Τρία πράγματα θα πεις στον άνθρωπο, που δεν γνωρίζει τον Θεό

 

Λέει ο άλλος:
– Έλα με του Θεού το δρόμο και θα δεις πως θα σου πάνε όλα καλά…
– Ποιός σου είπε, ότι θα σου πάνε όλα καλά;
Ο Χριστός που δεν Του πήγαιναν καλά, δεν πήγαινε με του Θεού το δρόμο;
Ο Τίμιος Πρόδρομος που δεν του πήγαιναν καλά και του πήραν το κεφάλι, δεν πήγαινε με του Θεού το δρόμο;
Ο Ιερός Χρυσόστομος, που τον εξορίσανε στην Κουκουσό της Αρμενίας και πέθανε σαν κακούργος εκεί πέρα, δεν πήγαινε με του Θεού το δρόμο;
Και όλοι οι Μάρτυρες που είχαν οικτρό και άδικο θάνατο, δεν πήγαιναν με του Θεού το δρόμο;
Δεν υπάρχει μεγαλύτερη βλασφημία!
Προσέξτε λοιπόν μην πέσετε στην παγίδα και υποσχεθείτε σε κάποιον που θέλετε να φέρετε στο δρόμο του Θεού, ότι ερχόμενος στον Χριστιανισμό θα του έρθουν τα πράγματα στη ζωή του ευνοϊκά και θα του πάνε όλα καλά.Μπορεί να του πάνε και ανάποδα. Και τί θα γίνει τότε; Θα το βάλει στα πόδια και δεν πρόκειται να τον μαζέψεις ποτέ κοντά του. Γι’ αυτό μην σπεύδουμε να λέμε τέτοια πράγματα. Ο Θεός δεν υπόσχεται ότι η ζωή του Χριστιανού στον κόσμο τούτο θα είναι παραδεισένια. Παράδεισο υπόσχεται στην άλλη ζωή…

Ο Άγιος Ιγνάτιος ο Θεοφόρος λέει το εξής: Τρία πράγματα θα πεις στον άνθρωπο, που δεν γνωρίζει τον Θεό:
α) θα του πεις γιατί ο Χριστός ήρθε στον κόσμο, για να γίνει άνθρωπος
β) θα του πεις να προσεύχεται σωστά και να ζητάει την σωτηρία του από το Θεό και
γ) θα του πεις τί πρόκειται να πάθει και να υποφέρει, από τότε που θα γίνει Χριστιανός.

Δημήτριος Παναγόπουλος, ιεροκήρυκας 

ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΑΣ ΒΑΡΒΑΡΑΣ ΠΑΡΩΝ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΠΑΝΗΓΥΡΙΣ ΥΠΑΠΑΝΤΗΣ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ, ΠΑΡΕΚΚΛΗΣΙΟΥ ΙΕΡΟΥ ΝΑΟΥ

 

Το πρόγραμμα έχει ως εξής:

ΣΑΒΒΑΤΟ ΕΣΠΕΡΑΣ και ώρα 5 μ. μ. Μ.Εσπερινός.

ΚΥΡΙΑΚΗ ΠΡΩΙ ΠΑΝΗΓΥΡΙΚΗ Θ. ΛΕΙΤΟΥΡΓΊΑ 

μετ’ αρτοκλασίας και θείου κηρύγματος, ώρα 7-10 π. μ.

ΕΚ ΤΟΥ ΙΕΡΟΥ ΝΑΟΥ

Δεν μας πνίγουν λοιπόν μόνο τα πάθη μας αλλά και η προδοσία της βουλήσεώς μας...

Εντάξει.. έχεις πάθη, έχεις όμως και αρετές.

Έχεις απιστία, έχεις και πίστη.
Έχεις ανηθικότητα, έχεις και ηθικά στοιχεία.
Γιατί αυτά δεν τα λαμβάνεις υπόψιν σου;

Ένα μόνο να προσέχεις, να μην είσαι τεμπέλης, και να μη φοβάσαι να αναλαμβάνεις τις ευθύνες σου. Μη κάθεσαι και λες, έχω αυτό το πάθος, έχω εκείνο, χριστιανός είμαι εγώ; τίποτε δεν κάνω στην ζωή μου..

Έτσι οδηγείσαι στην ακηδία, σπάνε τα νεύρα σου, και δεν μπορείς να κάνεις τίποτε. Σύντομα εγκαταλείπεις τον αγώνα σου και τότε είσαι ένας προδότης!
Γι' αυτό, όταν σου μπαίνει η σκέψη των παθών, θυμήσου ότι έχεις και αρετές.
Ο μεγαλύτερος εγκληματίας, εάν εξετάσει την ζωή του, θα βρεί ότι ο Θεός του έχει δώσει πολλά καλά.

Δεν μας πνίγουν λοιπόν μόνο τα πάθη μας, οι αμαρτίες μας, η απιστία μας, η υπερηφάνειά μας, ο σατανάς, αλλά μας πνίγει, μας σκοτώνει και η προδοσία της βουλήσεώς μας, το σταμάτημα που κάνομε.

amethystos: Δεν μας πνίγουν λοιπόν μόνο τα πάθη μας αλλά και η προδοσία της βουλήσεώς μας...

ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΤΗΣ ΛΑΤΡΕΙΑΣ Παππάζοντα

 

            Στον Όρθρο της 29^ης Δεκεμβρίου [φέτος συμπίπτει να είναι Κυριακή], η οποία είναι αφιερωμένη στα νήπια που φονεύτηκαν από τον Ηρώδη, ο αναγνώστης όταν πρόκειται να διαβάσει τους στίχους του Συναξαρίου που αναφέρονται στο γεγονός αυτό της μαζικής δολοφονίας ανυπεράσπιστων βρεφών, στην καλύτερη περίπτωση θα νοιώσει έναν κόμπο στον λαιμό να τον εμποδίζει να συνεχίσει στη χειρότερη, είναι εξαιρετικά  αμφίβολο  αν θα μπορέσει να συνεχίσει…

            Μα τι  λένε αυτοί οι στίχοι;

            «Δια ξίφους άωρα μητέρων βρέφη,

            Ανείλεν    εχθρός του βρεφοπλάστου Βρέφους.

            Νήπια αμφ’ ενάτην τάμον εικάδι παππαλάζοντα».

            Οι δύο πρώτοι στίχοι, σε πιο «στρωτά» Αρχαία Ελληνικά σε σχέση με τον τρίτο στίχο, ο οποίος παραδοσιακά έχει λεξιλόγιο που βρίθει ποιητικών -ιδίως Ομηρικών- τύπων, μπορούν να αποδοθούν ως εξής:

            «Με ξίφος έσφαξε τα άγουρα βρέφη των μητέρων ο εχθρός του Βρέφους το Οποίο είναι ο Πλάστης των βρεφών (δηλ. του Χριστού)».

            Για τον τρίτο στίχο χρειάζονται 2-3 διευκρινίσεις.

            Το «άμφ’ ενάτην εικάδι» έχει να κάνει με την ημερομηνία [29^η].

            Το «τάμον» αποτελεί ποιητικό τύπο του «έταμον», που είναι αόριστος του ρήματος «τέμνω» [=«κόβω, εδώ φονεύω [με ξίφος]», «σφάζω»].

            Το «παππάζοντα» είναι μετοχή του [σπάνιου] ρήματος «παππάζω», που σημαίνει, αναφερόμενο σε βρέφη, «ψελλίζω αποκαλώντας χαϊδευτικά τον πατέρα μου «πάππα» [δηλαδή «πατερούλη»], και κατ’  επέκταση «ψελλίζω επικαλούμενος τον πατέρα μου [υπό κανονικές συνθήκες, αλλά και σε περίπτωση κινδύνου]».

            Έτσι ο τρίτος στίχος, που κορυφώνει την ένταση του τόσο παραστατικού τρίστιχου, μπορεί να αποδοθεί ως εξής:

            «Την εικοστή ενάτη [του μηνός] έσφαξαν τα νήπια, που, ψελλίζοντας επικαλούνταν τη βοήθεια του πατέρα τους».

            [Αξίζει να σημειωθεί ότι με το «παππαλάζοντα», που αποτελεί τρυφερή αναφορά στον πατέρα, τηρείται η γονεϊκή ισορροπία, με δεδομένη την αναφορά στη μητέρα στον πρώτο στίχο]. 

            Ανδρέας Μοράτος, «ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ» φ. 1160

 

 

Αρχιεπίσκοπος Αναστάσιος

 

Εγώ δεν κληρονόμησα, δεν παρέλαβα ένα θρόνο, αλλά ένα σταυρό. Ήμουν σε μια χαράδρα και κατόπιν ο Θεός έδειχνε ένα μονοπάτι και ανεβαίναμε πάλι σε ένα ξέφωτο. Και δοξάζω τον Θεό γι’ αυτό. Αυτό που με στήριζε είναι η αίσθηση ότι δεν έκανα κάτι για τον εαυτό μου, αλλά είχα μια αποστολή. Στη ζωή την ανθρώπινη δεν πηγαίνουν όλα ομαλά. Η πορεία μας είναι σαν τα δικά μας τα βουνά, τον Παρνασσό, που έχουν χαράδρες, κορυφές, ξέφωτα. Αυτή είναι η ζωή μας και αυτή είναι η ομορφιά. Να ξέρει κανείς ότι κάθε μέρα αντιμετωπίζεις το τέλος και να λες “Θεέ μου, στα χέρια σου είμαι” και να συνεχίζεις. Έτσι καταλαβαίνεις και τους άλλους. Αλίμονο στους ανθρώπους που δεν έχουν πονέσει, δεν έχουν περάσει δυσκολίες. Είναι σκληροί, γιατί μόνο ο πόνος μάς κάνει να καταλαβαίνουμε τους άλλους και να είμαστε πιο ώριμοι. Αλλά οι αρρώστιες δεν είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα. Είναι άλλες δυσκολίες που έρχονται από το στενό περιβάλλον, που μπορεί να σε οδηγήσουν σε κάμψη και απογοήτευση. Από εκεί που περιμένεις μια βοήθεια, δεν έρχεται, έρχεται το αντίθετο ή από εκεί που έχεις βοηθήσει τόσο πολύ, έρχεται η αγνωμοσύνη. Όλα αυτά κουράζουν, αλλά πιστεύω ότι και ωριμάζουν τους ανθρώπους. Μας δείχνουν ότι πρέπει να είμαστε ελεύθεροι από την απαίτηση ευγνωμοσύνης απέναντι στον άλλο. Να προσφέρουμε την ευχαριστία μας, αλλά να μην έχουμε την απαίτηση να μας δίνουν ευγνωμοσύνη. Η ελευθερία από την πικρία, από την αγανάκτηση, από το παράπονο είναι πολύ ουσιαστικές μορφές ελευθερίας.

Αρχιεπίσκοπος Αλβανίας Αναστάσιος

 

Αρχιεπίσκοπος Αλβανίας Αναστάσιος: Μια ζωή με αγώνες- Η στάση του κατά της χούντας

 

Γεννήθηκε το 1929 στον Πειραιά και είναι απόφοιτος του B' Γυμνασίου Αρρένων Αθηνών. Μετά την ολοκλήρωση των εγκύκλιων μαθημάτων του, σπούδασε στη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών όπου και έλαβε το πτυχίο του το 1952.

Το 1960 χειροτονήθηκε Διάκονος και Πρεσβύτερος ενώ το 1964 χειροθετήθηκε Αρχιμανδρίτης. Παράλληλα ξεκίνησε ιεραποστολικές εξορμήσεις στην Αφρική και κυρίως στην Ουγκάντα. Εκεί έμαθε τις τοπικές διαλέκτους, αναγκάστηκε όμως να αποχωρήσει όταν προσβλήθηκε από ελονοσία. Στη συνέχεια έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στις Φιλοσοφικές Σχολές του Πανεπιστημίου του Αμβούργου και του Μαρβούργου στη Γερμανία (1965-1969) ως υπότροφος του γερμανικού Ιδρύματος Alexander von Humboldt,στη θρησκειολογία, την εθνολογία και την ιεραποστολική. Ακόμη, κατείχε εντολή διδασκαλίας του μαθήματος της νεοελληνικής γλώσσας και φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Μαρβούργου στη Γερμανία (1966-69).

