Κυριακή 31 Μαρτίου 2019

Μέχρι πότε θα διαρκέσει η κρίση;



Αγίου Νικολάου Βελιμίροβιτς (1956)

Με ρωτάς για την αιτία της τωρινής κρίσης, ή της τωρινής Θείας δίκης!

Η αιτία είναι πάντα η ίδια. Η αιτία για τις ξηρασίες, τις πλημμύρες, τις επιδημίες και άλλα μαστιγώματα της γενιάς των ανθρώπων είναι η αιτία και για την τωρινή κρίση. Η αποστασία των ανθρώπων από τον Θεό.

Με την αμαρτία της Θεοαποστασίας οι άνθρωποι προκάλεσαν αυτή την κρίση, και ο Θεός την επέτρεψε, ώστε να ξυπνήσει τους ανθρώπους, να τους κάνει ενσυνείδητους, πνευματικούς και να τους γυρίσει προς Εκείνον.

Μέχρι πότε θα διαρκέσει η κρίση; Όσο το πνεύμα των ανθρώπων παραμείνει δίχως αλλαγή. Ώσπου οι υπερήφανοι υπαίτιοι αυτής της κρίσης να παραιτηθούν μπροστά στον Παντοδύναμο. Ώσπου οι άνθρωποι και οι λαοί να θυμηθούν, την ακαταλαβίστικη λέξη «κρίση», να τη μεταφράσουν στη γλώσσα τους, ώστε με αναστεναγμό και μετάνοια να φωνάξουν: «η Θεία δίκη»! (Το κείμενο προέρχεται από το βιβλίο του Αγίου Νικολάου Βελιμίροβιτς, «Δρόμος δίχως Θεό δεν αντέχεται…», Ιεραποστολικές επιστολές Α’, εκδ. «Εν πλω», Αθήνα 2008, σσ. 33-36. Ο τίτλος του πρωτοτύπου είναι: «Στον παπα-Κάραν για την κρίση τού κόσμου»)

Όσο σ’ ένα λαό η ψυχή είναι ζωντανή και δυνατή μέχρι τότε τίποτε δεν χάνεται.

Πάνω από όλα και από όλους είναι ο Θεός, που κυβερνά τα πάντα. Άγιος Παΐσιος ο Αγιορείτης
ζωντανο ιστολογιο

Σάββατο 30 Μαρτίου 2019

Κυριακή Γ΄ Νηστειών- Σταυροπροσκυνήσεως



Ρήξη με τον κόσμο της φθοράς



          Σήμερα η Εκκλησία μας, Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως, με τον τολμηρό λόγο της “ος γαρ αν θέλει την ψυχήν αυτού σώσαι, απολέσαι αυτήν”, σηματοδοτεί μια ρήξη με τον κόσμο της φθοράς και την κοσμική ζωή, για ν’ ανατείλει στον ορίζοντα τη ψυχής μας η άφθαρτη ζωή του πνεύματος. Μας προτρέπει σε μια ρήξη με τον κόσμο της εκτροπής προκειμένου ν’ ανταποκριθούμε στην πρόσκληση που απευθύνει ο Χριστός υψώνοντας τον Σταυρό του.

          Η άρση του Σταυρού του είναι μια πράξη απέραντης αγάπης με την έννοια της προσφοράς για χάρη του άλλου. Η θυσιαστική αγάπη του Χριστού είναι η πραγμάτωση της μοναδικής αγάπης που εκδηλώθηκε ποτέ με τον ηρωισμό της απόλυτης ταπεινής  και ανιδιοτελούς αγάπης.

          “Ν’ αγαπάς  σημαίνει να χύνεις συνεχώς αίμα”λέγει ένας σύγχρονος ασκητής. Η αγάπη σ’ αυτή  ζωή είναι πάντοτε  σταυρωμένη, γιατί δεν μπορείς ν’ αγαπάς αληθινά τους άλλους, αν δεν συμμετέχεις ενεργά στον πόνο τους.  Κι όσο βαθύτερη είναι η αγάπη, τόσο βαθύτερος είναι και ο πόνος.

          Ο Χριστός έχει την τέλεια αγάπη προς όλους, γι’ αυτό σε όλη την επίγεια ζωή του βίωσε σε τέλειο βαθμό τον πόνο και τη σταύρωση για τα παθήματα όλου του κόσμο. Αποκορύφωμα τα φρικτά πάθη και ο θάνατος επί σταυρού. Πήρε πάνω του τα παθήματα των ανθρώπων και τους μετέδωσε ζωή και ανάσταση. Όποιος αρνείται τον σταυρό αρνείται και την αγάπη και επομένως και την αιώνια ζωή. Γι’ αυτό ο Χριστός αποκαλεί “σατανά” αυτόν που απορρίπτει του σταυρό του.

          Η αγάπη έχει κενωτικό  χαρακτήρα. Όποιος αγαπά αληθινά πεθαίνει ως προς τον εαυτό του, “χάνει την ψυχή του”, και ζει για τον αγαπώμενο. Υπόδειγμα η κενωτική θυσία του Χριστού. Και αυτή την κενωτική αγάπη ζητά από μας ως απαραίτητη προϋπόθεση για να είμαστε γνήσιοι μαθητές του. Οφείλουμε ν’ απαρνηθούμε τον εαυτό μας, τις επιθυμίες μας, ό, τι μας θέλγει, για να ζήσει μέσα μας ο ζωοδότης λόγος του Θεού.

          Το πάθος του Χριστού έχει βαθύτερο νόημα στη ζωή του πιστού. Χωρίς τη δική μας συμμετοχή σ’ αυτό, η είσοδος στην ανάσταση και τη ζωή του Χριστού είναι αδύνατη. Η μίμηση των παθών του Χριστού πραγματοποιείται αντιγραφικά με το μαρτύριο, γι’ αυτό πολλοί χριστιανοί κατά την περίοδο των διωγμών έσπευσαν μα χαρά να μαρτυρήσουν.

          Η ζωή των πιστών στην Εκκλησία δεν είναι ανεξάρτητη από το σταυρό και το πάθος του Χριστού. Το βάπτισμα είναι ο δείκτης της νέας ζωής. Για τη ζωή αυτή ο πιστός οπλίζεται με το χρίσμα και τρέφεται με τη θ. Ευχαριστία. Έτσι τα μυστήρια της Εκκλησίας προσφέρουν από την αρχή στον πιστό τη χάρη του Θεού και τον εισάγουν σε κοινωνία και μίμηση της θείας ζωής.

          Η θρησκευτικότητα του ανθρώπου συνδέεται άμεσα και με την κοινωνικότητά του. Έτσι η μίμηση του Χριστού έχει άμεσες συνέπειες  στις σχέσεις του με τους συνανθρώπους μας. Όπως σημειώνει ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής, αυτός που αγαπά τον Θεό δεν μπορεί να μην αγαπά και τον συνάνθρωπό του. Έτσι η κοινωνικότητα  του ανθρώπου προσλαμβάνει σταυρικό χαρακτήρα , κάτι που παριστάνεται με το σχήμα του σταυρού.

          Αν ο άνθρωπος μένει εγκλωβισμένος στο εγώ του, τότε  αδυνατεί ν’ αγαπήσει κάποιον έξω από τον εαυτό του. Έτσι ο άνθρωπος κινείται ανάμεσα ανάμεσα σε δύο όρια: το ένα είναι η αγάπη για τον Θεό, που φτάνει στο μίσος κατά του εαυτού του, και το άλλο όριο είναι η αγάπη για τον εαυτό του, που φτάνει ως το μίσος κατά του Θεού.

         Αλλά και το έργο τη Εκκλησίας είναι ταυτόσημο προς το έργο του Χριστού. Όπως ο Χριστός έτσι και η Εκκλησία φανερώνει στον κόσμο την αλήθεια του Θεού. Και η αλήθεια αυτή είναι δύναμη και ζωή. Εμείς ως μέλη της Εκκλησίας οφείλουμε να μην εγκλωβιζόμαστε στον εαυτό μας ούτε ν’ αποστρεφόμαστε τον κόσμο, αλλά να δίνουμε παντού  τη μαρτυρία της αγάπης του Θεού. Δεν επιτρέπεται να ταυτιζόμαστε με τον κόσμο γιατί τότε χάνουμε την ταυτότητά μας και εγκαταλείπουμε την αποστολή μας.

          Την πορεία μας μέσα στον κόσμο υποδηλώνει ο σταυρός και η ανάσταση του Χριστού. Είναι αλήθεια πως η σημερινή ευαγγελική περικοπή ανήκει στα αυστηρότερα κείμενα της Καινής Διαθήκης, γι’ αυτό και τοποθετείται την Γ΄ Κυριακή των Νηστειών, στη φάση εντατικού πνευματικού αγώνα. Σκοπός δεν είναι να κατακεραυνώσει, αλλά να διαπαιδαγωγήσει, ανασύροντάς μας από την καθημερινότητα και τη φθορά. Σ’ αυτό το πνεύμα της παιδαγωγίας μας καλεί να υψωθούμε πάνω από τις ανθρώπινες αδυναμίες σ’ έναν αγώνα που αξίζει να συνεχίσουμε και να εντείνουμε. Συγχρόνως με αναπτερωμένο φρόνημα, στηρίζει την κλονισμένη πίστη μας και ενθαρρύνει τον δειλό και τον αδύναμο.

          Αυτός που σήμερα μας προτρέπει “ απαρνησάσθω εαυτόν και αράτω τον σταυρόν αυτού και ακολουθείτω μοι”, διαβεβαιώνει συγχρόνως  ότι το φορτίο μου είναι ελαφρό και ο ζυγός μου χρηστός.

          π. γ. Στ.

Γιατί δεν μπορούμε να συνεννοηθούμε;



Γιατί δεν μπορούμε να συνεννοηθούμε; Είναι ζήτημα ενδιαφέροντος, αντίληψης ή επιπέδου; Η προσέγγιση του Ευάγγελου Παπανούτσου για το πρόβλημα της ασυνεννοησίας μεταξύ των ανθρώπων... 


«Ο άλλος παίρνει από σένα όχι αυτό που του δίνεις, αλλά αυτό που μπορεί». Με αυτή τη φράση ο Ευάγγελος Παπανούτσος ξεκινάει ένα δοκίμιο στο οποίο καταπιάνεται με τις δυσκολίες της συνεννόησης στις ανθρώπινες σχέσεις. Το κείμενο γράφτηκε τον Απρίλιο του 1964 από τον Ευάγγελο Παπανούτσο και δημοσιεύτηκε στο βιβλίο «Πρακτική Φιλοσοφία», Ε. Π. Παπανούτσου. Την ίδια χρονιά, ο διακεκριμένος δοκιμιογράφος συνέταξε το σχέδιο της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης της κυβέρνησης του Γεωργίου Παπανδρέου, ως γενικός γραμματέας του υπουργείου Παιδείας. Βασικά σημεία η καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας στην εκπαίδευση και οι βαθμίδες Γυμνασίου – Λυκείου.

Το βασικό ερώτημα είναι γιατί συνεννοούμαστε τόσο λίγο και τόσο δύσκολα με τον συνάνθρωπο και παραπονιόμαστε ότι δεν μας καταλαβαίνει και δεν τον καταλαβαίνουμε, ακόμη κι όταν του ανοίγουμε την καρδιά μας. Κάποτε συμβαίνει να βρίσκεται κοινωνικά πολύ κοντά μας, να έχουμε μεγαλώσει ή να έχουμε ανατραφεί μαζί, να εργαζόμαστε μαζί ή να ζούμε μαζί. Κι όμως, έρχεται ώρα που με κατάπληξη, με οδύνη, με τρόμο ανακαλύπτουμε ότι δεν μιλούμε την ίδια γλώσσα. Άλλα λέμε εμείς και άλλα αυτός εννοεί, όσο και αν του προσφέρουμε εκείνο που έχουμε μέσα μας αυτός δεν το παίρνει ή το παίρνει τόσο στραβά, ώστε μας αδικεί, μας πληγώνει ή μας εξευτελίζει. Το χειρότερο είναι ότι μπορεί να μην το κάνει αυτό από κακή πρόθεση ή από βλακεία. Ότι όντως είναι ειλικρινής και έξυπνος. Κι όμως η συνεννόηση μαζί του είναι δύσκολη, κάποτε και αδύνατη.

