στην ντουλάπα μένει ένας δράκος. Η μητέρα του το ερμηνεύει σαν φόβο, ωστόσο στην πραγματικότητα αυτό το ψέμα είναι ένας τρόπος να εξερευνήσει το παιδί κάποια πράγματα. Ένας λεκτικός κυρίως τρόπος για να δει ποια είναι η δύναμή του. Πώς μπορεί να πείσει, πώς να αντιδράσει στον κόσμο και πώς να διευθετήσει τις σχέσεις του με τους άλλους. Έτσι, καταφεύγει στο ψέμα όχι με τη συνειδητή επιθυμία να εξαπατήσει, αλλά περισσότερο για να κάνει μια κίνηση αυτονομίας. Αυτό συμβαίνει βέβαια στις πολύ μικρές ηλικίες, γιατί στις πιο μεγάλες τα πράγματα είναι πιο ξεκάθαρα. «Έχω κάνει ζημιά και η ζημιά τιμωρείται», είναι η σκέψη του παιδιού. Έτσι, από τεσσάρων ετών και πάνω, το ψέμα αρχίζει να είναι πιο συνειδητό, είναι ο τρόπος για να γλιτώσει από τις αρνητικές συνέπειες.

Υπάρχει και άλλη μια μορφή που τη βλέπουμε στα παιδιά τριών μέχρι έξι ετών, εκεί όπου τα όρια μεταξύ φαντασίας και πραγματικότητας είναι ακόμα πολύ ρευστά. Το παιδί έχει διαβάσει μια ιστορία ή έχει δει ένα έργο που του άρεσε πάρα πολύ και το μεταφέρει στους γύρω του σαν να ήταν μια προσωπική του πραγματική εμπειρία. Έτσι, είτε βάζει τον εαυτό του μέσα στην ιστορία είτε λέει ότι «ναι, εγώ πήγα εκεί, είδα αυτό», ενώ δεν έχει συμβεί κάτι τέτοιο.

συνεχίζεται