 Το 1972 εξελέγη καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Παράλληλα, είναι επίσκοπος Ανδρούσης και Γενικός Διευθυντής της Αποστολικής Διακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος. Παράλληλα, είναι επίσκοπος Ανδρούσης και Γενικός Διευθυντής της Αποστολικής Διακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος.

Τα γεγονότα της Νομικής τον βρίσκουν στο γραφείο του στη Μονή Πετράκη. Κατεβαίνει στο Πανεπιστήμιο. Με άλλους κληρικούς συγκροτεί ομάδες, ώστε να φτάσουν στους φοιτητές τρόφιμα και φάρμακα. Κάνει κάποιες επαφές, ώστε να αποφευχθεί η βία από την πλευρά της Αστυνομίας. Εκείνοι απλώς τον άκουγαν. Προσπάθησε αρκετά. Μάλιστα, επισήμανε και στους άλλους καθηγητές να μεσολαβήσουν.

Ένας από τους καθηγητές τού θύμισε το ευαγγελικό «φρόνιμοι ως οι όφεις». Τότε απάντησε: «Φρόνιμοι ναι, αλλά όφεις ποτέ». Ο τότε επίσκοπος Ανδρούσης Αναστάσιος Γιαννουλάτος, καθηγητής Θεολογίας, μαζί με άλλους κληρικούς και φοιτητές της Θεολογίας (ο ιερέας Χρίστος Χριστοδούλου, ο διάκονος Τιμόθεος Λαγουδάκης κ.α.) προσπαθούν να περάσουν μέσα από τα μπλόκα της αστυνομίας και να δώσουν σακούλες με τρόφιμα στους φοιτητές. Η αστυνομία τους απωθεί.

Όπως αποκαλύπτει ο Διονύσης Μαυρογένης, στην εκπομπή «Εδώ και Σήμερα» (ΕΡΤ, 1982), οι κληρικοί καταφέρνουν να περάσουν «με κίνδυνο της ζωής τους, κάτω απ’ τα ράσα μερικά καρβέλια ψωμί και πρόσφορα, μέσα από μια τρύπα που είχαν ανοίξει οι φοιτητές και που ένωνε το νεκροτομείο με το αμφιθέατρο. Οι παπάδες αυτοί στάθηκαν πάντα στο πλευρό μας», θα πει χαρακτηριστικά ο Μαυρογένης.

Το περιστατικό επιβεβαιώνει ο δημοσιογράφος Μηνάς Παπάζογλου που συμμετείχε στην εξέγερση της Νομικής και μάλιστα προσθέτει ότι ο Αναστάσιος κατάφερε ν’ ανέβει επάνω στην Νομική και να δει τους φοιτητές.

Τέλος, ο Νίκος Μπίστης προσθέτει: «Και μας έδωσε τρόφιμα, μας εμψύχωσε κλπ.».

Στο ΕΑΤ – ΕΣΑ 

Όταν έληξε η κατάληψη της Νομικής, στο γραφείο του στη Μονή Πετράκη φτάνουν οι μητέρες των φυλακισμένων φοιτητών. Συγκεντρώνει στοιχεία και προσπαθεί να μάθει πού τους έχουν. Κάθεται με τις ώρες έξω από το ΕΑΤ – ΕΣΑ με τους γονείς των φυλακισμένων. Τους επισκέπτεται, τους δίνει κουράγιο. Μαζί του και ο διάκονος Τιμόθεος και ο παπα-Πηρουνάκης. Τον Τιμόθεο τον είχαν συλλάβει και τον είχαν βασανίσει άγρια. Οι βασανιστές του τού λέγανε τότε: «Ξέρουμε ποιος είναι πίσω από αυτά. Αλλά πού θα πάει, θα έρθει η σειρά του». Ο Τιμόθεος βέβαια δεν μπόρεσε να δώσει και πολλές λεπτομέρειες. Σκοτώθηκε σε ένα «περίεργο τροχαίο».

 Με επανειλημμένες επισκέψεις του στο κολαστήριο της ΕΣΑ, ο τότε καθηγητής και επίσκοπος διαμαρτυρήθηκε για συνθήκες κράτησης των συλληφθέντων και συμπαραστάθηκε στους φοιτητές μαζί με τους γονείς τους.

«Εγώ τον θυμάμαι ακόμα περισσότερο μετά από μερικούς μήνες στην ΕΣΑ όταν είχε έρθει να διαμαρτυρηθεί για τις συνθήκες κράτησης», αναφέρει ο Νίκος Μπίστης.«Ήταν βαθύτατα δημοκρατικός. Πάντα ήρεμος και πράος, ήταν σταθερά στο πλευρό μας» . Τον θυμάται στο ΕΑΤ – ΕΣΑ, όταν ήταν κρατούμενος. 

Ο  Ανδρέας Αργυρόπουλος, στο βιβλίο του «Χριστιανοί και πολιτική δράση κατά την περίοδο της Δικτατορίας 1967-1974» αναφέρει: «Ο Αναστάσιος Γιαννουλάτος μαζί με τον πατέρα Γεώργιο Πυρουνάκη και το διάκονο Τιμόθεο Λαγουδάκη θα σταθεί στο πλευρό των συλληφθέντων φοιτητών της εξέγερσης της Νομικής, μαζί με τους γονείς τους τούς επισκέπτεται στο ΕΑΤ – ΕΣΑ και τους συμπαρίσταται. Στη συγκέντρωση της Νομικής ομάδα φοιτητών της Θεολογικής Σχολής, μεταξύ των οποίων ήσαν και μερικοί κληρικοί, δίνει ψήφισμα συμπαράστασης, το οποίο και διαβάζεται στους συγκεντρωμένους».

Ο εφοπλιστής Γιώργος Βερνίκος ούτε στιγμή δεν ξέχασε τον Αναστάσιο. Τον θυμάται και από την κατάληψη, ως ένας από τους εκπροσώπους των φοιτητών στις διαπραγματεύσεις. «Ο Αναστάσιος ήταν και είναι από τους ιεράρχες που είναι φύσει και θέσει κοντά στο λαό. Τον θυμάμαι σαν τώρα στη φυλακή να μου λέει: Υπομονή, κακό είναι, θα περάσει. Μας έδινε κουράγιο. Μα περισσότερο στήριζε τους δικούς μας που στέκονταν έξω από τη φυλακή».

Η μητέρα του κ. Βερνίκου τότε είχε πεθάνει και στην επιτροπή που είχε γίνει συμμετείχε ο αδελφός του. Ο Νίκος Βερνίκος μαζί με τον Αναστάσιο ήταν οι μόνοι άντρες. Τα υπόλοιπα μέλη της επιτροπής ήταν οι μητέρες των κρατουμένων. Κάθονταν με τις ώρες έξω από τη φυλακή, και εκεί είχε την ευκαιρία να γνωρίσει από κοντά τον Αναστάσιο. «Προσπαθούσαμε να πάρουμε άδεια για επισκεπτήριο. Όχι τόσο για να τους δούμε, αλλά για να σταματήσουν να τους βασανίζουν» θυμάται ο κ. Βερνίκος. Όπως θυμάται και τις φωνές του Αναστασίου: «Εδώ, στην Κατοχή, οι Γερμανοί επέτρεπαν στους ιερείς να δούνε τους κρατουμένους. Δεν θα μας επιτρέψουν τώρα;» Όλο αυτό το διάστημα ο Αναστάσιος μαζί με την επιτροπή προσπαθεί να παρέμβει. Ο Αναστάσιος τους παρηγορεί και τους εμψυχώνει. Πάει παντού και έχει αποτελέσματα.

Τον Νοέμβρη του 73 βρίσκεται από την πρώτη στιγμή έξω από το Πολυτεχνείο. Προσπαθεί να βοηθήσει. Αλλά εδώ πια δεν του αφήνουν και πολλά περιθώρια. Συνεχίζει όμως να επισκέπτεται τους φυλακισμένους και να τους βοηθά όσο μπορεί.

«Ως επίσκοπος και καθηγητής προσπαθούσα να είμαι κοντά στους φοιτητές. Καταλάβαινα τη λαχτάρα τους για περισσότερη ελευθερία και δημοκρατία»  δήλωσε πολλά χρόνια αργότερα, ο Αναστάσιος.

Η δράση του ως Αρχιεπίσκοπος Αλβανίας

Αρχικά υπήρξε Πατριαρχικός Έξαρχος εν Αλβανία (Ιανουάριος 1991 - Ιούνιος 1992) και στη συνέχεια Τιτουλάριος Μητροπολίτης Ανδρούσης (Aύγουστος 1991 - Ιούνιος 1992). Από τις 24 Ιουνίου 1992 είναι Αρχιεπίσκοπος Τιράνων και πάσης Αλβανίας. Το εκκλησιαστικό έργο του Αναστασίου κορυφώθηκε με την αποστολή που του ανέθεσε το Οικουμενικό Πατριαρχείο για την εκ των ερειπίων αναστήλωση της Ορθοδόξου Αυτοκεφάλου Εκκλησίας της Αλβανίας, η οποία είχε καταρρεύσει ύστερα από τον επί 46 έτη διωγμό του μοναδικού «αθεϊστικού κράτους» της υφηλίου. Τα τελευταία χρόνια, ο Αναστάσιος, επιχείρησε να ανασυγκροτήσει την Εκκλησία της Αλβανίας. Ως αποτέλεσμα του έργου του συγκροτήθηκαν πάνω από 400 ενορίες, ενώ ίδρυσε τη Θεολογική-Ιερατική Σχολή (Ακαδημία) «Ανάστασις» στο Δυρράχιο (1992), το Εκκλησιαστικό Λύκειο «Tίμιος Σταυρός» στο Αργυρόκαστρο (1998) και στο Σουκθ-Δυρράχιο (2007), τα οποία σήμερα λειτουργούν σε ιδιόκτητα συγκροτήματα, και 50 Κέντρα Νεολαίας σε διάφορες πόλεις. Mόρφωσε και χειροτόνησε 145 νέους κληρικούς, ενώ φρόντισε για την έκδοση λειτουργικών και άλλων θρησκευτικών βιβλίων. Συνέστισε Τεχνική Υπηρεσία στην Εκκλησία της Αλβανίας και μερίμνησε για την ανοικοδόμηση 150 νέων ναών, την αναστήλωση 70 μοναστηριών και εκκλησιών-πολιτιστικών μνημείων και την επισκευή 160 ναών και 45 εκκλησιαστικών κτιρίων (Αρχιεπισκοπή, Μητροπόλεις, σχολεία, κλινικές, ξενώνες, κατασκηνώσεις νεολαίας, κ.α.), στο σύνολο 425 κτίρια. Θεμελίωσε το πρώτο γυναικείο μοναστήρι (Σκήτη των Αγίων Μυροφόρων), στο οποίο ασκητεύει από το 2011 μία μοναχή.

Ανέπτυξε τη φιλανθρωπική μέριμνα της Εκκλησίας, με διανομή εκατοντάδων τόνων τροφίμων, ιματισμού, φαρμάκων. Ίδρυσε την πρώτη ορθόδοξη αλβανική εφημερίδα (Ngjallja), το παιδικό περιοδικό Gëzohu (Χαίρε), το νεανικό περιοδικό Kambanat (Καμπάνες), την επιστημονική επιθεώρηση Kërkim (Αναζήτηση), το δελτίο «News from Orthodoxy in Albania», και Ραδιοφωνικό σταθμό.  Μερίμνησε για τη δημιουργία Εργαστηρίων της Εκκλησίας (τυπογραφείο, κηροπλαστείο, ξυλουργείο, εργαστήρια αγιογραφίας και αποκαταστάσεως εικόνων) και πραγματοποίησε αγώνες για τη διεκδίκηση της εκκλησιαστικής περιουσίας.