Το δυσάρεστο τούτο φαινόμενο θα το εξηγήσουμε, άμα σκεφτούμε ότι τότε και τόσο εννοούμε τον άλλο άνθρωπο όταν και όσο τον σχηματίζουμε μέσα μας με υλικά και τον τρόπο που μας είναι οικεία από την προσωπική μας υφή και εμπειρία. Το ίδιο κι εκείνος πρέπει να μας φτιάξει μέσα του, να μας πλάσει από τα στοιχεία και με τη δομή που ξέρει καλά και που δεν μπορεί να είναι άλλα από τα στοιχεία και τη δομή τη δική του. Το «εξ οικείων τα αλλότρια» του αρχαίου αποφθέγματος αυτό θέλει να πει. Η κοινωνική αγωγή κατορθώνει να δημιουργήσει μια κρούστα από κοινούς τρόπους συμπεριφοράς και αυτή είναι η γέφυρα που μας ενώνει με τους συνανθρώπους. Αλλά η επικοινωνία από τούτο τον δρόμο δεν πάει πολύ βαθιά. Αν δεν έχουμε τη δική του ωριμότητα, τη δική του παιδεία, το δικό του ύφος ζωής, τη δική του παιδεία, το δικό του ύφος ζωής, η δική του ψυχική σύσταση, αν δεν συμπίπτουν ή δεν συγκλίνουν οι διαθέσεις και οι επιδιώξεις μας, οι γωνίες του χαρακτήρα και τα μέτρα των αξιολογήσεών μας, ούτε να προσπελάσουμε τον άλλο μπορούμε ούτε ο άλλος να μας προσπελάσει. Κι ας χρησιμοποιούμε το ίδιο γεφύρι επικοινωνίας.

Η δικτατορία πάγωσε την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση που είχε δρομολογήσει ο Ευάγγελος Παπανούτσος. Πολλά σημεία υιοθετήθηκαν στη μεταρρύθμιση του Γ. Ράλλη το 1976 «Ήτανε λάθος μου» και «ήταν λάθος του» Με τον καιρό, όπως απομακρυνόμαστε από μερικούς συντρόφους, με τους οποίους είχαμε στενά, στενότατα συνδεθεί, έτσι ερχόμαστε κοντά, πάρα πολύ κοντά σε άλλους που πριν ποτέ δεν είχαμε φαντασθεί ότι θα μπορούσαμε να τους συναναστραφούμε, να τους πιστέψουμε, να τους αγαπήσουμε. «Ήτανε λάθος μου» ή «ήταν λάθος του», λέμε για να δώσουμε μια εξήγηση. Αλλά δεν ήταν λάθος, ούτε φταίει εντελώς η σύμπτωση που δεν έδωσε τάχα ευκαιρίες καλύτερης γνωριμίας. Αλλού βρίσκεται η αιτία: ο ένας δεν είχε φτάσει στο επίπεδο και τα μέτρα του άλλου. Γι΄ αυτό τόσο καιρό δεν μπορούσαν να συναντηθούν, παρά το ότι είχαν ανέκαθεν κάτι κοινό για να γίνει ο δεσμός. Αλλά αυτό δεν είχε ακόμη ξεκαθαρίσει και αναπτυχθεί σε βαθμό που επιτρέπει τη βαθύτερη συνεννόηση. Όταν η φόρτιση έφτασε στο σημείο της επάρκειας άστραψε ο ηλεκτρικός σπινθήρας και εγένετο φως… Καλές και κακές συμβουλές

Όταν ο συνάνθρωπος που έρχεται να τον συμβουλέψουμε, να τον διδάξουμε ή να τον βοηθήσουμε σε μια ώρα ανάγκης, παραπονιέται λέγοντας: «Δεν μου έδωσες ότι σου ζητούσα και φεύγει αποκαρδιωμένος», ένα από τα δύο συμβαίνει: δεν μπορούσαμε να αντιληφθούμε τι του λείπει ή πραγματικά του προσφέραμε το σωστό, αλλά αυτός πήρε αυτό που μπορούσε να πάρει. Η καλή θέληση είναι βασική προϋπόθεση για να γίνει η επαφή. Πηγαίνουμε να συμβουλευτούμε έναν άνθρωπο που εκτιμούμε για την ευθυκρισία του, αλλά δεν είμαστε αποφασισμένοι να ακούσουμε τη δική του γνώμη, γιατί στο βάθος εκείνο που επιθυμούμε είναι να μας δώσει τη γνώμη που θέλουμε. Έχουμε πάρει την απόφασή μας και πηγαίνουμε με την ελπίδα να μας την επιβεβαιώσει για να μοιραστούμε την ευθύνη σε περίπτωση που πέσουμε έξω. Συνένοχο τον θέλουμε τον σύμβουλό μας, όχι οδηγό! Η θέληση λοιπόν να προσφέρουμε τη βοήθειά μας είναι αναγκαία, αλλά όχι επαρκής συνθήκη. Μόνο με τη θέληση δεν φτάνουμε στη συνάντηση. Σε τελευταία ανάλυση, παίρνω ότι είμαι σε θέση να πάρω, όχι εκείνο που εσύ προσφέρεις.

Το αγεφύρωτο χάσμα Υποθέστε τώρα ότι αυτό που μου προσφέρεται στον διάλογο δεν είναι ένας απλός άνθρωπος ή ένα μικρό κεφάλαιο ζωής, αλλά ένας μεγάλος νους, μια αρετή, μια αγάπη που δεν ανέχεται περιορισμούς και μόνο με το απόλυτο συμβιβάζεται. Τι θα πάρω από αυτόν τον εξαίσιο θησαυρό, αν τύχει και βρεθεί στον δρόμο μου; Ασφαλώς τόσο μόνο όσο μπορούν να σηκώσουν οι ώμοι χωρίς να πέσουν, να πιάσουν τα χέρια μου χωρίς να καούν, να χωρέσει η ψυχή μου χωρίς να σπάσει. Και επειδή τα μέτρα των περισσοτέρων μας είναι μικρά, πολύ μικρά για τέτοια μεγέθη, ή τίποτα δεν παίρνουμε και προσπερνούμε ή το χειρότερο, κατεβάζουμε, ακρωτηριάζουμε, ευτελίζουμε το Ψηλό και το Μεγάλο σύμφωνα με τις ασήμαντες διαστάσεις μας και η μικροψυχία μας μετατρέπεται σε εχθρότητα προς ότι ξεπερνά τη δική μας κλίμακα. Δεν μπορούμε να αγνοήσουμε αυτό που μας υπερβαίνει και επειδή μας πιέζει, το βρίζουμε, το σαρκάζουμε, το μισούμε… «Δεν μπορείτε», είπε ένας σοφός της μακρινής Ανατολής, «να μιλήσετε για ωκεανό σ΄ έναν βάτραχο του πηγαδιού. Δεν μπορείτε να μιλήσετε για πάγο σ΄ ένα έντομο του καλοκαιριού. Δεν μπορείτε να μιλήσετε για τον Τάο σε ένα δασκαλάκι. Ο ορίζοντάς του είναι πολύ περιορισμένος».

πηγή: Πρακτική Φιλοσοφία, Ε. Π Παπανούτσου, εκδόσεις Δωδώνη...

http://www.mixanitouxronou.gr

Παρασκευή 29 Μαρτίου 2019

Γιόγκα,Γιαννουλᾶτος Ἀναστάσιος ( Ἀρχιεπίσκοπος Τιράνων καὶ πάσης Ἀλβανίας)




Ποικίλες θρησκευτικὲς συνήθειες καὶ τάσεις ἀναπτύχθηκαν στὴ ζωὴ τῶν διαφόρων ἐθνῶν τῆς γῆς. Μιὰ σύντομη ἐνημέρωση γιὰ μερικὲς χαρακτηριστικὲς περιπτώσεις ἐλπίζουμε νὰ βοηθήσει τόσο στὴν προσέγγιση τῆς νοοτροπίας ἄλλων λαῶν, ὅσο καὶ στὴν κατατόπισή μας πάνω σὲ διάφορα ρεύματα ποὺ ἔχουν εἰσδύσει στὸν τόπο μας.

Γυμναστική

Στὸ δυτικὸ κόσμο ἡ γιόγκα ἀρχικὰ παρουσιάστηκε σὰν ἕνα εἶδος «γυμναστικῆς», σὰν μέθοδος χαλαρώσεως καὶ ψυχολογικῆς ἠρεμήσεως. Ἡ βασική της διαφορὰ ἀπὸ τὴ γνωστὴ γυμναστικὴ βρίσκεται, ἐκτὸς τῶν ἄλλων, στὴ χαρακτηριστική της ἀκινησία. Ἀρκετὲς ἀπὸ τὶς ἀσκήσεις τῆς γιόγκα παρουσιάζουν αὐτὲς καθαυτὲς ὁρισμένα θετικὰ ἀποτελέσματα πάνω σὲ μερικὰ ἄτομα - πρᾶγμα πού, ἄλλωστε, συμβαίνει καὶ μὲ ἀσκήσεις ἄλλων συστημάτων.

Γενικὰ ὅμως οἱ ἀσκήσεις αὐτὲς τοποθετοῦνται μέσα σ᾿ ἕνα πλαίσιο ἰνδουιστικῶν ἀντιλήψεων καὶ ἀποτελοῦν στάδια ἑνὸς εὐρύτερου ὅλου, μιᾶς γενικότερης πνευματικῆς πορείας. Στὴν πλήρη τους ἀνέλιξη ἀποσκοποῦν πολὺ μακρύτερα ἀπὸ τὰ ὅρια μιᾶς σωματικῆς εὐεξίας. Αὐτὰ ποὺ προηγοῦνται στὶς ἀσκήσεις γιόγκα ὅπως κι αὐτὰ ποὺ ἕπονται - τὰ ὁποῖα κατὰ κανόνα οἱ πολλοὶ ἀγνοοῦν – σχετίζονται στενὰ μὲ συστήματα «διαλογισμοῦ» καὶ ἐμπειριῶν, ποὺ βρίσκονται φορτισμένα μὲ ἰνδουϊστικὲς φιλοσοφικο-θρησκευτικὲς θεωρίες καὶ ἀξιώματα, κυρίως μὲ τὴ διδασκαλία περὶ μετενσαρκώσεως.

Καὶ γιὰ νὰ γίνουμε περισσότερο παραστατικοί: ὅπως οἱ γονυκλισίες (οἱ «μετάνοιες» τῆς μοναχικῆς μας παραδόσεως) δὲν εἶναι ἁπλὲς κινήσεις τοῦ σώματος, ἀλλ᾿ ἔχουν σχέση μὲ ἕνα γενικότερο πιστεύω καὶ ἐκφράζουν μία συγκεκριμένη διάθεση καὶ τάση ψυχῇς ἀποβλέποντας σὲ πνευματικοὺς σκοπούς, κατὰ παρόμοιο τρόπο - τηρουμένων, βεβαίως, πάντοτε τῶν ἀναλογιῶν - οἱ συνθετότερες ἀσκήσεις τῆς γιόγκα ἔχουν συνάρτηση μὲ ἰνδουϊστικὲς παραστάσεις καὶ σκοπεύουν τελικὰ σὲ πνευματικὲς θρησκευτικὲς ἐμπειρίες.

Ζεύξη, ἕνωση

Ἡ λέξη «γιόγκα» (yoga) εἶναι μία ἀπὸ τὶς πιὸ πολυσήμαντες μέσα στὸ ἰνδικὸ λεξιλόγιο. Ἐτυμολογικὰ σημαίνει «ζεύξη», «ἕνωση», «σύνδεση», «ἄσκηση». Τὴν χρησιμοποιοῦν εὐρύτατα οἱ Ἰνδοὶ γιὰ νὰ προσδιορίσουν τὸ μυστικὸ δεσμὸ τοῦ ἀνθρώπου μὲ τὴν ὑπερβατικὴ πραγματικότητα. Ἄλλα καὶ γιὰ νὰ καθορίσουν τὸν τρόπο, τὸ δρόμο καὶ τὶς μεθόδους ποὺ ὁδηγοῦν στὴν «ἕνωση» αὐτή, στὴν «ἀπελευθέρωση» τῆς ἀνθρώπινης ὑπάρξεως ἀπὸ τὰ πολύμορφα δεσμὰ καὶ τὶς ψευδαισθήσεις τοῦ παρόντος κόσμου.