Παράλληλα με την ανασύσταση της Ορθοδόξου Εκκλησίας, ανέπτυξε προγράμματα στους τομείς εκπαιδεύσεως, υγείας, κοινωνικής προνοίας, αγροτικής αναπτύξεως, πολιτισμού και οικολογίας. Στην κρίση του Κοσσυφοπεδίου (1999) οργάνωσε ανθρωπιστικό πρόγραμμα με το οποίο βοήθησε 33.000 περίπου πρόσφυγες σε διάφορα μέρη της Αλβανίας.

Συνέδεσε την Εκκλησία της Αλβανίας με διεθνείς Εκκλησιαστικούς Οργανισμούς. Κατά την ένταση μεταξύ Ελλάδος και Αλβανίας συνέβαλε στην εκτόνωσή της και στην προσέγγιση των δύο χωρών. Με τις πρωτοβουλίες αυτές δόθηκε εργασία σε χιλιάδες ανθρώπους, δημιουργήθηκαν σοβαρά έργα κοινωνικής υποδομής και η Ορθόδοξη Εκκλησία της Αλβανίας αναδείχθηκε σε πολυδύναμο πνευματικό και αναπτυξιακό παράγοντα. Συγχρόνως αγωνίστηκε για την άμβλυνση των αντιθέσεων στα Βαλκάνια. Η δράσεις του αυτές τον οδήγησαν ώστε να είναι υποψήφιος για το Βραβείο Νόμπελ Ειρήνης το 2000.

Ο δημοσιογράφος Θωμάς Νούσιας, σε ανάρτησή του, αποκαλύπτει

Ένας παλιός καθηγητής Ιατρικής και πρύτανης στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, ο Δημήτρης Γλάρος, έστειλε κάποτε δώρο στον αρχιεπίσκοπο Αναστάσιο ένα νοσοκομειακό κρεβάτι με πλήρη εξοπλισμό τελευταίας τεχνολογίας για να τον ανακουφίσει από τους πόνους και τα αναπνευστικά προβλήματα που τον κρατούσαν ξάγρυπνο. Μετά από καιρό ρώτησε να μάθει πώς τα πάει ο σεβασμιότατος με το νέο του κρεβάτι. Η απάντηση του συνεργάτη: «Τώρα κρεβάτι; Το χάρισε από την πρώτη μέρα σε έναν Αλβανό με παρόμοια προβλήματα υγείας».

Οι απόψεις του για τα σύγχρονα προβλήματα

Ο Αρχιεπίσκοπος  Αναστάσιος, σε συνέντευξη που παραχώρησε στο CNN Greece, το 2016, μιλά για τους πρόσφυγες –μετανάστες. Λυγίζει όταν αναφέρεται στις μανάδες που θηλάζουν τα παιδιά των μεταναστών, όταν φτάνουν στη χώρα μας. Μιλά όμως και έξω από τα δόντια για την τρομοκρατία, τους τζιχαντιστές και διερωτάται ποιος τους προμηθεύει με όπλα και ποιος αγοράζει το πετρέλαιό τους. Αναφέρεται, επίσης, στην οικονομική κρίση και στο ρόλο που διαδραμματίζει η Ευρωπαϊκής Ένωση.

Για την αντιμετώπιση του προσφυγικού – μεταναστευτικού προβλήματος, αναφέρει ότι πρέπει να πρέπει να σεβαστούμε την ανθρώπινη δημιουργία. «Αυτή είναι η Ορθοδοξία τελικά, όταν βλέπω Ορθόδοξες γυναίκες, μεγάλες στην ηλικία, να μην διστάσουν να κάνουν το πιο τολμηρό να βυζάξουν τα παιδιά των πονεμένων αυτών που έρχονται».«Η Ευρώπη έχει μία παράδοση που πρέπει να σεβαστεί. Θεμελιώθηκε στον Αρχαίο Ελληνικό Πολιτισμό, στο Ρωμαϊκό Δίκαιο και στη Χριστιανική Πίστη», λέει χαρακτηριστικά.

Σε άλλο σημείο τη συνέντευξής του σημειώνει: «Θα σας πω κάτι προκλητικό. Έχω την εντύπωση ότι η Δύση δεν έχει προσέξει τί σημαίνει αδικία και τί σημαίνει ανέχεια και που μπορεί να οδηγήσει τους λαούς η φτώχεια».

«Υπάρχουν ερμηνευτές του Ισλάμ που τονίζουν άλλες διαστάσεις. Είμαστε σε ένα σύνθετο παγκόσμιο πρόβλημα. Η τρομοκρατία δεν αντιμετωπίζεται με πυραύλους και αεροπλάνα μόνο είναι ένας ιδεολογικός πόλεμος . Δεν έχουμε συμφιλιωθεί ότι είμαστε ήδη σε έναν άλλο παγκόσμιο πόλεμο, ασύμμετρο που καμία από τις στρατιωτικές σχολές δεν τον είχε προβλέψει με ακτίβεια και δεν τον είχε αντιμετωπίσει επιτελικά. Όλοι αυτοί που βρίσκουν τα όπλα; Ποιός τους τα δίνει; Δεν είναι οι μεγάλες δυνάμεις, οι οποίες βγάζουν λεφτά; Όλοι αυτοί που αγοράζουν το πετρέλαιο που συντηρεί τους τζιχαντιστές από πού προέρχονται; Κάποτε πρέπει να έχουμε το θάρρος να έχουμε έναν αυτοέλεγχο και μια αυτοκριτική. Φταίνε όλες οι κοινωνίες... Εάν δεν αντιμετωπίσεις τη φτώχεια δεν αντιμετωπίζεις αυτές τις καταστάσεις. Η μεγαλύτερη βία είναι η ανέχεια".

Σε ερώτηση του CNN Greece για την οικονομική κρίση ο Αρχιεπίσκοπος Αλβανίας κ.Αναστάσιος απάντησε: «Μιλάμε για την ελευθερία του ανθρώπου και ουσιαστικά λατρεύουμε την ελευθερία των αγορών. Ανώνυμες ομάδες έχουν κάνει την οικονομία μια λογιστική αξία την οποία την χειρίζονται και από ελεύθερα πρόσωπα έχουμε καταντήσει να είμαστε υποψήφιοι υπόδουλοι σε συμφέροντα που δεν τα ξέρουμε, ανωνύμων. Όλα αυτά είναι μία κρίση ηθική. Μία κρίση αξιών».

Παραφράζοντας τη φράση του Νομπελίστα Τόμας Έλιοτ «Πού είναι η σοφία που τη χάσαμε στη γνώση. Και πού είναι η γνώση που τη χάσαμε στην πληροφόρηση», περιγράφει τον ιδεολογικό απροσανατολισμό της σύγχρονης κοινωνίας.

«Που είναι η ελευθερία που τη χάσαμε στον φιλελευθερισμό. Που είναι ο γνήσιος φιλελευθερισμός που τον χάσαμε στην ιδιοτέλεια. Που είναι η αγάπη που την έχουμε χάσει στον ερωτισμό. Και που είναι ο γνήσιος έρωτας που τον έχουμε χάσει στο sex. Και για να μιλήσω και για εμάς τους θρησκευόμενους. Που είναι η πίστη που την έχουμε χάσει σε μια τυπική θρησκευτικότητα. Και που είναι η γνήσια θρησκευτικότητα που την έχουμε χάσει σε μια τυπολατρεία».

Πηγές: wikipedia, in.gr, ΔΟΓΜΑ, CNN Greece

 

Η ΑΠΕΙΛΗ ΤΟΥ ΤΖΟΓΟΥ

 

Τα τελευταία χρόνια διαπιστώνεται, και παγκοσμίως και στην ελληνική κοινωνία, μια δραματική διεύρυνση της διάδοσης των τυχερών παιγνιδιών και του τζόγου, η οποία οφείλεται κατά κύριο λόγο στην ευκολία πρόσβασης σε αυτά που εξασφαλίζει πλέον το διαδίκτυο, με αχαρτογράφητες ακόμα επιπτώσεις.

          Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Lancet, το 46,2 ο/ο των ενηλίκων παγκοσμίως συμμετείχαν την περσινή χρονιά σε κάποιου είδους δραστηριότητα τζόγου. Οι επιπτώσεις είναι δραματικές. Σύμφωνα με έρευνες που επικαλείται το παραπάνω περιοδικό, άνθρωποι που αντιμετωπίζουν αυτό που ονομάζεται «διαταραχή τζόγου» έχουν 1,8 φορές υψηλότερο ποσοστά πρόωρης θνησιμότητας από κάθε αιτία σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό (ενώ στην ηλικιακή κατηγορία 20-49 ετών τα ποσοστά είναι 6,2 φορές υψηλότερα).

          Στη Σουηδία πρόσφατη πανεθνική μελέτη διαπίστωσε μεταξύ ανθρώπων με «διαταραχή τζόγου» ποσοστά αυτοκτονιών 15 φορές υψηλότερα απ’ ότι στον γενικό πληθυσμό. Την ίδια στιγμή, η αύξηση των δαπανών για τυχερά παιχνίδια αντιμετωπίζεται ως ένας απολύτως θεμιτός τρόπος να γεμίσουν ….τα ταμεία του κράτους, τόσο μέσω των δικαιωμάτων του δημοσίου, όσο και μέσω της φορολόγησης των κερδών.

          Στις αρχές του τρέχοντος έτους ανακοινώθηκε ότι στην Ελλάδα,  μέσα σε 11 μήνες πέρυσι, είχαν εισρεύσει στα δημόσια ταμεία 791 εκατομμύρια  ευρώ. Και αυτό, ενώ ο εκ των συντελεστών της πρόσφατης έρευνας καθηγητής Μάλκομ Σπάροου υπεστήριξε στον Guardian ότι εφεξής οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής θα πρέπει «να αντιμετωπίσουν τον τζόγο ως ζήτημα δημόσιας υγείας»….

          «ΖΩΗ», φ. 4396

Ύμνος στην Ορθόδοξη Ελλάδα

 

Όταν το Υπουργείο Παιδείας, Θρησκευμάτων και Αθλητισμού της χώρας μας δεν φαίνεται να θέλει να προβάλλει τον ελληνορθόδοξο πολιτισμό μας, έρχονται ξένοι εκπρόσωποι του πολιτισμού να αναγνωρίσουν και να προβάλλουν το ανεπανάληπτο βάθος και ύψος του, όπως και όσο τον γνώρισαν και βίωσαν.

Αυτό επιβεβαιώθηκε άλλη μια φορά πριν λίγο καιρό, όταν το Γραφείο του Έλληνα Υπουργού Παιδείας χαρακτήρισε λόγια αγίων ως «ρητορική μίσους». Και ήρθε τέσσαρις μέρες μετά η Ζιλιέτ Μπινός, «μια από τις διασημότερες γαλλίδες ηθοποιούς και ερμηνεύτριες παγκοσμίως», που βρέθηκε στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου   της Θεσσαλονίκης, να ομολογήσει τον θαυμασμό της για την Ελλάδα, τον πολιτισμό και τους αγίους της. Δήλωσε συγκεκριμένα, ξαφνιάζοντας τους δημοσιογράφους:

«Οι ουρανοί και οι θάλασσές σας είναι έμπνευση. Η ιστορία σας, η φιλοσοφία σας και ιδιαίτερα ο άγιος Παϊσιος γεμίζουν τη διαδρομή  μου. Είχα την πιο υπέροχη ημέρα σήμερα στη Θεσσαλονίκη. Βυζάντιο, μοναστήρια, περπάτησα στον δρόμο, ένιωσα τις πέτρες και τα δένδρα, έφαγα το υπέροχο ψωμί και ψάρι σας, ενώ θαύμαζα τους υπέροχους βυζαντινούς θησαυρούς . Τι όμορφη πόλη….» .