Ὡς «γιόγκα» ἐπίσης χαρακτηρίζονται οἱ διάφορες κατευθύνσεις καὶ μέθοδοι, τὶς ὅποιες ἔχει διαμορφώσει ἡ ἰνδικὴ παράδοση στὸ πέρασμα τῶν αἰώνων, γιὰ νὰ ἐπιτύχει τὴ λύτρωση τοῦ ἀνθρώπου καὶ τὴν ἕνωσή του μὲ τὸ Ἀπόλυτο. Οἱ τρεῖς βασικοὶ τύποι Ἰνδικῆς θρησκευτικότητας γιὰ τὴν ἐπιδίωξη τῆς σωτηρίας, τῶν ἔργων, τῆς γνώσεως, τῆς ἀφοσιώσεως, ἀποκαλοῦνται ἀντίστοιχα «κάρμα-γιόγκα», «τζνάνα-γιόγκα», «μπάκτι-γιόγκα».

Ἡ ἴδια αὐτὴ λέξη χρησιμοποιεῖται καὶ γιὰ τὸν προσδιορισμὸ μιᾶς ἀπὸ τὶς ἕξι κλασικὲς «ὀρθόδοξες» σχολὲς (ντάρσανας) τοῦ Ἰνδουισμοῦ. Ἔτσι στὸ δυτικὸ κόσμο, ἡ σύγχυση ποὺ δημιουργεῖ ἡ πολυσημία τῆς λέξεως «γιόγκα» ἐπιτείνεται.



Συνοπτικά, ἡ κλασικὴ Γιόγκα, ὡς Σχολή, ἀναγνωρίζει μὲν ἕναν αἰώνιο Θεό, τὸν Ἰσβάρα (Κύριο), δὲν παραδέχεται ὅμως ὅτι αὐτὸς ἐπεμβαίνει στὰ ἀνθρώπινα. Οἱ ἀντιλήψεις γιὰ ἕναν τέτοιο Θεὸ δὲν θὰ μποροῦσαν βέβαια μὲ κανένα τρόπο νὰ ταυτιστοῦν μὲ τὴ χριστιανικὴ θεολογικὴ διδασκαλία.

Βασικὰ στάδια τῆς γιόγκα

Ἡ πρακτικὴ τῆς γιόγκα διδάσκεται σὲ μακρὰ σειρὰ μαθημάτων. Μολονότι ὑπάρχουν πολλὲς παραλλαγές, ποὺ διαμορφώθηκαν στὴν πάροδο τοῦ χρόνου, τὰ συνηθέστερα στάδια τῶν μεθόδων αὐτῶν αὐτοβυθισμοῦ εἶναι ὀκτώ.

(α) Ἡ αὐτοσυγκράτηση: συμμόρφωση πρὸς ὁρισμένες ἐπιταγές, ὅπως εἶναι ἡ ἀποφυγὴ γενετησίων σχέσεων, κλοπῆς, φιλαργυρίας,

(β) Ἡ αὐτοκαλλιέργεια: ἐπιδίωξη ἀταραξίας, καθαριότητος, συνεπείας στὴν ἄσκηση κ.λπ.

Ὑστερα ἀπὸ αὐτὰ τὰ δυὸ στάδια ὁ ἀσκούμενος μυεῖται καὶ παίρνει ἀπὸ τὸ δάσκαλό του (γκούρου) ἕνα νέο ὄνομα καὶ μία τελετουργικὴ φράση (μάντρα), τὴν ὁποία ὀφείλει νὰ ἐπαναλαμβάνει ἐπίμονα, γιὰ νὰ ἐπιταχυνθεῖ ἡ πορεία του πρὸς τὴ λύτρωση.

(γ) Ὁ ἔλεγχος τοῦ σώματος: μὲ εἰδικὲς στάσεις τοῦ σώματος ἐπιδιώκεται ἡ ἐπιβολὴ πάνω στὶς ζωτικὲς ἐνέργειες τοῦ ἀνθρωπίνου ὀργανισμοῦ.

(δ) Ἡ ρύθμιση τῆς ἀναπνοῆς: μὲ τὴν ἐφαρμογὴ τῶν ἀσκήσεων αὐτῶν ὁ ἀναπνευστικὸς ρυθμὸς ἐπιβραδύνεται, τὸ σῶμα καὶ ὁ νοῦς ἠρεμοῦν καὶ ὁλόκληρη ἡ νοητικὴ δύναμη τοῦ ἀνθρώπου προετοιμάζεται γιὰ τὰ τελικὰ στάδια τῆς γιόγκα.

ε) Ἡ συγκράτηση τῶν αἰσθήσεων: μὲ τὴν παρατεταμένη ἐνατένιση ἑνὸς ἀντικειμένου, ὁ «γιόγκι» (δηλ. ὁ ἀσκούμενος στὴ γιόγκα) ἐπιδιώκει νὰ ἐπιβληθεῖ πάνω στὶς αἰσθήσεις του.

(στ) Ἡ συγκέντρωση τῆς προσοχῆς: ἡ καθήλωση αὐτὴ τοῦ νοῦ ἀποβλέπει στὴ δημιουργία ἑνὸς μονωτικοῦ φραγμοῦ ἀπὸ τὰ γύρω φαινόμενα καὶ τὶς ἐσωτερικὲς φαντασίες. Γιὰ νὰ τὸ ἐπιτύχει, ἡ ἰνδουϊστικὴ παράδοση ἔχει διαμορφώσει διάφορες τεχνικές, στὶς ὅποιες δεσπόζουν ἡ ἐπανάληψη τῆς ἰνδουϊστικῆς ἱερῆς συλλαβῆς «Ὤμ», σιωπηλὰ ἢ μὲ μακρόσυρτο ψαλμικὸ ρυθμό, ἡ ἐνατένιση ἰδιότυπων σχημάτων κ.ἄ.

Τὰ ἑπόμενα δυὸ τελευταῖα στάδια ὁδηγοῦν στὸν τελικὸ σκοπὸ τῆς γιόγκα, ποὺ εἶναι:

(ζ) Ὁ στοχασμός, ἡ ἐνατένιση καὶ ἡ θεωρία.

(η) Ὁ φωτισμός, ἡ ἀπελευθέρωση:

Μὲ τὴν ἀπόλυτη περισυλλογὴ ὁ γιόγκι πιστεύει ὅτι πραγματώνει τὴν ἕνωσή του, τὴ ζεύξη μὲ τὴν ὑπερβατικὴ πραγματικότητα. Ὅποιος φθάσει στὸ τελικὸ στάδιο ξεφεύγει λένε, ἀπὸ τὴν ὑπαρκτικὴ σφαῖρα καὶ κατορθώνει νὰ βρεῖ τὴ λύτρωση.



Ἐνῷ στὶς πρῶτες φάσεις διατηροῦνται ὁρισμένα στοιχεῖα συνειδητότητος, στὴν τελευταία ὁ γιόγκικαταλήγει σὲ μία κατάσταση ὑπερβάσεως κι αὐτῆς ἀκόμη τῆς αὐτοσυνειδησίας. Δὲν ἀντιλαμβάνεται πιὰ οὔτε χρῶμα, οὔτε ὀσμή, οὔτε ἦχο, οὔτε ἁφή, οὔτε τὸν ἑαυτό του, οὔτε κανέναν ἄλλο. Τὸ πνεῦμα του «ἐλευθερώνεται» - σύμφωνα μὲ τὴν ἔκφραση τῶν μεμυημένων - ἀπὸ τὴ μνήμη καὶ τὴ λήθη. Αὐτὸ θεωρεῖται ἐπίγνωση, φωτισμός.

Πρόκειται, τελικά, γιὰ μία τεχνικὴ ποὺ ἀποσκοπεῖ στὴ σύνδεση μὲ τὸ Ἀπόλυτο. Γι᾿ αὐτὴν ὅμως - ὅπως θὰ δοῦμε στὸ ἑπόμενο σημείωμα – δὲν ἔχουν κανένα νόημα οἱ κεντρικὲς χριστιανικὲς ἀλήθειες περὶ Χριστοῦ-Σωτῆρος, χάριτος, ἀνιδιοτελοῦς ἀγάπης, Σταυροῦ-Ἀναστάσεως.

Ὑπάρχουν ποικίλες κατευθύνσεις, κλάδοι, ἀποχρώσεις καὶ ἐφαρμογὲς τῆς γιόγκα. Οἱ διάφορες σχολὲς δὲν παρουσιάζουν τὰ πράγματα ὅλες με τὸν ἴδιο τρόπο. Στὴν Εὐρώπη μάλιστα καὶ τὴν Ἀμερικὴ δροῦν καὶ προπαγανδίζουν τὴ γιόγκα ἀναρίθμητες ὁμάδες, μὲ ἰδιορρυθμίες καὶ ἰδιοκατασκευάσματα, τὰ ὁποῖα ἀποδοκιμάζουν οἱ γκούρου τῆς Ἰνδίας.

Ὅλα πάντως αὐτὰ τὰ συστήματα στοχασμοῦ, ἀσκήσεως καὶ πνευματικῆς ἐμπειρίας κινοῦνται κατὰ κανόνα μέσα στὶς κατηγορίες σκέψεως καὶ τὶς θρησκευτικὲς προϋποθέσεις τοῦ Ἰνδουισμοῦ, οἱ ὁποῖες εἶναι ριζικὰ διαφορετικὲς ἀπὸ τὴν διδασκαλία τοῦ χριστιανικοῦ Εὐαγγελίου πάνω σὲ θεμελιώδη θέματα, ὅπως εἶναι τὰ περὶ Θεοῦ, κόσμου, ἀνθρώπου, ἐσχάτων, σωτηρίας κ.ἄ. Κυρίως δὲ ὁδηγοῦν σὲ μιὰ φοβερὴ καὶ ἐπικίνδυνη σύγχυση καὶ σὲ συγκρητισμό, ποὺ ἀρνεῖται τὴν οὐσία τοῦ χριστιανικοῦ μηνύματος.

Γιόγκα σὲ χριστιανικὸ πλαίσιο;

Μερικοὶ δυτικοὶ διανοούμενοι ἀντιμετώπισαν τὸ ἐνδεχόμενο νὰ ἀπομονωθοῦν ὁρισμένοι κανόνες τῆς γιόγκα, γιὰ νὰ χρησιμοποιηθοῦν μέσα σ᾿ ἕνα χριστιανικὸ πλαίσιο. Ἡ προσπάθεια, ἐν τούτοις, νὰ ἀποσπασθοῦν οἱ ἀσκήσεις αὐτὲς ἀπὸ τὶς ἰνδουϊστικὲς θεωρίες, μὲ τὶς ὁποῖες βρίσκονται σὲ σύζευξη, μοιάζει μὲ ἀπόπειρα διαχωρισμοῦ τοῦ μυϊκοῦ συστήματός τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὸ νευρικό. Γιὰ νὰ πραγματοποιηθεῖ ἡ ἀνεξαρτητοποίησή τους ἀπὸ τὴν ἔντονη ἰνδουϊστικὴ ἀτμόσφαιρα καὶ τὸ ἰνδουϊστικό τους ἦθος προϋποτίθεται μία νέα, πρωτότυπη δημιουργία.



Σὲ μιὰ τέτοια περίπτωση, ἡ χριστιανικὴ ἐφαρμογὴ τῆς γιόγκα θὰ σήμαινε ἕνα εἶδος ἀσκήσεως ποὺ θὰ διευκόλυνε τὸν ἄνθρωπο νὰ ὁδηγηθεῖ σὲ μία βαθιὰ σιωπή· ὄχι μόνο ἀπὸ ἐξωτερικοὺς θορύβους, ἀλλὰ κυρίως ἀπὸ τοὺς ἐσωτερικοὺς κραδασμοὺς ποὺ προκαλοῦν οἱ ἐπιθυμίες, οἱ ἀνησυχίες, οἱ φαντασίες. Μιὰ σιωπὴ μέσα στὴν ὁποία τὸ ἀνθρώπινο πνεῦμα θὰ ἦταν δυνατό, βιώνοντας τὴν ταπείνωση, νὰ ἀκούσει εὐκρινέστερα τὰ μηνύματα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ἀλλὰ γι᾿ αὐτό, τελικά, δὲν χρειάζεται νὰ ἀναζητηθοῦν μέθοδοι ποὺ ἔχουν χρησιμοποιηθεῖ μὲ ἀποτέλεσμα νὰ ὁδηγήσουν ἀκριβῶς στὸ ἀντίθετο: σὲ μιὰ ἀπόλυτη δηλαδὴ αὐτονομία τοῦ ἀνθρωπίνου πνεύματος καὶ σὲ μία ἀπίθανη σύγχυση. Ἡ πνευματικὴ ζωὴ καὶ τελείωση, σύμφωνα μὲ τὴ χριστιανικὴ πίστη, εἶναι δῶρο τῆς χάριτος τοῦ Θεοῦ καὶ ὄχι ἐπίτευγμα μιᾶς αὐτόνομης ἀνθρωποκεντρικῆς τεχνικῆς. Ἄλλωστε, γιὰ μᾶς τοὺς ὀρθοδόξους ὑπάρχει ὁλόκληρη ἡ ἡσυχαστικὴ ἐμπειρία τῆς χριστιανικῆς Ἀνατολῆς, ἡ ὁποία ἀπὸ προϋποθέσεις καθαρὰ χριστιανικὲς ὁδηγήθηκε στὴν «ἐν Χριστῷ» ἁγιοπνευματικὴ ζωή, γαλήνη, ἐν ἀγάπῃ «ἡσυχία».