Είναι πράγματι λυπηρό, αυτό που θαυμάζουν ακόμα και σήμερα οι ξένοι στην Ελλάδα, να μην ενδιαφέρονται οι παράγοντες  της Εκπαίδευσης των παιδιών να τα προβάλλουν και να ενσταλάζουν στις ψυχές τους με έναν τρόπο ευχάριστο και εύπεπτο, χωρίς κατ’ ανάγκην εξεταστικό-αξιολογικό χαρακτήρα.

Παλαιότερα είχε γίνει μία πρώτη προσπάθεια να διδάσκονται τα παιδιά την «Πολιτισμική Προσφορά του Ελληνισμού από την Αρχαιότητα ως την Αναγέννηση». Θεωρούμε ότι αξίζει και πρέπει να υπάρξει κατάλληλη εκπαιδευτική διαδικασία σε κάθε βαθμό της Εκπαίδευσης. Αν βέβαια δεν θέλουμε σε λίγα χρόνια να ακούμε μόνο τους ξένους επισκέπτες να θαυμάζουν τη χώρα μας και τον ελληνορθόδοξο πολιτισμό της, και εμείς να αγνοούμε το γιατί.

«Η ΔΡΑΣΗ ΜΑΣ», τ. 624

Ο ΘΕΙΟΣ ΛΟΓΟΣ, Από απομαγνητοφωνημένη ομιλία του μακαριστού πατρός Ιωάννη Ρωμανίδη

 

Θέλω … να σας βεβαιώσω …. Ό,τι θ`ακούσουμε φέτος σ`αυτή την αίθουσα , δεν θα είναι τίποτε δικό μου. Θα προσπαθήσω ό,τι πω, όλα να είναι λόγια από το Ευαγγέλιο κι από τους αγίους Πατέρες. Η δική μου φιλοδοξία είναι, να είμαι ένα ταπεινό μεγάφωνο, από το οποίο θ`ακούγεται η φωνή των Πατέρων. Παρακαλώ λοιπόν, όλους σας να ικετεύσετε τον Κύριό μας να δώσει και σ`εμένα τη Χάρη του, ώστε να ομιλήσω τα ωφέλιμα για τη σωτηρία της ψυχής μας.
Θα ρωτήσουμε, λοιπόν, τους προφήτες, θα ρωτήσουμε τους αποστόλους, θα ρωτήσουμε τους Πατέρες και τους αγίους της εκκλησίας μας, να μας πούν τον τρόπο, με τον οποίο θα οδηγηθούμε στη σωτηρία μας. Και να πρώτος, μας δίνει την απάντηση ο απόστολος Παύλος. Μας λέει:”πάς γάρ ός αν επικαλέσηται το όνομα Κυρίου σωθήσεται”. Δηλ. όποιος θα επικαλεσθή το όνομα του Κυρίου, θα σωθεί. Ο Κύριος όμως μας είπε, πως:”ου πάς ο λέγων μοι, Κύριε, Κύριε, εισελεύσεται εις την βασιλείαν των ουρανών, αλλ`ο ποιών το θέλημα του Πατρός μου του εν ουρανοίς”. Αυτό σημαίνει ότι όποιος επικαλείται το όνομα του Κυρίου, μόνο με τα χείλη του, δεν θα εισέλθη στην βασιλεία των ουρανών. Έτσι, έκαναν οι Φαρισαίοι, για τους οποίους είπε ο Κύριος τα λόγια του προφήτη Ησαία: ”Εγγίζει μοι ο λαός ούτος τω στόματι αυτών και τοις χείλεσι με τιμά, η δε καρδία αυτών πόρρω απέχει απ`εμού’ μάτην δε σέβονταί με, διδάσκοντες διδασκαλίας εντάλματα ανθρώπων”. Δηλ. Ο λαός αυτός με πλησιάζει μόνο με το στόμα του. Μόνο με τα χείλη του με τιμάει, μόνο στα λόγια. Η καρδιά του όμως είναι μακριά από εμένα. Ψεύτικα με λατρεύουν αυτοί οι άνθρωποι, γιατί διδάσκουν κηρύγματα, που είναι εντολές ανθρώπων, κι όχι δικές μου.
Δεν είναι λοιπόν αρκετό να επικαλούμεθα το όνομα του Κυρίου, μόνο με τα χείλη του στόματός μας. Πρέπει να τον επικαλούμεθα και με τα χείλη της καρδιάς μας. Να προσευχόμεθα με την καρδιά μας. Και η καρδιά μας προσεύχεται όταν έχουμε αποκτήσει την λεγόμενη ”νοερά προσευχή”, για την οποία θα μιλήσουμε ειδικά. Επομένως, σώζεται, όποιος αποκτήσει την ”νοερά προσευχή”, κατά τον απόστολο Παύλο.
Και πως θ`αποκτήσουμε την ”νοερά προσευχή”; Το λέει ο απόστολος Παύλος: ”Πως ούν επικαλέσωνται εις όν ουκ επίστευσαν”: Για να αποκτήσουμε λοιπόν την ”νοερά προσευχή”, πρέπει να πιστέψουμε. Και για να πιστέψουμε τι χρειάζεται; Συνεχίζει ο απόστολος Παύλος:”πως πιστεύσουσι ου ούκ ήκουσαν”; Και πως θ`ακούσουν ”χωρίς κηρύσσοντος”; Και για να κηρύξει κανείς τι χρειάζεται;”πώς δε κηρύξουσι, εάν μη αποσταλώσι”; Αυτός είναι ο κύκλος της σωτηρίας μας. Αρχίζει από το κήρυγμα του θείου λόγου, φθάνει στην πίστη και καταλήγει στη ”νοερά προσευχή”.
Γι`αυτό, στην σημερινή μας πρώτη ομιλία θ`ασχοληθούμε με το θείο κήρυγμα. Σήμερα έχουμε ζαλισθή από τα τόσα κηρύγματα που γίνονται. Είναι ανάγκη να μπορέσουμε να διακρίνουμε, ποιό κήρυγμα είναι ορθόδοξο και ωφέλιμο, που μας οδηγεί στη σωτηρία, και ποιό δεν είναι ορθόδοξο και μας οδηγεί στην απώλεια. Δηλ. ποιούς ιεροκήρυκες πρέπει ν`ακούμε και σε ποιούς να κλείνουμε τ`αυτιά μας….
Ο Ησαΐας π.χ είδε ένα φοβερό όραμα. Είδε τον Κύριο της δόξης καθήμενο πάνω στο θρόνο της θεότητος. Τα Σεραφείμ παρίσταντο γύρω από το θρόνο του, με έξι πτέρυγες το καθένα. Και με τις δυο εκάλυπταν τα πρόσωπά τους. Τις άλλες δυο τα πόδια τους. Και μεβ τις άλλες δυο πετούσαν. Και εφώναζε δυνατά το ένα Σεραφείμ πρός το άλλο:”άγιος, άγιος, άγιος Κύριος Σαβαώθ, πλήρης πάσα η γή της δόξης αυτού”.
Κι ο Ησαΐας, έκπληκτος ανεφώνησε:” Ω τάλας εγώ, ότι κατανένυγμαι, ότι άνθρωπος ών, και ακάθαρτα χείλη έχων, εν μέσω λαού ακάθαρτα χείλη έχοντος, εγώ οικώ, και τον βασιλέα Κύριον Σαβαώθ είδον τοις οφθαλμοίς μου”.
Τότε ένα από τα Σεραφείμ απεστάλη από τον Κύριο, μ`ένα αναμμένο κάρβουνο, που πήρε από το θυσιαστήριο, και μ`αυτό άγγιξε τα χείλη του Ησαΐα. Και του είπε ότι μ`αυτό, αφήρεσε όλες τις αμαρτίες του. Και τότε μόνο, άκουσε με τα ίδια του τ`αυτιά, την φωνή του Κυρίου, που έλεγε:
– Ποιόν ν`αποστείλω και ποιός θα πεί στο λαό μου αυτό;
Και ο Ησαΐας, απάντησε:
– Ιδού, εγώ είμαι πρόθυμος να πάω. Απέστειλέ με.
Και ο Κύριος του είπε:
– Πήγαινε και να πείς στο λαό, ότι συνεχώς θ`ακούει και δεν θα καταλαβαίνει. Θα βλέπει με τα μάτια του και δεν θα αντιλαμβάνεται. Γιατί παχύνθηκε η καρδιά του λαού αυτού.
Έτσι, λοιπόν, απέστειλε ο Κύριος τον Ησαΐα να πάει να κηρύξει. Κι όχι μόνο αυτό, αλλά του είπε και τι συγκεκριμένα να πεί στο λαό. Γι`αυτό, επειδή ο Κύριος έλεγε στους προφήτες, τι να πούν στο λαό, οι προφήτες άρχιζαν συνήθως το κήρυγμά τους, με τα λόγια: ” τάδε λέγει Κύριος….’‘ ή η Π.Δ, περιγράφει το κήρυγμα των προφητών με τα λόγια : ” εγένετο λόγος Κυρίου, πρός Ζαχαρίαν ( ή Αμμώς κτλ.) τον προφήτην…” .
Επομένως, η πρώτη προϋπόθεση του κηρύγματος είναι, το να έχει αποσταλεί ο κήρυκας του θείου λόγου από τον ίδιο τον Κύριό μας. Να είναι ”θεόκλητος” και όχι ”αυτόκλητος”.
Το κάθε κήρυγμα που ακούμε, δεν μας οδηγεί στη σωτηρία της ψυχής μας. Κι όχι μόνο δεν μας οδηγεί, αλλά μπορεί και να μας απομακρύνει απ`αυτή, να μας οδηγήσει κατ`ευθείαν στην κόλαση. Αυτό εξαρτάται από το περιεχόμενο του κηρύγματος.
Επομένως, είναι ολοφάνερο, πως το αποκλειστικό περιεχόμενο του κηρύγματος που σώζει, που οδηγεί στη σωτηρία μας, είναι η βασιλεία του Θεού.
Είναι φανερό, λοιπόν, πόσο πρόσεχε η Εκκλησία πάντοτε, ώστε όσοι αναλάμβαναν το βαρύ ΄ργο του ιεροκήρυκος να ήσαν άνθρωποι, που έζησαν την βασιλεία των ουρανών, που είχαν την εμπειρία της θεώσεως. Αυτοί ήσαν ”θεόκλητοι”, που εκήρυτταν την δόξα του Θεού και όχι την αυτοπροβολή τους. Ο ίδιος ο Κύριος είπε: ” Ο αφ`εαυτού λαλών την δόξαν την ιδίαν ζητεί’ ο δε ζητών την δόξαν του πέμψαντος αυτόν, ούτος αληθής εστί, και αδικία εν αυτώ ουκ έστιν”.
Εκείνος, που απεστάλει από τον Θεό, ζητεί και διδάσκει την δόξαν του Θεού, την βασιλεία των ουρανών και μ`αυτό που κάνει δεν διαπράττει καμμιά παράβαση και αμαρτία, ενώ αντίθετα εκείνος που κηρύσσει, χωρίς ν`αποσταλεί από τον Θεό, κηρύσσει και ζητεί την δική του αυτοπροβολή, αυτός τότε διαπράττει παράβαση του νόμου του Θεού και αμαρτάνει.
Ο πραγματικός κήρυκας του θείου λόγου επομένως, ο θεόκλητος, επιδιώκει μόνο την δόξα του Θεού.
….Για ποιό όμως λόγο, η Εκκλησία δεν είχε ποτέ εμπιστοσύνη στο κήρυγμα των ανθρώπων εκείνων, που δεν έφθασαν στη θέωση, που δεν έζησαν την βασιλεία των ουρανών εδώ στη γή;
Γιατί, όπως είπαμε είναι πολύ επικίνδυνο να μιλάει κάποιος για την βασιλεία των ουρανών, όταν δεν την έχει ζήσει. Υπάρχει κίνδυνος να κάνει λάθη και να διδάξει πλάνες. Και, εάν μεν, δεν λέει τίποτε δικό του, αλλ`απλώς επαναλαμβάνει τα λόγια εκείνων των κηρύκων, που έζησαν εδώ στη γη την βασιλεία, θ`αποφύγει τα λάθη και τις πλάνες και θα ωφελήσει τις ψυχές. Αν όμως, δεν έχει ως οδηγό του τα λόγια των προφητών, των αποστόλων και των αγίων της Εκκλησίας μας, υπάρχει μεγάλη πιθανότης, αν όχι βεβαιότης, να πλανηθεί όπως συνέβει με πολλούς χριστιανούς, που θέλησαν να μιλήσουν για τον Θεό, χωρίς να έχουν αποκτήσει προηγουμένως την Θεία εμπειρία Του. Γι`αυτό, ο θείος Παύλος συμβουλεύει τους Γαλάτες, αν όχι μόνο από άλλους, αλλά και από τον ίδιο τον Παύλο, ακόμα και από άγγελο εξ ουρανού, ακούσουν άλλα πράγματα, διαφορετικά από εκείνα, που τους δίδαξε ο ίδιος προηγουμένως, να μην τα πιστέψουν ( Γαλ. α΄ 9).
...Είναι φοβερό πράγμα να κηρύσσει κανείς σε όλη του τη ζωή τον Χριστό και όταν κάποτε ευρεθούμε ενώπιοι Ενωπίω, ν`ακούσουμε από το στόμα του Κυρίου ότι ”ουδέποτε έγνων υμάς”, ότι δηλ. δεν μας ανέθεσε καμμιά τέτοια αποστολή και δεν μας γνωρίζει. Ο Κύριος γνωρίζει μόνο τους πολίτες της ουρανίας βασιλείας Του, τους θεουμένους, τους αγίους.
…Όμως, για να καρποφορήσει ένας σπόρος, δεν είναι αναγκαίο να υπάρχει μόνο ο σπορεύς που θα σπείρει, αλλά πρέπει να υπάρχει και το γόνιμο και καλλιεργημένο χωράφι.
…Ανάλογα, λοιπόν, με την πνευματική προκοπή, οι άνθρωποι που ακούν τον λόγο της βασιλείας του Θεού και τον δέχονται και καρποφορούν πνευματικούς καρπούς, διακρίνονται σε τρείς κατηγορίες.
α) Οι δούλοι του Θεού
β) Οι μισθωτοί
γ) Οι φίλοι ή τα τέκνα του Θεού
…Μεγάλη, λοιπόν, η φιλανθρωπία του Θεού. Θέλει όλοι μας να είναι στην παρούσα ζωή άγιοι. Εάν δεν φθάσουμε σ`αυτήν την τελειότητα, τότε μας δέχεται και ως μισθωτούς. Εάν δεν μπορούμε να είμαστε ούτε μισθωτοί, τότε ας είμεθα ταπεινοί δούλοι Του. Από το πνεύμα αυτό εμφορούμενοι όλοι οι άγιοι της Εκκλησίας μας, θεωρούσαν τον εαυτό τους, ως τα τελευταία μέλη της βασιλείας των ουρανών, ως δούλους. Κι αυτό, το πνεύμα της ταπείνωσης μας διδάσκει μέχρι σήμερα η Εκκλησία μας, όταν αποκαλεί όλα τα μέλη της, επιφανή και αφανή, δούλους. ”Μεταλαμβάνει, ο δούλος του Θεού…”. Δεν λέγει μεταλαμβάνει ο φίλος ή το τέκνο του Θεού, γιατί η επίγεια Εκκλησία δεν μοιράζει πιστοποιητικά χρηστοηθείας.
Τελειώνοντας την ομιλία αυτή, πρέπει να υπογραμμίσουμε, πως η σωτηρία μας αρχίζει από το άκουσμα του θείου λόγου. ”Μακάριοι οι ακούοντες τον λόγο του Θεού και φυλάσσοντες αυτόν” κατά τον αψευδή λόγον του Κυρίου μας.
Εύχομαι τέτοιοι μακάριοι ν`αναδειχθούμε όλοι μας. Αμήν.