Ἡ γιόγκα στὸν τόπο μας

Τὰ τελευταῖα χρόνια αὐξάνονται στὴ χώρα μας τὰ διάφορα κέντρα «γιόγκα». Οἱ γνώσεις ὅμως καὶ οἱ ἀντιλήψεις γι᾿ αὕτη παραμένουν πενιχρές, γενικὲς καὶ συγκεχυμένες. Δημόσια, ἡ γιόγκα προβάλλεται σὰν «εἶδος γυμναστικῆς» καὶ συνήθως γίνεται λόγος ἀποκλειστικὰ καὶ μόνο γιὰ τὶς ἀσκήσεις τῶν μυϊκῶν καὶ νευροφυτικῶν κέντρων, γιὰ τὶς ἀσκήσεις ἀναπνοῆς καὶ τὰ παρόμοια. Δηλαδὴ ἀπὸ τὰ στάδια ποὺ ἀναφέραμε στὸ προηγούμενο σημείωμα περιορίζονται στὸ τρίτο, ἔλεγχος σώματος, καὶ τὸ τέταρτο, ρύθμιση ἀναπνοῆς, ἐνῷ μερικὲς φορὲς προχωροῦν καὶ στὸ πέμπτο στάδιο, συγκράτηση τῶν αἰσθήσεων, καὶ τὸ ἕκτο, συγκέντρωση τῆς προσοχῆς.

Ἀρκετὲς ἰδιωτικὲς σχολὲς προσπαθοῦν κάπως νὰ ἀποθρησκευτικοποιήσουν αὐτὰ τὰ γυμνάσματα ἀπὸ τὸν ἰνδουϊστικὸ χαρακτῆρα τους, ὥστε νὰ γίνονται εὐκολότερα ἀποδεκτὰ ἀπὸ τὸ μέσο Ἕλληνα. Ἄλλοι ἐπιχειροῦν νὰ βεβαιώσουν ὅτι ἡ «γιόγκα» δὲν εἶχε ποτὲ οὔτε καὶ ἔχει θρησκευτικὸ χαρακτῆρα καὶ μιλοῦν ἁπλῶς γιὰ «ἐπιστήμη», «πνευματικὴ ἐπίγνωση», ψυχοσωματικὴ ἄσκηση.

Ὅσο ὅμως κι ἂν ἐπιστρατεύονται ἰδιόμορφες καὶ μεγαλοπρεπεῖς λέξεις, γιὰ νὰ καλύψουν τὴν πραγματικότητα, γεγονὸς παραμένει ὅτι ὁ καθόλου προσανατολισμός τῆς ἰνδικῆς αὐτῆς τεχνικῆς ἦταν καὶ εἶναι θρησκευτικὸς ἢ παραθρησκευτικός. Ὅσοι μυοῦνται στὸ «διαλογισμό» τῆς γιόγκα καθοδηγοῦνται σὲ μία κατεύθυνση σαφῶς ἰνδουϊστική. Μὲ ὁδηγοὺς τὶς Βέδες καὶ τὰ ἄλλα ἱερὰ ἰνδικὰ κείμενα (Οὐπανισάντ, Πουράνας, Σούτρας, Τάντρας), κυρίως δὲ ἔχοντας ἕνα «δάσκαλο» (γκούρου), ἐπιδιώκουν νὰ ἀφομοιώσουν καὶ νὰ βιώσουν τὶς θεωρίες περὶ τοῦ νόμου τοῦ «κάρμα» (karma) βάσει τοῦ ὁποίου καθορίζεται ἡ μετενσάρκωση, τῆς «σαμσάρα» (samsara) – δηλαδὴ τῆς ἀνακυκλήσεως τῶν μεταβιώσεων -, ἀναζητώντας σὲ τελευταία ἀνάλυση τὴ λύτρωση, «μόξα» (moksa), ἀπὸ αὐτὸ τὸν κόσμο, τὸν μὴ πραγματικὸ (maya), σὲ «ὁδούς» ποὺ ἔχει καθορίσει ἡ ἰνδουϊστικὴ παράδοση, ὅπως εἶναι οἱ «κάρμα-γιόγκα», «τζνάνα-γιόγκα», «μπάκτι-γιόγκα» (ποὺ ἀναφέραμε στὸ πρῶτο μέρος τοῦ ἄρθρου) καὶ οἱ ποικίλες παραλλαγές τους, ὅπως ἡ «μάντρα-γιόγκα», ἡ «χάθα-γιόγκα», ἡ «ράτζα-γιόγκα» κ.λ.π.

Αὐτὸ τὸ «θρησκευτικὸ πυρῆνα» ἀποσιωποῦν καὶ καλύπτουν τὰ διάφορα καταστατικὰ τῶν Κέντρων Γιόγκα μὲ γενικὲς φράσεις. Π.χ. ἰσχυρίζονται ὅτι σκοπός τους εἶναι «ἡ δημιουργία ἀνθρώπων ὁλοκληρωμένων φυσικά, διανοητικὰ καὶ πνευματικά». Τὰ προσφερόμενα στὴ δημοσιότητα κείμενα συχνὰ ἐμφανίζονται κάτω ἀπὸ δῆθεν ἁπλὸ κοινωνικὸ καὶ φιλοσοφικὸ ἔνδυμα, συχνὰ μάλιστα ἐπικαλύπτονται μὲ ἀποφθέγματα ἀρχαίων ἑλλήνων σοφῶν, ἢ καί... πατέρων τῆς Ἐκκλησίας. Γι᾿ αὐτοὺς ὅμως ποὺ ἔχουν γνώση τοῦ πράγματος οἱ θεωρίες καὶ οἱ ἀπόψεις τους εἶναι διαφανεῖς σὰν φύλλα ἀπὸ πλαστικὴ ὕλη, ποὺ ἐπιτρέπουν νὰ διακρίνεται ὁ βαθύτερος ἰνδουϊστικὸς χαρακτῆρας τους.

Ἄλλωστε, τὰ ἔντυπα ποὺ κυκλοφοροῦν σὲ ἑλληνικὴ μετάφραση φανερώνουν τὶς θρησκευτικο-φιλοσοφικὲς θέσεις τους. (Λ.χ. σ᾿ ἕνα περιοδικὸ μὲ τὸν τίτλο «Γιόγκα» συνωθεῖται ἀπίθανο ὑλικὸ ἰνδουϊστικῶν διδασκαλιῶν, ἀκόμα καὶ προσκλήσεις γιὰ συμμετοχὴ σὲ ἰνδουϊστικὲς γιορτές, ὅπως τῆς Σιβαράρτι, 15.2.80). Οἱ σκοποὶ ποὺ περιγράφονται στὰ καταστατικὰ τῶν σωματείων αὐτῶν εἶναι γεμάτοι ἀπὸ προσηλυτιστικὸ ἐνθουσιασμό, ὅπως «ἡ ἐξάπλωσις καὶ ἡ διάδοσις τῆς Γιόγκα σὲ ὅλους τοὺς ἀνθρώπους ἀνεξαρτήτως φύλου, ἐθνικότητος, θρησκείας καὶ κοινωνικῆς τάξεως», «ἡ δημιουργία στερεῶν θεμελίων διὰ τὴν ἐφαρμογὴν τῆς Γιόγκα εἰς τὴν καθημερινὴν ζωήν».



Θρησκευτικὴ ἐλευθερία καὶ παραπλάνηση

Στὴν Ἑλλάδα βέβαια κατοχυρώνεται ἀπὸ τὸ Σύνταγμα «ἡ ἀνεξιθρησκεία καὶ ἐλευθερία τῆς θρησκευτικῆς συνειδήσεως». Αὐτὸ ὅμως δὲν σημαίνει ὅτι ἐπιτρέπεται ἡ παραπλάνηση τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ ἀπὸ διάφορες ὁμάδες, μὲ παραπειστικὲς δηλώσεις γιὰ τὴν ταυτότητά τους καὶ τοὺς ἐπιδιωκόμενους σκοπούς τους.

Ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία - φορεὺς τῆς αἰώνιας ἀλήθειας τοῦ ζῶντος Λόγου τοῦ Θεοῦ - αἰῶνες τώρα ἀντιμετωπίζει γαλήνια, δίχως φόβο κάθε εἴδους ἀναμέτρηση μὲ τὰ διάφορα θρησκευτικό-φιλοσοφικὰ ἀνθρώπινα κατασκευάσματα. Ἀλλὰ δικαιοῦται νὰ ἀπαιτήσει ἀπὸ κάθε ἁρμόδια ἀρχή, εἰδικότερα δὲ ἀπὸ τὰ μέσα μαζικῆς ἐνημερώσεως, νὰ δείχνουν καθαρὰ τὸ πρόσωπο καὶ τὴν ἱστορία τοὺς οἱ κατὰ καιροὺς προπαγανδιστὲς διαφόρων ξένων θρησκευτικῶν ἰδεῶν. Μοιάζει μὲ ἐμπαιγμὸ ὁ ἰσχυρισμὸς ὅτι θέλουν νὰ μᾶς προετοιμάσουν γιὰ νὰ «λειτουργήσουμε ὑπεύθυνα καὶ δημιουργικὰ μέσα στὸ κοινωνικὸ σύνολο» (ὅπως γράφει τὸ καταστατικὸ κάποιου Κέντρου Yoga), μὲ θεωρίες καὶ μεθόδους ποὺ ἔχουν τόσο καθυστερήσει τὴν ἀνάπτυξη ἐκλεκτῶν ἀσιατικῶν λαῶν.

Συγχρόνως ὅμως, ὅλοι ὅσοι ἔχουμε μία μικρὴἢ μεγάλη εὐθύνη στὴν Ἐκκλησία εἶναι ἀνάγκη νὰ συνειδητοποιήσουμε ὅτι, σὲ μιὰἐποχὴἐλεύθερης διακινήσεως τῶν ἰδεῶν σὲ παγκόσμια κλίμακα, τὸἀνήσυχο ἐρευνητικὸ πνεῦμα τῶν Ἑλλήνων εἶναι φυσικὸ νὰ δείχνει περιέργεια καὶἐνδιαφέρον γιὰἰδέες νεοφανεῖς στὸν τόπο μας, δυτικῆς ἢἀνατολικῆς προελεύσεως. Θὰ χρειαστεῖ συνεπῶς σοβαρὴ κατάρτιση τῶν κληρικῶν, τῶν θεολόγων, τῶν χριστιανῶν διανοουμένων καί, γενικότερα, νηφάλια ἐνημέρωση τοῦἑλληνικοῦ λάου. Ἡ καλύτερη, τέλος, ἀντίσταση στὰ ποικίλα πνευματικὰ ρεύματα παραμένει ἡ συνεχής, δυναμικὴ προσφορὰὁλοκλήρου του φάσματος τῆς ὀρθοδόξου παραδόσεως, ἡ προσωπικὴ καὶ κοινωνικὴ βίωσή της

Πέμπτη 28 Μαρτίου 2019

Διάσημος Γάλλος φωτορεπόρτερ γίνεται Αγιορείτης μοναχός



Στο πέρασμά του από την Ελλάδα ο Γάλλος μοναχός Ιωάννης δέχτηκε να συναντηθούμε και να μιλήσουμε για το προσωπικό του συναπάντημα με την Ορθόδοξη πίστη. Το βλέμμα του, πριν γίνει μοναχός ήταν εστιασμένο κυρίως σε μια καλλιτεχνική επιφάνεια της ζωής, αφού ήταν παγκοσμίως διάσημος φωτογράφος. Όμως όλα πήραν άλλη μορφή, όταν μια σειρά απρόβλεπτων γεγονότων τον ώθησαν να συναντηθεί με την ποιητική φύση του Θεού και ως γνήσιος καλλιτέχνης την αναγνώρισε.

Στην μετάφραση της συνέντευξης βοήθησε και τον ευχαριστώ γι’ αυτό ο πατήρ Νικόλαος Δουληγέρης, με τον οποίο ο Μοναχός Ιωάννης είναι φίλος από πολλά χρόνια μετά την πρώτη τους γνωριμία στο Άγιο Όρος. Ο μοναχός Ιωάννης, κατά κόσμον Gérard Gascuel, γεννήθηκε το 1947 στη Σεβέν της Γαλλίας.