ΤΡΕΛΟ-ΓΙΑΝΝΗΣ: Ο ΘΕΙΟΣ ΛΟΓΟΣ

ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ ΠΑΤΡΩΝ ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΑΣ ΒΑΡΒΑΡΑΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ

 

ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ ΠΑΤΡΩΝ

ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΑΣ ΒΑΡΒΑΡΑΣ

ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ

              ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ

Ανακοινώνεται ότι την προσεχή Δευτέρα, 27 Ιανουαρίου, στην αίθουσα του Πνευματικού μας Κέντρου, θα ομιλήσει ο πρωτοπρεσβύτερος π. Γερασιμάγγελος Στανίτσας  με θέμα:

«ΑΓΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ, ΕΝΑΣ ΠΟΛΥΠΑΘΟΣ ΕΠΙΣΚΟΠΟΣ».

Παρακαλούμε για την παρουσία σας

ΩΡΑ: 6 :00

Για τους ΠΟΝΕΜΕΝΟΥΣ και ΑΔΚΙΗΜΕΝΟΥΣ προορίζεται το Φως του ΧΡΙΣΤΟΥ | Αρχιεπ Αλβανίας Αναστάσιος

 

Μακαριστός Αρχιεπίσκοπος Αλβανίας Αναστάσεως "Το Φως της Αναστάσεως προορίζεται κυρίως για τους πονεμένους και τους αδικημένους"

 

   Όταν λοιπόν ήμουν στην Αφρική, θυμάμαι σε μια λειτουργία στους Μασάι που οι γυναίκες εδώ έχουν όλα αυτά τα στολίδια και τα άλλα και έβλεπα εκείνα τα μεγάλα καθαρά μάτια. Είχαν κύμα από χαρά στο τέλος της λειτουργίας. Ααφού είχαν κοινωνήσει έμειναν να με κοιτάζουν τι θα τους πω. Και τους είπα τότε: Ακούστε αδελφοί μου. Από μια χώρα στην οποία ο Απόστολος Παύλος ήρθε πριν από 20 αιώνες, θέλω να σας ζητήσω συγγνώμη, γιατί εμείς ήρθαμε τόσο αργά για να σας μιλήσουμε για το Ευαγγέλιο. Και θυμάμαι αυτή τη στιγμή με πολύ συγκίνηση -σας είπα και πάλι, σε αυτόν τον απλό κόσμο ο οποίος πραγματικά τόσο πολύ βρίσκεται σε αναζήτηση.

   Αργότερα με την Αλβανία, αισθανόμουν το ίδιο να πω. Επειδή αυτοί οι άνθρωποι ήταν αδικημένοι. Θεωρούμε και μιλούμε περιφρονητικά για ορισμένους. Αυτοί που δεν γνωρίζουν το Ευαγγέλιο είναι αδικημένοι από εκείνους οι οποίοι τους περιφρονούσαν πολλές φορές. Λέει: "αυτός δεν είναι ορθόδοξος". Ναι, γιατί δεν είναι ορθόδοξος; Διότι δεν θέλει; ή μήπως διότι ποτέ δεν είχε τη δυνατότητα να ακούσει την ορθοδοξία..."

Ο Αρχιεπίσκοπος Αλβανίας Αναστάσιος. 2017 ΕΡΤ 1

 

Ο Αλέξης Παπαχελάς συναντά τον Αρχιεπίσκοπο Αναστάσιο ΣΚΑΪ 20.12.17

 

Αναστάσιος Γιαννουλάτος, προφήτης μιας απελευθερωτικής Ιεραποστολής - θανάσης Ν. Παπαθανασίου

 

Αναστάσιος Γιαννουλάτος, προφήτης μιας απελευθερωτικής Ιεραποστολής

θανάσης Ν. Παπαθανασίου

Ο Αναστάσιος Γιαννουλάτος δημοσίευσε εμβληματικό κείμενο με τίτλο «Η λησμονημένη εντολή», κείμενο κριτικό, το οποίο σήκωσε τη σημαία της αισιοδοξίας παρά τις δυσκολίες και την αρνητική ατμόσφαιρα που δέσποζε στις τοπικές Ορθόδοξες εκκλησίες.

Το έργο και η θεολογία του μακαριστού Αναστάσιου Γιαννουλάτου (1929-2025) είναι πολυεπίπεδο και το μελετάμε εδώ και πολύν καιρό. Στο κείμενο που ακολουθεί ψηλαφώ την καίρια συμβολή του στην διαύγαση της Ιεραποστολής ως μαρτυρίας και διακονίας, σε απόλυτη αντιδιαστολή προς την αποικιοκρατική στρέβλωσή της. Προς τούτο επικεντρώνω σε δύο χρονικές ενότητες: Πρώτον, στο ξεκίνημά του κατά την δεκαετία του 1960 (πράγμα βασικό για να κατανοηθεί ότι διεμβόλισε την εκκλησιαστική και κοινωνική πραγματικότητα με μια νέα ματιά), και δεύτερον στην οπτική του όπως αυτή ολοκληρώθηκε στις τελευταίες δεκαετίες του βίου του (πράγμα βασικό για να αντιληφθούμε το εύρος το οποίο έδωσε στην αποστολή / Ιεραποστολή της Εκκλησίας). Για προσωπικούς λόγους η καρδιά μου χτυπάει ιδιαίτερα στην δεύτερη ενότητα, ωστόσο είναι απαραίτητο να τηρήσω την χρονική σειρά τους.

Για να εντάξουμε στο διάνυσμα του χρόνου αυτά τα δύο «άκρα» (το ξεκίνημα και το καταστάλαγμα), ας κρατήσουμε κατά νου ορισμένους βασικούς σταθμούς της πολύ μακράς και πλούσιας πορείας του: Αποφοίτησε από τον Θεολογική Σχολή το 1952 και σε λίγο εγκαινίασε  την συμμετοχή του σε διεθνείς οργανισμούς (όπως το Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών) και διεθνή φόρα. Το 1960 έγινε κληρικός, το 1972 χειροτονήθηκε επίσκοπος Ανδρούσης και ξεκίνησε την πορεία του ως καθηγητής Ιστορίας Θρησκευμάτων στην Θεολογική Σχολή Αθηνών.

Από το 1981 ως το 1991 εργάστηκε ιεραποστολικά στην ανατολική Αφρική (Κένυα, Ουγκάντα, Τανζανία) μελετώντας σεβαστικά την πολιτισμική συνάφεια και αντιμετωπίζοντας σύνθετα προβλήματα. Το 1991 μετέβη στην Αλβανία μετά από πρόταση του Οικουμενικού Πατριάρχη,  και το 1992 χειροτονήθηκε αρχιεπίσκοπος της Ορθόδοξης Εκκλησίας της, ουσιαστικά ανασταίνοντάς την και κάνοντάς την μια παρουσία καταλλαγής και αλληλεγγύης, διαλόγου και μαρτυρίας για την ζωντανή πίστη.

Α. Το καινοτόμο ξεκίνημα

Στις αρχές της δεκαετίας του 1950, μέσα σε πνεύμα αισιοδοξίας που αναδυόταν από τα συντρίμμια του Δευτέρου παγκοσμίου Πολέμου, μια νέα Ορθόδοξη πραγματικότητα διαμορφωνόταν στην Ευρώπη[1].

Το 1952 συνεδρίασε στο Παρισινό προάστιο των Σεβρών η «Ορθόδοξη Νεολαία της Δυτικής Ευρώπης», στην οποία συμμετείχαν νεαροί πρωτοπόροι θεολόγοι, τόσο της ρωσικής διασποράς, όσο και άλλων εθνικών προελεύσεων. Εκεί έγιναν οι πρώτες κινήσεις για την ίδρυση ενός διεθνούς φορέα που να εκφράζει τα οράματα και να προωθεί τα αιτήματα ενός δυναμικού ρεύματος της νέας Ορθόδοξης γενιάς. Αυτός ο διεθνής φορέας επέπρωτο να είναι ο «”Σύνδεσμος”, Παγκόσμια Αδελφότητα Ορθοδόξων Νεολαιών» (“Syndesmos”, World Fellowship of Orthodox Youth). Πολλοί από τους πρωταγωνιστές εκείνης της πρωτοβουλίας μεσουράνησαν αργότερα στον εκκλησιαστικό και τον θεολογικό χώρο.

Τον Απρίλιο του 1953 πραγματοποιήθηκε η 1^η Γενική Συνέλευση του «Συνδέσμου», στον ίδιο τόπο. Ανάμεσα σε άλλα, οι σύνεδροι καταπιάστηκαν και με το ζητούμενο της Ιεραποστολής. Την εποχή εκείνη η μεν αποικιοκρατική ιεραποστολή πολλών δυτικών δυνάμεων κατέρρεε, η δε Ορθόδοξη ιεραποστολή και το άνοιγμα σε όλους τους πολιτισμούς δεν αποτελούσε διόλου έγνοια των Ορθοδόξων εκκλησιών, οι οποίες ήταν πακτωμένες στην εθνική (έως εθνικιστική) εσωστρέφειά τους. Η 1^η Γενική Συνέλευση του «Συνδέσμου» λοιπόν προχώρησε σε επισημάνσεις πραγματικά ριζοσπαστικές. Τόνισε την σημασία της θεμελιωμένης στην ελευθερία Ιεραποστολής, ως σύμφυτης με την εκκλησιαστική ταυτότητα (κι όχι ως μιας δραστηριότητας εκ περισσού ή εκ του πονηρού), και προχώρησε σε παρρησιασμένη κριτική:

«Μια συγκεκριμένη μορφή αυτοϊκανοποιούμενης νοοτροπίας θέτει εμπόδια στην ιεραποστολική δραστηριότητα. Στο πλαίσιο αυτής της νοοτροπίας [οι Ορθόδοξοι] επιμένουμε υπερβολικά στην εσωτερική διάσταση της πνευματικής ζωής και δεν αφήνουμε χώρο για την θετική δράση του Χριστιανισμού στον κόσμο. Κάποιοι, μάλιστα, τείνουν να θεωρούν τους Δυτικούς ως ανήμπορους να αδράξουν την πληρότητα της Ορθοδοξίας. Η συνταύτιση, από άλλους, Εκκλησίας και έθνους αποτελεί πρόσκομμα στην ιεραποστολική δραστηριότητα. Η νοοτροπία αυτή πηγάζει από έλλειψη κατανόησης της καθολικής φύσης της Εκκλησίας και μαρτυρεί έλλειψη αποστολικής γενναιοδωρίας».

Το Σεπτέμβριο του 1958 η 3^η Γενική Συνέλευση του «Συνδέσμου» πραγματοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη και αποφάσισε να ιδρύσει στο εγγύς μέλλον πανορθόδοξο ιεραποστολικό κέντρο με σκοπό την καλλιέργεια συνείδησης ανοίγματος και ιεραποστολικής πράξης. Προς τούτο συγκροτήθηκε επιτροπή πολυεθνικού χαρακτήρα με έδρα την Αθήνα. Ένα από τα μέλη της ήταν ο λαϊκός θεολόγος Αναστάσιος Γιαννουλάτος, ο οποίος τότε άρχιζε να προβάλλει ως ηγετική φυσιογνωμία μεταξύ των αποφασισμένων για την αναζωπύρωση της Ιεραποστολής.

Τον Φεβρουάριο του επομένου έτους ξεκίνησε η έκδοση του εξαιρετικού περιοδικού «Πορευθέντες», επίσης με πανορθόδοξο και πολυεθνικό χαρακτήρα. Και στα τέλη Αυγούστου – αρχές Σεπτεμβρίου 1961 πραγματοποιήθηκε στη Βηρυτό η 4^η Γ. Σ. του «Συνδέσμου», όπου και ιδρύθηκε το πανορθόδοξο ιεραποστολικό κέντρο με την επωνυμία επίσης «Πορευθέντες», όταν το ομώνυμο περιοδικό είχε ήδη εκδώσει δέκα τεύχη (η ονομασία είναι εμπνευσμένη από την εντολή του αναστημένου Χριστού στους μαθητές του, «Πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τα έθνη…»). Σημειωτέον ότι το περιοδικό εκδόθηκε για ένδεκα συνολικά έτη, μέχρι τον Δεκέμβριο 1969, με παράλληλη αγγλική έκδοση (“Go Ye”).

Ήδη στο πρώτο τεύχος ο Αναστάσιος Γιαννουλάτος δημοσίευσε εμβληματικό κείμενο με τίτλο «Η λησμονημένη εντολή», κείμενο κριτικό, το οποίο σήκωσε τη σημαία της αισιοδοξίας παρά τις δυσκολίες και την αρνητική ατμόσφαιρα που δέσποζε στις τοπικές Ορθόδοξες εκκλησίες.

Οι συντελεστές του «Πορευθέντες» καλλιέργησαν μια ανανεωτική θεολογία, επηρεασμένη από τον χώρο του «Συνδέσμου» και την παλλόμενη Ορθόδοξη θεολογία έξω από την Ελλάδα, την ώρα που στη χώρα μας ήταν ακόμη ισχυρή η παρουσία των θρησκευτικών οργανώσεων (αδελφότητες «Ζωή», «Σωτήρ» κλπ). Το «Πορευθέντες» και ο ίδιος ο Αναστάσιος υπηρέτησαν χωρίς κραυγές μια τολμηρή και αποφασιστική μετάβαση από τον δικανισμό και τον ηθικισμό προς μια δροσερή, υπαρξιακή, απελευθερωτική θεολογική οπτική, η οποία νοούσε το εκκλησιαστικό γεγονός ως διάλογο με τον κόσμο και ως πρόσληψη του κόσμου. Μερικές από τις βασικές ραχοκοκαλιές αυτής της προσπάθειας ήταν οι εξής:

1.     Απόρριψη του εθνοκεντρισμού και του εθνικισμού

Μετά δε τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο ευδοκίμησε στην Ελλάδα ο Ζωικός μεσσιανισμός της «νέας Ελλάδας», ο οποίος σε κάποιον βαθμό μεταφέρθηκε και στην Αφρική, κυρίως μέσω της ιεραποστολικής προσπάθειας του αρχιμανδρίτη Χρυσόστομου Παπασαραντόπουλου (1903-1972), ο οποίος διατηρούσε τις οργανωσιακές καταβολές του. Το «Πορευθέντες» όμως αποστασιοποιήθηκε ξεκάθαρα από τον ελληνοκεντρισμό και τον εθνικισμό (έχει μάλιστα υποστηριχτεί ότι αυτό ακριβώς υπήρξε ένα σημείο ρήξης μεταξύ του «Πορευθέντες» και του Παπασαραντόπουλου). Είναι χαρακτηριστικό ότι στο περιοδικό δεν απαντώνται ελληνορθόδοξες ιαχές, οι οποίες σήμερα αφθονούν σε ιεραποστολικά περιοδικά και ιεραποστολικά κλιμάκια σε σημείο να κάνουν κεντρικό θέμα τους ελληνικές εθνικές επετείους.

Μια από τις ενστάσεις των θρησκευτικών κύκλων κατά του ιεραποστολικού ανοίγματος ήταν ότι έπρεπε να δοθεί προτεραιότητα στον ευαγγελισμό της Ελλάδας. Ο Αναστάσιος αντέδρασε. Η διαφορά μεταξύ του έργου μέσα στην χώρα και έξω από την χώρα, έγραφε,

«είναι βασική, «μόνο όταν κυττάξουμε το θέμα από την σκοπιά την καθαρώς εθνική. Από πλευράς χριστιανικής δεν είναι και τόσο. Διότι η αγάπη η χριστιανική, και άρα το χρέος του πιστού για να ενδιαφερθή για την διάδοσιν της Χριστιανικής αλήθειας, δεν σταματά στα σύνορα του κράτους».

2.     Αποδοχή της πολιτισμικής ετερότητας

Ο Αναστάσιος υποστήριξε σθεναρά ότι είναι αδιανόητο η Ιεραποστολή δεν ιδρύει παραρτήματα των μητροπολιτικών, εθνικών εκκλησιών, και να εξάγει πολιτισμό, αποικίζοντας ουσιαστικά τους άλλους λαούς. Τόνισε ότι χρειάζεται να αναπτυχθεί αφρικανική Ορθοδοξία, κινεζική Ορθοδοξία κοκ, άρα να συγκροτηθούν πραγματικά τοπικές εκκλησίες με γηγενή κλήρο, τέχνη, γλώσσα, λατρεία κλπ. Επεξεργάστηκε την κατανόηση του ιεραποστολικού έργου όχι μόνον ως κήρυξης του ευαγγελίου, αλλά και ως μεταμόρφωση της χειροπιαστής ανθρώπινης ζωής. Για την πρόσληψη των ντόπιων πολιτισμικών δεδομένων χρησιμοποίησε τον θεολογικώς βαθύτατο όρο «σάρκωση» (ή «ενσάρκωση»), ο οποίος παραπέμπει στην ενανθρώπηση του Χριστού και στην εκ μέρους του πραγματική πρόσληψη της ανθρώπινης συνθήκης.

3.     Εσχατολογία

Το «Πορευθέντες» εκδόθηκε σε εποχή κατά την οποία η εσχατολογία έμπαινε στο ελληνικό θεολογικό σκηνικό [με πρωτοπόρο τους καθηγητές Σάββα Αγουρίδη (1921-2009), Νίκο Νησιώτη (1924-1986) κ.ά.] και ήταν από τους χώρους οι οποίοι δέχτηκαν και διακόνησαν την επανεύρεση αυτού του σπουδαίου θεολογικού άξονα. Τα κείμενα του Αναστάσιου υιοθετούν ην οπτική της λεγόμενης «εγκαινιασθείσας εσχατολογίας», δηλαδή της εσχατολογίας η οποία δεν ακυρώνει την ιστορία, αλλά την καταφάσκει και την νοηματοδοτεί με το όραμα του Μέλλοντος.

Έτσι συνυφαίνει Ιεραποστολή και ιστορία ως δημιουργική πορεία προς την ολοκλήρωση του σύμπαντος. Στην οπτική αυτή καίρια σημασία έχουν αφ’ ενός η απελευθερωτική δράση του Θεού μέσα στην ιστορία και αφ’ ετέρου η αγάπη.   Η κίνηση της ιστορίας έτσι αντικρίζεται (ούτε λίγο ούτε πολύ) ως πορεία συμμετοχής του σύμπαντος στο κορυφαίο υπόδειγμα συνύπαρξης, την ζωή της ίδιας της Αγίας Τριάδας.

Για τον Αναστάσιο αυτή η προσέγγιση εκβάλλει στο ότι οι εκκλησιαστικές κοινότητες οφείλουν να είναι ανοιχτές, σε αδιάκοπη ανάδραση με το σήμερα και με τον κόσμο. Όχι κεντρομόλες, κλειστές και κοσμόφοβες σέκτες, ούτε σταυροφορικές μαινάδες που θέλουν να καθυποτάξουν τον γύρω τους κόσμο. Η ρητή και πολύτιμη αποκήρυξη της θεοκρατίας ήδη είχε ανατείλει.