Σπούδασε φωτογραφία στο Παρίσι (École Louis Lumière) και κατόπιν εργάστηκε ως καλλιτεχνικός φωτογράφος σε διάσημα περιοδικά μόδας και σε εφημερίδες, καθώς επίσης και στον χώρο της διαφήμισης. Προσωπικές φωτογραφικές του εκθέσεις φιλοξενήθηκαν στο Παρίσι, σε μουσεία (Μουσείο Φωτογραφίας) και σε Φεστιβάλ Τέχνης του εξωτερικού (Ιαπωνία, Καναδάς, ΗΠΑ κ.α.)

Ο πατήρ Ιωάννης το 1983, στη διάρκεια μιας δημοσιογραφικής αποστολής του στην Ελλάδα, συναντά και γνωρίζει τον ορθόδοξο μοναχισμό. Λίγο αργότερα θα γίνει μοναχός στο Άγιο Όρος.

Στην αρχή της συζήτησης, μας αναφέρει με βλέμμα που λάμπει από ενθουσιασμό πως δεν θα ξεχάσει ποτέ τις πρώτες του μέρες στο Άγιο Όρος, όταν πήγε με την φωτογραφική του μηχανή ν’ αποτυπώσει την φύση και τον μοναχισμό, απεσταλμένος μιας Ιαπωνικής εφημερίδας στην οποία εργαζόταν:

«Πριν γίνω μοναχός, ήμουν δημοσιογράφος. Πήγα στο Άγιο Όρος, στην Ελλάδα, για να γράψω ένα άρθρο για μια γιαπωνέζικη εφημερίδα στην οποία κρατούσα το καλλιτεχνικό ρεπορτάζ.

Μια μέρα, περπατώντας στο δάσος, βρέθηκα μπροστά σε μια ερειπωμένη εκκλησία. Μπήκα, και στην κρύπτη της ανακάλυψα ένα οστεοφυλάκιο. Η τυχαία αυτή συνάντηση ήταν για μένα η αποφασιστική στροφή.

Ήμουν 30 ετών. Στην ηλικία αυτή, το μόνο που σκέφτεται κανείς είναι να καταβροχθίσει την ζωή, αναζητώντας την άμεση ευχαρίστηση, την δύναμη, την γνώση. Ξαφνικά αντίκρισα κατά πρόσωπο την ίδια μου την πραγματικότητα.

Κάποια μέρα θα βρεθώ εκεί, στην άλλη όχθη χωρίς να έχω ζήσει. Κατάλαβα ότι δεν ζούσα για μένα, αλλά για την εντύπωση που ήθελα να δώσω στους άλλους για μένα.

Βγαίνοντας από την εκκλησία, ταραγμένος από την θέα του οστεοφυλακίου, βλέπω έναν γέρο μοναχό – δεν τον είχα συναντήσει ποτέ άλλοτε. Πολλές φορές η Θεία Πρόνοια μας στέλνει το πρόσωπο που πρέπει, την στιγμή που πρέπει.

Του ζήτησα να μου μιλήσει για το πνευματικό νόημα της εικόνας, όμως δεν μιλούσε καμία από τις γλώσσες που μιλούσα.

Για να μου εξηγήσει, λοιπόν, το νόημα της εικόνας άρχισε να ψέλνει στα ελληνικά. Δεν καταλάβαινα λέξη, αλλά το άκουσμα μου προκάλεσε καινούρια ταραχή: ήταν για μένα πρωτάκουστο. Η συγκίνηση δεν ήταν εγκεφαλική ή αισθητική∙ είχε αγγίξει τα βάθη της καρδιάς.

Ψάλλοντας έναν ύμνο, ερμήνευε το μυστήριο της εικόνας της Σταύρωσης. Ξεπερνώντας την γλώσσα με τις λέξεις ανακάλυπτα εκείνον που πέθανε σαν σκλάβος και δοξάστηκε ως Θεός.

Από έναν απλό ύμνο, ανακάλυψα μια καινούρια «γλώσσα», τη γλώσσα της καρδιάς.

Πέθανα και ξαναγεννήθηκα σε μια νέα πραγματικότητα.

Η ζωή μου πολύ σύντομα στράφηκε στην Ορθοδοξία.

Κάποτε, μετά από δυο χρόνια, αποφάσισα να πάω να τον συναντήσω, αλλά όσο κι αν έψαξα δεν βρήκα τον άνθρωπο, ούτε το καλύβι του. Ρώτησα στην μονή Σταυρονικήτα που θεώρησα ότι ήταν κοντά αλλά μάταια, κανείς δεν τον είχε ακουστά.

Έναν ολόκληρο χρόνο έψαχνα, όμως με διαβεβαίωσαν πως τέτοιο καλύβι ουδέποτε υπήρχε. Πιστεύω ακράδαντα ότι έζησα ένα προσωπικό θαύμα.
Νεκρός για τον κόσμο

Τετάρτη 27 Μαρτίου 2019

Ἄδικος ὁ θάνατος, δίκαια ἡ Ἀνάσταση, Ἀφιερωμένο στὸν Ζαχαρία Κωστόπουλο, τὸν Κωνσταντίνο Κατσίφα καὶ σὲ αὐτοὺς ποὺ τοὺς σκότωσαν



Κάθε θάνατος εἶναι ἄδικος. Καὶ ὁ Θεὸς ἀποδίδει δικαιοσύνη μὲ τὴν ἀνάσταση τοῦ νεκροῦ. 

Ἡ θεία αὐτὴ δικαιοσύνη, ἡ δικαιοσύνη τῆς ἀνάστασης, δὲν ἔχει νὰ κάνει οὔτε μὲ τιμωρία οὔτε μὲ ἀνταμοιβὴ γιὰ ὅσα ὁ ἄνθρωπος ἔπραξε ἢ δὲν ἔπραξε στὴ ζωή του. Εἶναι ἡ ἀπόδοση στὸ ἀνθρώπινο πρόσωπο μιᾶς δεύτερης ὀντολογικῆς δυνατότητας, νὰ κατορθώσει σὲ ἕναν ἄλλο, ἀνακαινισμένο χῶρο καὶ χρόνο, στὸν «μέλλοντα αἰώνα», ὅ,τι δὲν μπόρεσε νὰ πραγματώσει στὰ ὅρια τῆς ἀνθρώπινης φύσης στὴν πρώτη του ζωή.

Νὰ κατορθώσει τι; Νὰ πραγματώσει τὸν ὀντολογικό του προορισμό. Διότι κάθε ἄνθρωπος εἶναι φορέας μιᾶς ἰδιαίτερης συμπαντικῆς ἐλπίδας, μιᾶς μοναδικῆς καὶ ἀνεπανάληπτης εὐκαιρίας: ἐλπίδας γιὰ ἀναδημιουργία· γιὰ ἀνασύσταση τοῦ παντὸς μὲ ἕναν ἰδιαίτερο, ξεχωριστὸ γιὰ τὸν καθένα τρόπο.

Εἶναι ἕνα παιχνίδι (ὅ,τι δηλαδὴ πιὸ σοβαρὸ μπορεῖ νὰ ὑπάρξει). Τὸ ἀνθρώπινο πρόσωπο ρίχνεται στὴν ὕπαρξη σὰν τὸ βότσαλο ποὺ πετοῦν τὰ παιδιὰ στὴν ἀκρογιαλιά. Καὶ στὴν ἐπαφή τοῦ Ἐγὼ μὲ τὸ φυσικὸ σύμπαν ἕνα ζωντανὸ ἀνθρώπινο σῶμα σχηματίζεται: ἡ πυκνὴ ἐστία μιᾶς ἐνεργειακῆς ἀκολουθίας ποὺ ἁπλώνεται σὰν κύμα γιὰ νὰ ἀγκαλιάσει ὅλο τὸν ὑπαρκτικὸ χῶρο (ὀργανικὸ καὶ ἀνόργανο, ὑλικὸ καὶ πνευματικό). Καὶ ἀνάλογα μὲ τὴν ἀνταπόκριση ποὺ βρίσκει, φτιάχνει ἐπάλληλα τοπία οἰκειότητας, ὅπως τὸ βότσαλο, ποὺ ὁρίζει τὴν ἐπιφάνεια τοῦ νεροῦ μὲ τὰ κύματά του.

Ζωντανὸ σῶμα, ἢ σῶμα καὶ ψυχή, ὁ ἄνθρωπος εἶναι κάτι περισσότερο ἀπὸ ἀδρανὲς βότσαλο. Καὶ ἡ ἀλλαγὴ ποὺ φέρνει στὸν χῶρο δὲν εἶναι ἁπλῶς ἕνα κύμα σέ μιὰ ἐπιφάνεια. Ἡ ἐνέργειά του, φυσικὴ καὶ πνευματικὴ μαζὶ (δύναμη λογική, ἐπιθυμητική, βουλητική), ἀνακαινίζει τὸν χῶρο καὶ τὸν χρόνο ἀφήνοντας όχι ἁπλῶς τὸ στατικὸ ἀποτύπωμα τοῦ φυσικοῦ του DNA, ἀλλὰ τὸ ζωντανὸ δυναμικὸ μοτίβο ἑνὸς διαρκοῦς συμπαντικοῦ μετασχηματισμοῦ: ἕναν προσωπικὸ τρόπο γιὰ να ἀλλάζουν τὰ πράγματα καὶ ἀπὸ ξένα καὶ ἄσχετα νὰ γίνονται οἰκεία καὶ νὰ σχετίζονται.

Εἶπα πιὸ πρὶν «ἀνάλογα μὲ τὴν ἀνταπόκριση ποὺ βρίσκει». Αὐτὸ ποὺ οἱ πολλοὶ δὲν ἀναγνωρίζουμε εἶναι πὼς τὸ παιχνίδι τῆς οἰκείωσης εἶναι παιχνίδι ἐρωτικό. Δὲν τὸ κερδίζει ὁ ἰσχυρός, ποὺ ἐπιβάλλει τὴν ὕπαρξή του. Ἀλλὰ αὐτὸς ποὺ προσφέρεται καὶ γίνεται δεκτὸς ἀπὸ τὶς ἄλλες ὑπάρξεις σὰν δῶρο. Σὰν δῶρο ποὺ πλουτίζει τὴ ζωὴ καὶ τῆς δίνει νόημα. Καὶ ποὺ μόλις κανεὶς τὸ νιώσει, μόλις τὸ οἰκειωθεῖ, μόλις τὸ γνωρίσει, τότε ἀντιλαμβάνεται –ἐντελῶς ἀνεξήγητα– πὼς τίποτα πλέον δὲν θὰ εἶναι ἴδιο, καὶ δὲν θὰ ἔχει ἀξία, χωρὶς αὐτό.

Ἔτσι ἡ προσωπικὴ ἐνέργεια πολλαπλασιάζεται. Ὑπερβαίνει τοὺς φυσικοὺς περιορισμοὺς (τῆς ἔκτασης, τῆς ἔντασης καὶ τῆς διάρκειας), τοὺς περιορισμοὺς τῆς φυσικῆς ψυχῆς καὶ τοῦ φυσικοῦ σώματος. Καὶ γίνεται κοινὴ ἐνέργεια. Καὶ ἡ μεμονωμένη ὕπαρξη μετέχει τῆς κοινῆς ὑπάρξεως· γίνεται ὕπαρξη κοινή. Καὶ ὁ ἄνθρωπος γίνεται συμπαίκτης τοῦ Θεοῦ στὸ μεγάλο παιχνίδι τῆς ζωῆς, τῆς ἀγάπης, τῆς δημιουργίας.

Ὅμως οἱ περισσότεροι, ἂν ὄχι ὅλοι, παίζουμε τὸ παιχνίδι αὐτὸ μὲ τοὺς ὅρους τῆς φυσικῆς καὶ μόνο τάξεως, μὲ ὅρους ἰσχύος. Σὰν νὰ ὑπῆρχε δύναμη ποὺ νὰ μποροῦσε νὰ ἐπεκτείνει τὸν κυματισμὸ ἐπ’ ἄπειρον, χωρὶς σταματημό. Σὰν νὰ μποροῦσε ὅλος ὁ χῶρος καὶ ὁ χρόνος νὰ περιληφθεῖ στὰ ὅρια τῆς ψυχοσωματικῆς ἑνότητας τοῦ ἀτομικοῦ ἀνθρώπου. Δὲν λειτουργοῦμε τὴ φύση πνευματικά, ἀλλὰ ὑποτάσσουμε τὸ πνεῦμα στὴ φύση.