4.     Ομολογιακή ιεραποστολή και σχέσεις με τους ετεροδόξους

Ο Αναστάσιος υποστήριξε ότι έπρεπε να δημιουργηθεί Ορθόδοξη ιεραποστολική θεολογία βάσει των ιδιαίτερων βασικών χαρακτηριστικών της Ορθόδοξης θεολογίας. Ζήτησε όμως η Ιεραποστολή να μην ασκείται επιθετικά ούτε υπεροπτικά προς τους ετεροδόξους, και διαφώνησε με τον ομολογιακό ανταγωνισμό. Παρακολουθούσε την σπουδαία εξέλιξη της ετερόδοξης θεολογίας, διαλεγόταν μαζί της και θεωρούσε ότι η Ορθοδοξία έχει ιστορική αποστολή να παραπέμψει στον κοινό πλούτο της μίας και αδιαίρετης Εκκλησίας. Μια τέτοια στάση, έλεγε, θα καταστήσει την Ορθόδοξη παρουσία στις ιεραποστολικές χώρες γόνιμη, κι όχι αιτία νέων χριστιανικών διχασμών.

5.     Η σπουδή ως προτεραιότητα

Αν προσπαθούσαμε να προσδιορίσουμε την θεματική των μελετημάτων του (και μάλιστα σε αντιστοιχία τόσο προς την ιεραποστολική δράση του στην Αφρική, όσο και προς τη συμμετοχή του σε διεθνείς οργανισμούς και κομβικά διεθνή ιεραποστολικά συνέδρια), θα μπορούσαμε να ορίσουμε τέσσερις τομείς:

• Θεολογία της ιεραποστολής (μελετήματα που καταδεικνύουν την  εκπήγαση της ιεραποστολής από τα σπλάχνα του εκκλησιαστικού γεγονότος, και την κατανόησή της ως διακονίας του πάσχοντος κόσμου).
• Ιστορία της ιεραποστολής (μελετήματα για την ιεραποστολή επί Βυζαντίου, και για το ξεκίνημα της Ορθοδοξίας στην Ιαπωνία, την Κίνα, την Αλάσκα, την Αφρική κλπ).
• Προβληματισμοί στον οικουμενικό χώρο (κείμενα σχετικά με ζητήματα πανανθρώπινης σημασίας).
• Θρησκειολογία και διαθρησκειακός διάλογος.

Με αυτά, και από ποικίλες σκοπιές, ο Αναστάσιος ανέπτυξε και επεξεργάστηκε την πεποίθηση ότι Ιεραποστολή είναι ολόκληρη η αποστολή της Εκκλησίας: έγνοια για το νόημα της ζωής , διακονία ολόκληρης της ανθρώπινης ύπαρξης,  υπηρέτηση της συνύπαρξης στον κοινό βίο.

Β. Το καταστάλαγμα

Για να σκιαγραφήσω την ωριμότητα της ιεραποστολικής αντίληψης του δασκάλου μας [ο Αναστάσιος, σημειωτέον, ήταν μέλος της τριμελούς συμβουλευτικής επιτροπής κατά την εκπόνηση της διδακτορικής διατριβής μου στο πεδίο της Ιεραποστολικής, με επιβλέποντα τον φίλο και συνεργάτη του καθηγητή της Ιεραποστολικής Ηλία Βουλγαράκη (1927-1999)], θα αναφερθώ ενδεικτικά και περιεκτικά στο βιβλίο του «Συνύπαρξη: Ειρήνη, φύση, φτώχεια, τρομοκρατία, αξίες» (εκδ. Αρμός, Αθήνα ²2015). Είχα την τεράστια χαρά να μου ζητήσει ο ίδιος να συμμετάσχω σε παρουσίασή του η οποία έγινε στην Αθήνα στις 18 Ιανουαρίου 2016[2].

Μπορεί κάποιος να αναρωτηθεί αν πρόκειται για βιβλίο υψηλής θεολογίας. Απαντώ ως εξής: Ναι, έχουμε στα χέρια μας ένα βιβλίο υψηλής θεολογίας, το οποίο μυρίζει χώμα.

Παραδοξολογία; Εξηγούμαι:

Υπάρχει χώμα και χώμα. Από τη μια, υπάρχει το χώμα που σε κρατά δεμένο σ’ αυτό. Είναι το χώμα της ιθαγένειάς σου, το χώμα το οποίο, για πολλούς, γεννά την αλήθεια. Αυτό είναι το χώμα που δεν αφορά τη θεολογία του αρχιεπισκόπου Αναστασίου. Η δική του θεολογία μυρίζει άλλο χώμα: Το χώμα του δρόμου, γιατί είναι θεολογία οδοιπόρων έως εσχάτου της γης. Δεν είναι θεολογία μιας αλήθειας που πηγάζει από το χώμα, αλλά θεολογία για μια αλήθεια που έρχεται από τον ουρανό, μπαίνει στην καθημερινότητα και δρα μέσα στη λάσπη της ιστορίας. Η θεολογία του Αναστασίου δεν αναγνωρίζει αγίους τόπους, αλλά κάνει αγίους τους τόπους. Είναι η θεολογία εκείνων των ανθρώπων, των οποίων τα χέρια μυρίζουν χώμα, όχι επειδή παίρνουν πέτρες για να λιθοβολήσουν, αλλά επειδή τα νύχια τους γεμίζουν χώμα από το σκάψιμο το οποίο εκβραχίζει το τραχύ τοπίο της μιζέριας.

Αυτού του είδους η σχέση με τους δρόμους της ιστορίας και με τη λάσπη της καθημερινότητας πηγάζει από το είδος του Θεού τον οποίο εμπιστεύεται ένας Χριστιανός. Είναι ο εργαζόμενος Θεός, ο Θεός των εκπλήξεων, ο οποίος εισβάλλει όχι μόνο στην χημικώς νοούμενη χωματίλα, αλλά και στην κοινωνική χωματίλα, στους πιο ακραίους λασπότοπους της ανθρώπινης συνθήκης. Είναι ο Θεός των ελίτ, αλλά των αντεστραμμένων ελίτ. Ο Θεός που φανερώνεται κατεξοχήν στο πρόσωπο των περιθωριακών, των απερριμμένων, των στερημένων από κάθε λογής ασφάλεια. Και γι’ αυτό λέω ότι μια αληθινά υψηλή θεολογία έχει –οφείλει να έχει– οσμή χώματος. Ευλογημένη οσμή χώματος, το οποίο γίνεται χώρος θεοφάνειας!

Δεν σπανίζουν στις μέρες μας οι θεολογίες που μιλούν για το άνοιγμα στην ετερότητα και για την κοινωνία με το πρόσωπο του άλλου. Αλλά συχνά αυτές οι θεολογήσεις γίνονται σε επίπεδο των κατεστημένων ελίτ. Πλειοδοτούν σε περσοναλιστικό λεξιλόγιο, αλλά δεν λερώνονται στη λάσπη της ιστορίας. Προσπερνούν θέματα όπως η φτώχεια, το δίκιο και το άδικο, τα δικαιώματα και η πολιτική ελευθερία. Ο Μακαριώτατος, αντιθέτως, μιλά ακριβώς γι’ αυτά. Και μιλά δίχως να φτωχύνει τη θεολογία. Ίσα – ίσα, τα κάνει εκφάνσεις κι επαληθεύσεις μιας υψηλής θεολογίας. Κατά τη γνώμη μου είναι από τους λίγους θεολόγους των τελευταίων πενήντα χρόνων, οι οποίοι δεν μετέτρεψαν τον μπαξέ της θεολογίας σε οιαδήποτε μονοκαλλιέργεια.

Έχω μαζέψει ένα ολόκληρο σακούλι με επισημάνσεις πάνω στο βιβλίο. Θα αποδυθώ όμως σε ένα δύσκολο άθλημα: θα περιοριστώ σε δυο – τρεις μονάχα άξονές του.

Πώς ίσταται έναντι των θρησκειών; Είναι οι θρησκείες (έτσι, γενικά κι αφηρημένα) αγαθές πραγματικότητες; Ή, αντιθέτως, είναι (έτσι, γενικά κι αφηρημένα) δαιμονικά έργα; Αντίθετα προς οιαδήποτε αφέλεια, είτε μισαλλόδοξη, είτε πασιφιστική, οφείλουμε να πούμε την απλούστατη αλήθεια:

Σε κάθε θρησκεία μπορούν να εντοπιστούν τα πάντα. Εννοώ, και στοιχεία φωτεινά και στοιχεία σκοτεινά. Τα θέμα, λοιπόν, δεν είναι «ποια στοιχεία υπάρχουν», αλλά ποια στοιχεία θα επιλεγούν ως ραχοκοκαλιά της εν λόγω θρησκείας. Ο καταλυτικός ρόλος ανήκει στην ερμηνεία. Στη θεολογία. Στις θρησκείες, λοιπόν, ο Μακαριώτατος εντοπίζει στοιχεία τα οποία μπορούν να συμβάλουν στην ανθρωπιά, και ζητεί από τους πιστούς αυτών των θρησκειών να φέρουν αυτά τα στοιχεία στο προσκήνιό τους.

Αυτή την εκλεκτικιστική δουλειά ο συγγραφέας την κάνει χωρίς τυμπανοκρουσίες. Οι συνοδευτικές διευκρινίσεις του συνεπάγονται κριτική στάση απέναντι σε κάθε θρησκευτικό μόρφωμα, στάση όμως η οποία εκφράζεται με ηρεμία και χωρίς επιθετικό τόνο. Η δουλειά αυτή είναι πράξη σεβαστική, μα δεν είναι μονάχα διαπιστωτική. Είναι και κριτική και δημιουργική, υπό την έννοια ότι καλεί σε αναθεωρήσεις θρησκευτικών ταυτοτήτων, σε σχηματισμό νέων, σε μεταστροφές κοκ.

Ταυτόχρονα ωστόσο κάθε επιμέρους στοιχείο κάθε θρησκείας έχει νόημα ενταγμένο σε μια μείζονα προοπτική. Ο σκοπός λοιπόν δεν είναι να κάνουμε ένα μεταμοντέρνο άγνωμο κολλάζ, αποσπώντας στοιχεία από δεξιά κι αριστερά, αλλά να δούμε ποια είναι η προοπτική, το μείζον πλαίσιο μέσα στο οποίο αυτά τα στοιχεία λειτουργούν ή τίθενται για να λειτουργήσουν. Το τελικό όραμα κάθε θρησκευτικής ταυτότητας κοντολογίς, είναι αυτό που νοηματοδοτεί τα επιμέρους. Και το τελικό όραμα ορίζει γέφυρες ή και διαφορές, ακόμη και αγεφύρωτες. Αλλά ακριβώς εδώ είναι το στοίχημα: η δυνατότητα συνύπαρξη με το διαφορετικό – το πραγματικά (κι όχι το εικονικά) διαφορετικό.

Η συνύπαρξη όμως δεν είναι άγνωμο στοίβαγμα. Δεν εμπεριέχει μόνο συμ-φωνίες. Εμπεριέχει και ρήξεις. Ρήξεις με τις δυνάμεις του θανάτου, της διαίρεσης και του εξανδραποδισμού. Άραγε, κάθε ετερότητα οφείλει να γίνεται δεκτή; Όχι! Φρονώ ότι υπάρχει μια ετερότητα η οποία δεν μπορεί να γίνει δεκτή! Η ετερότητα εκείνη, η οποία δεν σέβεται την ετερότητα. Ο Μακαριώτατος κάνει έκκληση, το άγιο λάδι της θρησκείας να μη γίνεται καύσιμη ύλη του φανατισμού.