Μάταια! Κάποτε ἡ φυσικὴ ἐνέργεια φθίνει. Καὶ τὰ κύματα σβήνουν. Καὶ αὐτὸ ποὺ ξεκινᾶ σὰν ἐρωτικὸ παιχνίδι ἐκτυλίσσεται σὲ δράμα. Αὐτὴ εἶναι ἡ μέγιστη ἀδικία· ἡ ἀδικία τοῦ θανάτου.

Ἀλλὰ τὴν ὥρα αὐτὴ τοῦ θανάτου, τὴν ὥρα τῆς ἀπόλυτης ἀδυναμίας, τῆς ἀπώλειας κάθε φυσικῆς ἰσχύος, δὲν ἀπελπιζόμαστε «καθὼς οἱ λοιποὶ οἱ μὴ ἔχοντες ἐλπίδα» (Παῦλος, Α Θεσ 4,13). Ἐλπίζοντας στὴ θεία δικαιοσύνη προσδοκοῦμε ἀνάσταση νεκρῶν καὶ ζωὴ τοῦ μέλλοντος αἰῶνος. Προσδοκοῦμε τὸ χέρι τοῦ Θεοῦ ποὺ θὰ ἁπλωθεῖ καὶ θὰ οἰκειωθεῖ τὴν ὕπαρξή μας –τὸν δικό μας, ἰδιαίτερο, προσωπικὸ τρόπο νὰ ὑπάρχουμε– καὶ θὰ τὴν καταστήσει, ἐπιτέλους, τρόπο συμπαντικό.

Ἀρχικὴ ἐντυπη δημοσίευση: «TΟ ΚΟΙΝΟΝ τῶν ὡραίων τεχνῶν»,  τεῦχος 4, Νοέμβριος 2018, σελ. 15.

Τρίτη 26 Μαρτίου 2019

"Πάτερ, τὰ ἐπιχειρήματα τῆς Ἐκκλησίας, τὴν διδασκαλία τῶν κατηχητικῶν, τῶν κατασκηνώσεων, τῶν ὁμάδων, τῶν πνευματικῶν, τὰ νίκησα μέσα μου. Ἕνα ἔχω ποὺ δὲν μπορῶ νὰ νικήσω…"



Μητροπολίτου Λεμεσοὺ Ἀθανασίου

Τί μιλᾶ τελικὰ στὴν καρδιὰ πού παλεύει μὲ τὸν Θεό;

Ὅταν ἤμουν στὸ Ἅγιον Ὅρος στὴ Νέα Σκήτη ἦταν ἀρχὰς Νοεμβρίου μὲ τὸ δικό μας ἡμερολόγιο ἐκεῖ, ὅπου ἕνα βράδυ, περασμένη λίγο ἡ ὥρα χτύπησε ἡ πόρτα τῆς καλύβας μας καὶ ἀνοίξαμε νὰ δοῦμε ποιὸς ἦταν. Ἦταν τρία παιδιὰ τὰ ὁποία χάθηκαν στὸ δρόμο καὶ δὲν μποροῦσαν νὰ φιλοξενηθοῦν βέβαια στὸ Μοναστήρι γιατί εἶχε κλείσει, οὔτε πουθενὰ ἀλλοῦ καὶ ἔπρεπε νὰ τὰ φιλοξενήσουμε ἐμεῖς στὴ δική μας καλύβη. Δὲν ὑπῆρχε πρόβλημα βέβαια. Προσπαθήσαμε νὰ τοὺς φιλοξενήσουμε, νὰ τοὺς ἑτοιμάσουμε κάτι νὰ φᾶνε.

Ἕνας ἐξ’ αὐτῶν ὅμως ἦταν πολὺ ἀρνητικός. Ἐγὼ κάθισα λίγο μαζί τους νὰ τοὺς μιλήσω μέχρι νὰ φᾶνε τὰ παιδιά, νὰ μὴν τοὺς ἀφήσουμε μόνους τους. Εἴπαμε κάποια πράγματα. Τὸ ἕνα τὸ παιδὶ ἦταν ἀρνητικός, ἦταν...

δύσκολος. Χαμογελοῦσε εἰρωνικά, μὲ ἔβλεπε ἔτσι παράξενα. Καταλάβαινα ὅτι δὲν τοῦ ἄρεσα τρόπον τινά, δὲν ξέρω.

Ἀφοῦ φάγανε τὸ φαγητό τους, πῆγα νὰ.... τοὺς δείξω -ἤμουν ὑπεύθυνος ἀρχοντάρης- τὰ δωμάτια. Μοῦ λέει ἕνας.

– Πάτερ, μπορῶ νὰ δώσω στὸ Θεὸ τὴν τελευταία εὐκαιρία νὰ μοῦ μιλήσει;

– Ὡραία σκέψη. Καὶ τί θὰ γίνει τώρα; Δηλαδὴ πῶς θὰ δώσεις τοῦ Θεοῦ τὴν τελευταία εὐκαιρία νὰ σοὺ μιλήσει;

– Θέλω νὰ μιλήσουμε.

Πῆρα εὐλογία ἀπὸ τὸν Γέροντα καὶ πῆγα κάθισα ἐκεῖ σὲ ἕνα παρεκκλήσι ποὺ εἴχαμε καὶ μιλούσαμε ἀπὸ ἡ ὥρα ὀκτὼ τὸ βράδυ μέχρι ὥρα τέσσερις τὸ πρωὶ ποὺ χτύπησε τὸ σήμαντρο γιὰ τὴν ἀκολουθία. Μιλοῦσε βέβαια ὁ ἴδιος, δὲν ἄφησε τὸ Θεὸ νὰ τοῦ μιλήσει γιατί ἤθελε ὁ ἴδιος νὰ πεῖ ὅλα αὐτὰ ποὺ εἶχε μέσα του. Πανέξυπνος ἄνθρωπος, πολὺ διαβασμένος, πολὺ μορφωμένος, ἦταν στὸ πτυχίο τῆς Νομικῆς τότε.

– Λοιπόν, μοῦ λέει, κοίταξε πάτερ ἐγὼ μεγάλωσα στὰ κατηχητικά, στὶς ἀδελφότητες, κοντὰ σὲ πολὺ καλοὺς πνευματικούς. Ξέρω τὰ πάντα. Ὅταν σου λέω κάτι ξέρω ἐκ τῶν προτέρων τί θὰ μοῦ ἀπαντήσεις.

Καὶ πράγματι, ἤξερε πάρα πολλὰ πράγματα. Δὲν εἶχα κάτι νὰ τοῦ ἀπαντήσω διότι ὄντως τὰ ἤξερα ὅλα. Κι ἔτσι ὅπως ἤτανε ἔξυπνος καὶ λαλίστατος καὶ εὐφυὴς καὶ μὲ ἐπιχειρήματα -δικηγόρος βέβαια ἤτανε ὁ ἄνθρωπος- ἐντάξει ἐγὼ αἰσθανόμουνα στριμωγμένος σ’ ἐκείνη τὴ γωνιὰ τοῦ στασιδιοῦ. Τὸν ἄκουγα ἁπλῶς κι ἔλεγα: ὁ Θεὸς νὰ μᾶς βοηθήσει νὰ βγάλουμε ἄκρη ἐδῶ ἀπόψε. Τί θὰ γίνει;

Ποῦ θὰ βγοῦμε μὲ αὐτὸν τὸν ἄνθρωπο;

Τέλος πάντων, εἶπε, εἶπε, εἶπε κάμποσα ..

Πήγαινα κι ἐγὼ νὰ πῶ καμμιὰ κουβέντα, δὲν μὲ ἄφηνε. Μοῦ ἔλεγε,

– Ξέρω τί θὰ πεῖς, ξέρω.

Καὶ πράγματι ἤξερε δηλαδή, δὲν ἔλεγε ψέματα. Ὅταν ἦρθε ἡ ὥρα νὰ τελειώσουμέ μου λέει,

– Πάτερ μου ξέρεις ὅλα τὰ νίκησα μέσα μου. Ὅλα τὰ νίκησα. Ὅλα τὰ ἐπιχειρήματα τῆς Ἐκκλησίας, ὅλη τὴ διδασκαλία τῶν κατηχητικῶν, τῶν ὁμαδαρχῶν, τῶν κατασκηνώσεων, τῶν ὁμάδων, τῶν πνευματικῶν, τὰ πάντα. Τὰ ἔχω διαλύσει, τὰ ἔχω νικήσει. Ἔχω ἀπόψεις, ἔχω ἐπιχειρήματα, ἔχω μέσα μου ἰσχυρὰ ἐρείσματα γιὰ νὰ μὴν τὰ πιστεύω ὅλα αὐτὰ τὰ πράγματα ἀλλὰ ἔχω κάτι ποὺ δὲν μπορῶ νὰ τὸ νικήσω. Δὲν μπορῶ νὰ τὸ νικήσω.

– Τί εἶναι αὐτὸ ποῦ δὲν μπορεῖς νὰ τὸ νικήσεις;

– Η ΜΑΝΑ ΜΟΥ. Δὲν μπορῶ νὰ νικήσω τὴ μάνα μου.

– Δηλαδή; Ἔχει γλώσσα; Μιλάει πολύ;

– Ὄχι, δὲν μιλάει καθόλου ἡ μάνα μου.

– Ἐ τότε, τί κάνει;

– Δὲν μπορῶ πάτερ. Ὅταν σηκώνομαι τὸ βράδυ καὶ τὴ βλέπω νὰ εἶναι γονατιστὴ καὶ νὰ προσεύχεται, δὲν μπορῶ νὰ βγάλω αὐτὴν τὴν εἰκόνα ἀπὸ μέσα μου. Ὅλα τὰ ἄλλα τὰ διέλυσα. Καὶ τοὺς πνευματικοὺς καὶ τὶς ἐκκλησίες καὶ τὶς κατασκηνώσεις καὶ τὰ πάντα ἀλλὰ αὐτὴν τὴν εἰκόνα τῆς μάνας μου δὲν μπορῶ νὰ τὴν νικήσω.

Γιὰ νὰ μὴν σᾶς τὰ πολυλογῶ, τελικὰ τὸν νίκησε ἡ εἰκόνα τῆς μάνας του. Πράγματι αὐτὸ τὸ παιδὶ πάλεψε πολὺ μὲ τὸν ἑαυτό του στὴ συνέχεια. Πηγαινοερχόταν στὸ Ἅγιον Ὅρος. Δὲν τοῦ λέγαμε τίποτα, ἁπλῶς ἦταν πολὺ παρατηρητικός. Ἔβλεπε, γυρνοῦσε, ἔβλεπε πράγματα τὰ ὁποῖα ἐμεῖς δὲν βλέπαμε τόσα χρόνια. Ἑρμήνευε διάφορες καταστάσεις ὄμορφα, ὡραῖα. Μέχρι ποὺ σιγὰ-σιγὰ πράγματι ἐνίκησε ἡ εἰκόνα τῆς μητέρας του, ἡ ὁποία ἦταν μία ἀγράμματη γυναίκα -σχεδὸν ἀγράμματη δηλαδὴ μὲ λίγες τάξεις τοῦ Δημοτικοῦ- ἀλλὰ μία γυναίκα τῆς Ἐκκλησίας ἡ ὁποία προσευχόταν πάρα πολὺ γιὰ τὸ παιδί της.

Καὶ σήμερα, Δόξα τῷ Θεῶ, τὸ παιδὶ αὐτὸ διαπρέπει. Εἶναι στέλεχος, ὅπως κι ἐσεῖς, τῆς τοπικῆς Ἐκκλησίας στὴν ὁποία ἀνήκει. Καὶ διαπρέπει πραγματικὰ στὴν πνευματικὴ ζωὴ καὶ αὐτὸς καὶ ἡ κατ’ οἶκον Ἐκκλησία του, ἡ οἰκογένειά του καὶ ὅλοι ὅσοι εἶναι κοντά του. Γιατί ἀπὸ τότε, ἔγινε στέλεχος καὶ διδάσκαλος τῆς Ἐκκλησίας καὶ στηρίζει καὶ αὐτὸς μὲ τὴ σειρὰ τοῦ πολλοὺς ἀνθρώπους.
ρωμαϊκό οδοιπορικό

Δευτέρα 25 Μαρτίου 2019

ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ - Παιδιά μ', γιατί είστε ανάλλαγα [Μηττάκη] 25.3.1821

Τσάμικο ηρωικό τραγούδι, μεταπολεμικής ηχογράφισης,  από τη Γεωργία Μηττάκη. Στο κλαρίνο, ο Κώστας Φιλίππου (ή Καρακώστας). Ηχογράφιση δεκαετίας '50.

Κυριακή 24 Μαρτίου 2019

Σαράντης Καργάκος 'Η ΑΛΗΘΕΙΑ ΓΙΑ ΤΟ 1821'

Ο Σαράντης Καργάκος και ο Δημήτρης Νατσιός σπάνε την ηχομόνωση της Νέας Εποχής  Η αλήθεια για το ΄1821

25η Μαρτίου 1821: Γιατί ξεσηκώθηκαν οι Έλληνες;



Μια μεγάλη μέρα για τον ελληνισμό είναι η σημερινή καθώς συμπληρώνονται 197 χρόνια από την κήρυξη ,την επίσημη τουλάχιστον, στην Αγία Λαύρα ,της Επανάστασης του 1821.

Έχουμε πολλές φορές ασχοληθεί με άρθρα στο protothema.gr, με μάχες του Αγώνα του 1821. Σήμερα θα προσπαθήσουμε να κάνουμε μια γενικότερη ανάλυση, για το πώς φτάσαμε στην 25η Μαρτίου 1821 και ποιοι ήταν οι παράγοντες που συνέβαλαν στην απελευθέρωση.

Βέβαια είναι αδύνατο σε ένα άρθρο να υπάρξει πλήρης αναφορά και ανάλυση των γεγονότων αυτών. Θα προσπαθήσουμε ωστόσο να είμαστε όσο πιο διεξοδικοί γίνεται.

Τα επαναστατικά κινήματα των Ελλήνων επί τουρκοκρατίας.

Η 25η Μαρτίου 1821, δεν ήρθε ξαφνικά. Η Επανάσταση του 1821, ήταν μία από τις πολλές εξεγέρσεις των υπόδουλων Ελλήνων. Στο μνημειώδες έργο του Κωνσταντίνου Σάθα "Τουρκοκρατούμενη Ελλάς", υπάρχουν λεπτομέρειες για δεκάδες επαναστατικά κινήματα. Θα αναφερθούμε σε αυτά σε μελλοντικό μας άρθρο, αναφέροντάς τα απλά - είναι πρακτικά αδύνατο κάτι περισσότερο. Σίγουρα πολλές από αυτές τις εξεγέρσεις, είναι άγνωστες στους περισσότερους.

Ο Τούρκος ιστορικός Αχμέτ Δζεβέτ πασάς, έγραψε 12τομη ιστορία της Οθωμανικής αυτοκρατορίας για τα έτη 1773 - 1826. Ο Νικηφόρος Μοσχόπουλος, διαπρεπής τουρκολόγος, που μελέτησε το έργο του, σημειώνει:

"Η προς επανάστασιν ροπή των Ελλήνων, γράφει ο Δζεβέτ, είναι υπόθεσις παλαιά. Όταν ο σουλτάνος Μωάμεθ Β' ο Πορθητής εκυρίευσε την Κωνσταντινούπολιν, ήτο φυσικόν, ότι εις τας καρδίας των ηττηθέντων και υποταγμένων Ελλήνων, έμεινεν ο προς επανάκτησιν της ανεξαρτησίας και της κρατικής εξουσίας πόθος. Διότι κατά τας ιδέας των, νόμιμος κυβέρνησις ήτο μόνη η των Αυτοκρατόρων της Ανατολής (του Βυζαντίου) και επομένως πάσαν άλλην κυβέρνησιν εθεώρουν ως δεσποτικήν".

Οι λόγοι για τους οποίους αποτύγχαναν τα κινήματα αυτά, συμπυκνώνονται πολύ εύστοχα από τον Σαράντο Καργάκο στο τετράτομο έργο του "Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821".

i) Ήταν τοπικά κινήματα και δεν είχαν πανελλήνιο χαρακτήρα.

ii) Τα κινήματα αυτά γίνονταν με υποκίνηση των ξένων, που αφού πετύχαιναν αυτό που επιδίωκαν, άφηναν τους Έλληνες στο έλεος των Τούρκων.

iii) Δεν υπήρχε ισόρροπη ωρίμανση κοινωνική και πολιτική όλων των Ελλήνων, του εσωτερικού και του εξωτερικού, ούτε είχε αναπτυχθεί σε μεγάλο βαθμό μια ιδεολογία εθνικής συνοχής.

iv) Η οθωμανική αυτοκρατορία, ακόμα και μετά τα Ορλοφικά (1770) που αναλύσαμε σε προηγούμενο άρθρο μας, παρόλο ότι βρισκόταν σε φάση αποσύνθεσης ,μπορούσε να κινητοποιήσει ισχυρές δυνάμεις εναντίον των Ελλήνων.

v) Δεν υπήρχε ένας ηγέτης για να καθοδηγήσει όλες τις δυνάμεις του ελληνισμού. "Συνεπώς, χρειαζόταν κάτι περισσότερο από ένα πρόσωπο για να κινήσει την επαναστατική διαδικασία, χρειαζόταν μια επαναστατική εταιρεία", γράφει ο Σ.Καργάκος.

Η καταπίεση των Ελλήνων από τους Οθωμανούς



Η ιστορία έχει αποδείξει διαχρονικά, ότι οι Έλληνες είναι ατίθασος και ανυπόταχτος λαός, που δεν μπαίνει σε καλούπια και δεν δέχεται δυνάστες (κατά κανόνα…)

Ίσως υπήρξαν μεμονωμένες περιπτώσεις, όπου Έλληνες και Οθωμανοί, είχαν βρει ένα ιδιότυπο mondus vivendi ειρηνικής συνύπαρξης. Αυτό όμως δεν ίσχυε για τους πολλούς. Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια ενός μπέη της Άρτας:

"Αδικήσαμε τον ραγιά και από πλούτη και από τιμή και τον αφανίσαμε και μαύρισαν τα μάτια του… Και η αρχή είναι τούτη, όπου θα χαθεί το βασίλειόν μας".

"Οι παντοειδείς αυθαιρεσίες μιας άδικης και τυραννικής εξουσίας με τις απαγορεύσεις, τις βαριές φορολογίες, και αγγαρείες, τις καταδιώξεις, κακοποιήσεις, φυλακίσεις και εκτελέσεις, η προσβολή των αυστηρών αντιλήψεων ηθικής των ραγιάδων με την αρπαγή και το κλείσιμο των παιδιών τους στα χαρέμια ή με άλλες ακολασίες και οι δευτερεύουσες άλλες αιτίες καταπίεζαν στον υπέρτατο βαθμό έκφρασης, καθώς και το αίσθημα της τιμής.



Όλα αυτά τα δεινά δημιουργούσαν μια αφόρητη κατάσταση τρομοκρατίας, γέμιζαν με αγωνία τη ζωή των Ελλήνων, τους απέλπιζαν και τους έσπρωχναν προς την εξέγερση".

(Απόστολος Βακαλόπουλος, "ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 1821").

Τα δεινοπαθήματα των Ελλήνων ήταν αυτά που προκάλεσαν τις εξεγέρσεις τους και η απελπισία τους, το κύριο ψυχολογικό ελατήριο που τους ωθούσε στον πόθο για ελευθερία.

Η πίστη των Ελλήνων σε παραδόσεις και προφητείες

Μπορεί σήμερα να φαίνεται υπερβολικό ή και φαιδρό, ωστόσο οι παραδόσεις, οι θρύλοι, τα ιστορικά τραγούδια και οι προφητείες, που αναφέρονταν στην μακραίωνη ιστορία των Ελλήνων και την απελευθέρωσή τους, υπήρξαν καταφύγιο για τους υπόδουλους Έλληνες. Ιδιαίτερα ανάμεσα στους απλοϊκούς και αγράμματους χωρικούς, μεγάλη απήχηση, είχαν η "Αποκάλυψη" του Ιωάννη, οι χρησμοί του Λέοντος Στ' του Σοφού, του επισκόπου Πατάρων Μεθόδιου και του Πατριάρχη Κωνσταντινούπολης Ταράσιου, οι αστρολογικές παρατηρήσεις του σοφού Ρηγίνου και, στα ύστερα χρόνια της τουρκοκρατίας ο "Αγαθάγγελος". Πολλοί μυστικοπαθείς, εμπνευσμένοι από ορισμένα σκοτεινά και αλληγορικά χωρία των βιβλίων αυτών προέλεγαν την επερχόμενη ελευθερία.

Αλλά και διάφοροι τρόποι μαντείας, κυρίως η πλατομαντεία, έδιναν ευκαιρία στους "ειδήμονες" να προφητεύουν την ανάσταση του Γένους.

Οι προφητείες αυτές, άρχισαν να διαμορφώνονται, από τότε που ο τσάρος Ιβάν ο Τρομερός (1530 - 1584), παντρεύτηκε τη Ζωή-Σοφία Παλαιολογίνα. Ο γάμος αυτός έδωσε το δικαίωμα στους τσάρους να προβάλλονται ως κληρονόμοι της βυζαντινής αυτοκρατορίας.



Τότε έγινε η ταύτιση του "Ξανθού Γένους" (μελλοντικού απελευθερωτή της Πόλης), που υπήρχε από παλιά, με το "Ρωσικό Γένος". Όπως γράφει ο Σ. Καργάκος, "η ταύτιση είναι ευχερής, δεδομένου ότι στα ρωσικά ο όρος "Ξανθό Γένος", αποδίδεται με το rusij rod, που είναι σχεδόν ομόηχο και ομοιόγραφο με το ruskij rod (=ρωσικό γένος). Η ταύτιση αυτή ίσως έγινε τυχαία, ίσως από ηθελημένη διάθεση, πιστεύω όμως εσκεμμένα από τη ρωσική προπαγανδιστική μηχανή που δημιουργήθηκε στα χρόνια του Μ. Πέτρου και της Μ. Αικατερίνης".

Ο Σ. Καργάκος, αναφέρεται στη σχολιασμένη μετάφραση του "Ρωσικού Χρονικού" για την άλωση της Κων/πολης, του Νέστορα Ισκεντέρη. Στο τελευταίο του κεφάλαιο, περιέχει χρησμούς που είχαν δημιουργηθεί πριν και μετά την άλωση.

Ο Νέστορας, αναφέρεται στον Μέθοδο Πατάρων (ο οποίος πέθανε το 312) και όσα γράφει για τους υιούς του Ισμαήλ (γενάρχη των Αράβων), που κάποτε θα κυριαρχήσουν αλλά θα έρθει η στιγμή που "θα τους πλήξει ο Κύριος με χέρι χριστιανικό και το βασίλειο των Χριστιανών μέλλει να κυριαρχήσει παντός άλλου βασιλείου".

Στη συνέχεια, ο Νέστορας παραθέτει μια προφητεία που υπάρχει και στον Γεώργιο (Σ)φραντζή:

"Είτα το ξανθόν γένος άμα μετά των πρακτόρων όλων το Ισμαήλ τροπώσουσι κατά τους χρησμούς θείων ανδρών" ("Έπειτα το ξανθό γένος μαζί με όλους τους συμμάχους του ,θα κατατροπώσει το γένος του Ισμαήλ σύμφωνα με τους χρησμούς θεόπνευστων ανδρών").

Μεγάλη διάδοση, γνώριζαν την ίδια εποχή και οι προφητείες του Δανιήλ, που ενώ για τους περισσότερους ήταν ο προφητάναξ Δανιήλ, γνωστός μας από την Π. Διαθήκη, σύμφωνα με τον Μήτσο Αλεξανδρόπουλο, ήταν βυζαντινός μοναχός. Γράφει ενδεικτικά ο Δανιήλ:

«Και θα σηκωθεί ο μέγας Φίλιππος με τα δεκαοκτώ έθνη και θα έρθουν στην Επτάλοφη (=Κων/πολη) και θα γίνει πόλεμος τέτοιος που δεν έγινε ποτέ άλλοτε και θα τρέχουν σε πλατείες και δρόμους της Επτάλοφης ποτάμι τα ανθρώπινα αίματα και θα θολώσει η θάλασσα από τα αίματα ως τα Στενά».

Και παρακάτω, αναφέρεται σ' έναν σεβάσμιο, ασπρομάλλη, φτωχοντυμένο άντρα, που θα πάρει στην Επτάλοφη , ρομφαία από 4 αγγέλους:

"Και θα λάβει αυτός τη ρομφαία από εκείνον τον άγγελο και θα πλήξει τους Ιζμαηλίτες και τους Αιθίοπες, τους Φρύγες και τους Τατάρους και κάθε έθνος".

"Και τους Ιζαηλίτες θα τους χωρίσει σε τρία: το πρώτο μέρος θα το εξολοθρέψει με τη ρομφαία, τους δεύτερους θα τους βαφτίσει, το δε τρίτο θα το εκδιώξει μετά μεγάλης οργής ως το Μονοδέντρι…".

Η πνευματική άνθηση του ελληνισμού - Κοραής και Ρήγας Φεραίος

Όπως είχαμε δει σε άρθρα μας για το Κρυφό Σχολειό τους πρώτες αιώνες της Τουρκοκρατίας, υπήρχε βαθύ πνευματικό σκοτάδι στους υπόδουλους Έλληνες.

Τα πράγματα άρχισαν ν' αλλάζουν στο δεύτερο μισό του 17ου και, κυρίως, τον 18ο αιώνα.

Για τον ρόλο του Οικουμενικού Πατριαρχείου, γράφει χαρακτηριστικά ο Carles A. Frazee:

"Το Πατριαρχείο ήταν ο ισχυρός συνήγορος αυτού του πνευματικού κινήματος. Ιδρύθηκαν ελληνικά σχολεία στην Βιέννη, στην Οδησσό, στην Κέρκυρα, στη Μόσχα, στη Λειψία, στο Βουκουρέστι και Ιάσιο. Ακριβώς το ίδιο συνέβη και στην οθωμανική αυτοκρατορία. Εκεί υπήρχαν δύο σχολές στην Κων/πολη, τρεις στα Ιωάννινα, δύο στη Θεσσαλονίκη και από μία στην Ανδριανούπολη, στη Φιλιππούπολη, στο Άγιο Όρος, στην Καστοριά, στη Μοσχόπολη, στην Κοζάνη και στις Σέρρες. Παντού ορθόδοξοι κληρικοί ασχολούνταν με την αναγέννηση του εθνικού πνεύματος".

Παράλληλα, ονομαστοί Διδάσκαλοι του Γένους, όπως οι Δανιήλ Φιλιππίδης, Γρηγόριος Κωνσταντάς, ο Άνθιμος Γαζής, ο Θεόφιλος Καΐρης, ο Νεόφυτος Δούκας, ο Βενιαμίν ο Λέσβιος, ο Αθανάσιος Ψαλίδας κ.ά., έχουν τεράστια συμβολή στην πνευματική ανάταση των Ελλήνων.

Ξεχωριστή θέση, κατέχουν αναμφίβολα ο Ρήγας Φεραίος, με τη "Χάρτα" και τον περίφημο "Θούριό" του. Εδώ, να αναφέρουμε ότι στη "Χάρτα" του Ρήγα, κυριαρχεί η μορφή του Μεγαλέξαντρου, η οποία συνδέεται με την αφύπνιση του εθνικού αισθήματος.

Όσο για τον Αδαμάντιο Κοραή, που υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας της μεγάλης Γαλλικής Επανάστασης του 1789, με την έκδοση της "Ελληνικής Βιβλιοθήκης", δίκαια καρπώνεται τον τίτλο του πατριάρχη των ελληνικών γραμμάτων, αλλά και του πρόδρομου και προφήτη της ελληνικής ελευθερίας.

Για την πνευματική αναγέννηση που συντελέστηκε στην Ελλάδα στα τέλη του 18ου αιώνα, γράφει ο "Ανώνυμος ο Έλλην", στην "Ελληνική Νομαρχία"(1806).

"Τα σχολεία δεν είναι πλέον έρημα ως και πρότερος αλλά το καθέν περιέχει πενήντα και εκατόν μαθητάς… δεν προφέρουσιν πλέον το όνομα της ελευθερίας με φόβον, μήπως και τους ακούσουσι οι προεστοί ή οι αρχιερείς και τους κηρύξωσιν άθεους, ως πρότερος έκαμαν".

H γαλλική επανάσταση, τα κινήματα ανεξαρτησίας σε Ευρώπη και Αμερική και… ο Αλή πασάς

Η Γαλλική Επανάσταση του 1789, συντάραξε και αναστάτωσε την πολιτική και κοινωνική κατάσταση της Ευρώπης. Οι διδασκαλίες των Γάλλων φιλοσόφων του Διαφωτισμού και η διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου, βρήκαν βαθιά απήχηση στους κορυφαίους διανοούμενους της προεπαναστατικής Ελλάδας.

Τα συνθήματα liberte (ελευθερία), egalite (ισότητα), fraternite (αδελφοσύνη), γίνονται ιδανικά των σκλαβωμένων Ελλήνων. Αλλά και ο Ναπολέων Βοναπάρτης, "ο θεός του πολέμου" κατά τον Κολοκοτρώνη, με τις επιτυχίες του, δημιούργησε μεγάλες προσδοκίες.

Στη Γερμανία, η φιλελεύθερη κίνηση εκδηλώθηκε ως αντίδραση κατά του αυστριακού απολυταρχισμού. Πρωτεργάτης της, ήταν ο συγγραφέας και καθηγητής γυμναστικής.

Φρίντριχ-Βόλχεμ Γιαν (1778-1852), που χρησιμοποιούσε το ψευδώνυμο Χέφνερ. Η αντίδραση όμως της Γερμανικής Ομοσπονδίας που βρισκόταν υπό τον έλεγχο της Αυστρίας, ήταν μεγάλη και κατέστειλε κάθε φιλελεύθερη κίνηση.

Η Ιταλία, ήταν χωρισμένη τότε σε 19 κράτη. Η φιλελεύθερη κίνηση, πέρα από την διεκδίκηση συνταγματικών, πήρε χαρακτήρα ενωτικού κινήματος. Εκφραστές της ήταν οι Καρμπονάροι (Garbonari=καρβουνιάρηδες). Το 1820, οι Καρμπονάροι ήταν περίπου 600.000.



Στην Ισπανία και την Πορτογαλία, υπήρξε το κίνημα των Φρα Μασόνων, που πνίγηκε στο αίμα το 1822 από τις δυνάμεις της Ιεράς Συμμαχίας.

Ανάλογη τύχη είχε και το κίνημα των Δεκεμβριστών στη Ρωσία που εκδηλώθηκε τον Δεκέμβριο του 1825, αλλά εξουδετερώθηκε από τον τσάρο Νικόλαο Α'. Και στη μακρινή Λατινική Αμερική όμως, είχαμε κινήματα αντιαποικιακού χαρακτήρα, με πρωτεργάτη τον Σιμόν ντε Μπολιβάρ (1783-1830) ο οποίος απελευθέρωσε τη Βενεζουέλα, την Κολομβία και το Περού από την ισπανική κυριαρχία. Είχε προηγηθεί η απελευθέρωση της Βραζιλίας από τους Πορτογάλους το 1820.

Και μια "εσωτερική ανταρσία" όμως, αυτή του Αλή πασά, είχε σαν αποτέλεσμα μεγάλες δυνάμεις της οθωμανικής αυτοκρατορίας να απασχολούνται με την κατάπνιξή της.

Παράλληλα, οι Σουλιώτες βρήκαν τη ευκαιρία να επιστρέψουν στην πατρίδα τους, κάτι που είχε αποφασιστική σημασία για την εδραίωση της ελληνικής επανάστασης. Το Σούλι έγινε ο ακροτελεύτιος βορειοδυτικός προμαχώνας της. Η σύνταξη των Σουλιωτών με τον Αλή πασά και η υπογραφή της συμφωνίας μεταξύ Σουλιωτών και των έμπιστων Τουρκαλβανών του Αλή (15 Ιανουαρίου 1821) ήταν το προανάκρουσμα της Ελληνικής Επανάστασης.

Απέναντι σε όλα τα επαναστατικά κινήματα της Ευρώπης, ήταν η περίφημη Ιερά Συμμαχία. Μετά το Συνέδριο της Βιέννης (1815) που ακολούθησε τη συντριβή του Βοναπάρτη στο Βατερλό (18/6/1815), οι τρεις δυνάμεις που εκπροσωπούσαν το πνεύμα της αντιδράσεως (Ρωσία, Αυστρία, Πρωσία) επανέφεραν το πριν το Βατερλό status quo στην Ευρώπη, καταπνίγοντας κάθε επαναστατική κίνηση.

Η Φιλόμουσος και η Φιλική Εταιρεία

Το 1813, ιδρύθηκε στην Αθήνα, η "Φιλόμουσος Εταιρεία". Ιδρυτές της ήταν ο Ιωάννης Μαρμαροτούρης, ο Πέτρος Ρεβελάκης, ο Αλέξανδρος Χωματιανός, ο Ιωάννης Τατλίκαρος και ο Γεώργιος Σοφιανός. Υποκινητές της ίδρυσης της Εταιρείας αυτής ήταν οι Άγγλοι. Η Φιλόμουσος Εταιρεία ξέφυγε από τα στενά όρια μιας πολιτιστικής κίνησης όταν έγιναν μέλη της (14 Οκτωβρίου 1814), ο Άνθιμος Γαζής, ο μητροπολίτης Ουγγροβλαχίας Ιγνάτιος και ο Ιωάννης Καποδίστριας.

Από τον κύκλο της προήλθαν και εκείνοι που προετοίμασαν το έδαφος για την εξάπλωση και τη διεύρυνση της Φιλικής Εταιρείας, η οποία όπως είναι γνωστό, ιδρύθηκε στην Οδησσό το 1814, από τους Ξάνθο, Σκουφά και Τσακάλωφ. Η δράση της είναι γνωστή και μέσα από άρθρα μας.

Γράφει χαρακτηριστικά ο αείμνηστος Αλέξανδρος Δεσποτόπουλος για τη Φιλική Εταιρεία και την Ελληνική Επανάσταση: «Δεν ήταν τυχαία εξέγερση με αφορμή επεισόδια ή άλλες ευνοϊκές συγκυρίες, ούτε υποκινήθηκε από ξένους για την εξυπηρέτηση συμφερόντων της. Μολονότι όχι άσχετη με την ωρίμανση σε κάποιο βαθμό των αντικειμενικών συνθηκών, εμφανίζει την πρωτοτυπία να είναι αποτέλεσμα πολιτικής βουλήσεως, δηλαδή να έχει άμεσα προέλθει από ειδική απόφαση τριών Ελλήνων πατριωτών, που επέζησε με τον μηχανισμό μυστικής επαναστατικής εταιρείας επί εξήμισυ χρόνια και έφθασε στην πραγματοποίησή της το 1821».

Η δημιουργία της ελληνικής αστικής τάξης και η συμβολή της στην εθνική αφύπνιση

Η ανυπαρξία του οθωμανικού ναυτικού και η χαλάρωση της δράσης των Γάλλων στην Εγγύς Ανατολή, έδωσαν τη δυνατότητα στους Έλληνες ναυτικούς, κυρίως της Ύδρας, των Ψαρών και των Σπετσών να γίνουν κυρίαρχοι στο Αιγαίο Πέλαγος και την Ανατολική Μεσόγειο.

Παράλληλα, στη Ρωσία και την Κεντρική Ευρώπη, κατά κύριο λόγο, οι Έλληνες έμποροι πλουτίζουν, μορφώνονται και δημιουργούν την τάξη των αστών.

Όπως γράφει ο Νικόλαος Κασομούλης:

"… η τάξις των ξενιτευμένων λογιοτάτων και εμπόρων είναι ήτις πρώτη ετόλμησε και εκίνησε τον μοχλόν τούτον και έμβασεν και τους Προεστούς και Αρματολούς εις τα αίματα".

Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι η Επανάσταση του '21 ήταν αποκλειστικό δημιούργημα της αστικής τάξης. Η άνοδος των αστών στην οικονομική και κοινωνική ιεραρχία, έδωσε την ώθηση στον υπόδουλο ελληνικό λαό, που είχε προετοιμαστεί ψυχολογικά και ιδεολογικά επί αιώνες.

Όλες οι αιτίες που αναφέραμε παραπάνω, προκάλεσαν την ορμητική αφύπνιση των Ελλήνων και δημιούργησαν την εθνική ενότητα που βλέπουμε λίγο πριν την Επανάσταση του '21. Χωρίς αυτές τις αιτίες, θα ήταν αδύνατο να ωριμάσει, να εκραγεί και τελικά να πετύχει, παρά της αντιξοότητες και τα προβλήματα, η Ελληνική Επανάσταση.

Πηγές: ΣΑΡΑΝΤΟΣ Ι. ΚΑΡΓΑΚΟΣ, "Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821", 2014

ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ Ε. ΒΑΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ, "ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 1821", ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ ΑΝΤ. ΣΤΑΜΟΥΛΗ, 2007.