Ναι, ο θρησκευτικός φανατισμός είναι βλασφημία κατά του ζώντος Θεού. Κι συγχωρήστε μου εδώ έναν παραλληλισμό, ακριβώς για να νιώσουμε πόσο νευραλγικός είναι ο συμπνευματισμός πάνω στο άγιο λάδι της θρησκείας. Όσα φωτίζει με την πέννα του ακαδημαϊκού ο Μακαριώτατος, μου θύμισαν όσα έχει δείξει με το πενάκι του γελοιογράφου (έχει ιδιαίτερο συμβολικό φορτίο η γελοιογραφία σήμερα), ο δικός μας Μάριος Ζαμπίκος. Η γελοιογραφία του απεικονίζει τρεις φανατικούς θρησκευόμενους: έναν χριστιανό, έναν μουσουλμάνο κι έναν εβραίο. Και τους βάζει να συνομολογούν: «Εμείς οι θρησκευτικά φανατικοί… Έχουμε κάτι κοινό! Δεν έχουμε τον Θεό μας!».

Νομίζω ότι η προσέγγιση του Μακαριωτάτου στις άλλες θρησκείες και η γενναία επιμονή του ότι οι θρησκείες δεν είναι πραγματικότητες που μπορείς να προσπεράσεις, στοιχούνται στη μακρά εκκλησιαστική παράδοση, η οποία (ήδη από τα πρώτα χριστιανικά χρόνια μέχρι σύγχρονα θεολογικά σχήματα) διακρίνει μέσα στα θετικά στοιχεία όλων των ανθρωπίνων προσπαθειών τον σπερματικό λόγο, τη μυστική δράση του Χριστού και του Πνεύματος, που πληρέστερα φανερώνονται στον Χριστιανισμό.

Ο αναγνώστης του βιβλίου καλείται σε ένα έργο υπομονετικό. Να μη μείνει στην αίγλη του προσώπου του συγγραφέα, αλλά να βουτήξει στα λεπτά περιεχόμενα των λόγων του. Δείτε, για παράδειγμα, την ήρεμη, ευγενική και ευθύβολη παρουσίαση της κυρίαρχης ινδουιστικής διδασκαλίας περί κάρμα, σε σχέση με την φτώχεια και την κοινωνική εξαθλίωση. Στην οπτική τού κάρμα η φτώχεια είναι δομικό, δηλαδή αναφαίρετο στοιχείο του κόσμου τούτου. Αίτημα για εξάλειψή της είναι αδιανόητο. Ο άνθρωπος (πάντα στην οπτική του κάρμα) καλείται μονάχα σε μια προσπάθεια εσωτερικού, σπιριτουαλιστικού αγώνα υπομονής.

Κι έτσι, αυτό που προκύπτει είναι η μεταφυσική νομιμοποίηση του κοινωνικού κατεστημένου, κι όχι προσπάθεια μεταμόρφωσης της ιστορίας. Αλλά το οδυνηρά κωμικό είναι ότι αυτή η ινδουιστική θεώρηση μοιάζει πολύ με επιχειρήματα ορισμένων Ορθοδόξων, οι οποίοι (προφανώς σε αντίθεση προς το Ευαγγέλιο και Πατέρες της Εκκλησίας) εμφανίζουν ως θέλημα θεού την κοινωνική αδικία, και πλειοδοτούν μεν υπέρ των παυσίπονων της ελεημοσύνης, αλλά αφαιρούν από τη χριστιανική ατζέντα την κοινωνική απελευθέρωση. Θεωρώ πολύ σημαντικό ότι ο Μακαριώτατος τείνει υπέρ των θεσμικών λύσεων του κοινωνικού προβλήματος και υπέρ της εξαλείψεως των παραγόντων που γεννούν την αδικία. Και φρονώ μετά παρρησίας ότι το να μη βαφτίζεις το κρέας ψάρι, αλλά να πεις ειδωλολατρία τον αδηφάγο καπιταλισμό, είναι χρέος του Χριστιανού, είναι όντως διακονία επισκόπου.

Ναι, η αυτοκριτική οφείλει να είναι το παγοθραυστικό μας. Πόσες φορές δεν κοκαλώνουμε σε έναν Ορθόδοξο ναρκισσισμό; Πόσες φορές δεν χρησιμοποιούμε την αλαζονική φράση, «η Ορθοδοξία πάντα…» ή «η Ορθοδοξία ποτέ…»; Δείτε, για παράδειγμα, την πολύτιμη επισήμανση του Μακαριωτάτου για την γλωσσική ταλαιπωρία του Αλβανικού λαού. Αντίθετα προς την κληρονομιά του Κυρίλλου και του Μεθοδίου, επί αιώνες οι Ορθόδοξοι Αλβανοί έπρεπε να θρησκεύουν στα Ελληνικά, οι Καθολικοί Αλβανοί στα λατινικά ή στα ιταλικά, και οι μουσουλμάνοι αλβανοί στα αραβικά ή στα τουρκικά. Η αλβανική γλώσσα παρέμενε άγραφη και εκκλησιαστικά άστεγη, πράγμα που συνέβαλε σιγά-σιγά στην ένταση αμυντικών αισθημάτων εθνικισμού.

Θα κλείσω αυτές τις δειγματικές επισημάνσεις μου με δυο προτάσεις, εμπνευσμένες όχι τόσο από τις λέξεις, όσο από τη δυναμική του βιβλίου.

1.     Το βιβλίο είναι, βεβαίως, θρησκειολογική θεώρηση. Δρόμος προς τους ανθρώπους άλλων πίστεων. Ο δρόμος αυτός όμως φτιάχνει σταυροδρόμι, ανταμώνοντας με άλλο ένα σημαντικό άνοιγμα, τον δρόμο προς τους άθεους, και δη αυτούς τους άθεους που νοιάζονται για τον άνθρωπο και συμπάσχουν με τα θύματα της ιστορίας. Το σταυρικό σημείο, εκεί που ανταμώνουν οι δρόμοι πιστών και απίστων, είναι η φράση του Μ. Βασιλείου: «Ο ζητών ειρήνην, Χριστόν εκζητεί, ότι αυτός εστιν η ειρήνη». «Σε μια τέτοια προοπτική», σχολιάζει ευρύχωρα ο Μακαριώτατος, «οι χριστιανοί θα μπορούσαμε να διακρίνουμε σε κάθε άνθρωπο που επιδιώκει ειλικρινά την ειρήνη και αγωνίζεται γι’ αυτήν όχι μόνο ένα συνοδοιπόρο, αλλά έναν αναζητητή του Χριστού, φίλο πολύτιμο».

2.     Το βιβλίο είναι πολύτιμο και για κάτι άλλο: για τη μαρτυρία και την ιεραποστολή, την καρδιά δηλαδή της Εκκλησίας. Ένα καίριο ερώτημα που απασχολεί όσους είναι πρόθυμοι για διάλογο με τον άλλον, είναι, αν ένας αληθινός (κι όχι προσχηματικός) διάλογος μπορεί να σχετίζεται με την έννοια της μαρτυρίας, ή αν, αντιθέτως, απαιτεί την εγκατάλειψη κάθε έννοιας μαρτυρίας. Το βιβλίο, λοιπόν, δίνει εργαλεία για τη συνύφανση διαλόγου και μαρτυρίας, και μας θυμίζει ότι καλούμαστε σε πολλαπλές ασκήσεις: Στη άσκηση να αφουγκραζόμαστε τον βηματισμό του Θεού σε κάθε γωνιά των κόσμων του, κι όχι μονάχα σε ό,τι συρματοπλέκουμε ως αυλή μας. Στην άσκηση να διακονούμε την αλήθεια, κι όχι να την ενθυλακώσουμε. Στην άσκηση, να δίνουμε λόγο στον δημόσιο χώρο, με γλώσσα που να έχει νόημα στο δημόσιο χώρο. Στην άσκηση, να θεωρούμε χαρά και κέρδος την αδερφική αναμέτρηση – και αδερφική και αναμέτρηση. Και τέλος, άσκηση στο να ασκούμε όλα αυτά με τον τρόπο του φτωχού και πονετικού Χριστού. Αλλιώς, κάθε λίθος πολύτιμος, θα γίνει, στα βέβηλα χέρια μας, λιθοβολισμός του ίδιου του Χριστού, από ζηλωτές που τον επικαλούνται, αλλά δεν τον αντέχουν.

Επίλογος

Μια κουβέντα μόνο: Να ‘χουμε την ευχή του, να σπουδάσουμε την προδητική ματιά του και να δουλέψουμε στο πελώριο χωράφι της ανοιχτωσιάς του – χωράφι που αφορά «πάντα τα έθνη», κάθε άνθρωπο και όλους τους καιρούς.

—-

[1] Λεπτομερέστερη έκθεση όσων ακολουθούν (μαζί με τεκμηρίωση πηγών και βιβλιογραφίας) βλ. στο μελέτημά μου: «Η “γενιά του ’60” και η ιεραποστολή. Δυσπιστία, δημιουργικότητα, αμηχανία», στο συλλογικό έργο, Αναταράξεις στη μεταπολεμική θεολογία. Η “θεολογία του ‘60” (επιμ. Παντ. Καλαϊτζίδης, Θαν. Ν. Παπαθανασίου, Θεόφ. Αμπατζίδης), εκδ. Ίνδικτος, Αθήναι 2009, σσ. 13-21.

[2] Όσα ακολουθούν είναι μέρος της παρουσίασης που έκανα και η οποία στην πληρότητά της δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Σύναξη 138 (2016), σσ. 98-101.

Ο κύριος Θανάσης Ν. Παπαθανασίου είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Ιεραποστολικής, Διαπολιτισμικής Χριστιανικής Μαρτυρίας και Διαλόγου, στην Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Αθήνας, Διευθυντής του περιοδικού «Σύναξη».

 

Από το fb

Το κείμενό μου με τίτλο

«Αναστάσιος Γιαννουλάτος, προφήτης μιας απελευθερωτικής Ιεραποστολής»

δημοσιεύτηκε ανήμερα της κοίμησής του (25-1-2025), στον ιστότοπο της εφημερίδας "Το Βήμα". 

Ωστόσο προσθέτω εδώ και τα ακόλουθα, χάριν του παντρέματος μνήμης και σπουδής:

Η φωτογραφία που αναρτώ εδώ τραβήχτηκε την Παρασκευή 3 Νοεμβρίου 2017, παραμονή των 88ων γενεθλίων του, σε χώρο του ξενοδοχείου "Κάραβελ". Λίγο πριν είχε ολοκληρωθεί η παρουσίαση του βιβλίου του, «Η ανασύσταση της ορθοδόξου αυτοκεφάλου Εκκλησίας της Αλβανίας, 1991-2016», για το οποίο μίλησα μετά από δική του πρόσκληση. Η φωτογραφία αποτύπωσε την στιγμή που η Ελένη κι εγώ τον αποχαιρετούμε, βράδυ πια, μετά από απλό δείπνο που είχε παρατεθεί, με λίγους συνδαιτυμόνες.

Τον Αναστάσιο τον είχαμε πρωτοσυναντήσει κατά το ακαδημαϊκό έτος 1978-79, όταν φοιτούσαμε στο "Φροντιστήριο Υποψηφίων Κατηχητών" της Αποστολικής Διακονίας, της οποίας ο Αναστάσιος (ως επίσκοπος Ανδρούσης τότε) ήταν Γενικός Διευθυντής. Λίγο πριν τα Χριστούγεννα του 1978 οι σπουδαστές του "Φροντιστηρίου" πήραμε από τα χέρια του μια Καινή Διαθήκη, την οποία και έχουμε -κατασημειωμένη- ακόμη. Ήμασταν δευτεροετείς φοιτητές της Νομικής Σχολής αμφότεροι...

Κατόπιν, πέρα από την φοίτησή μου στην Θεολογική Σχολή μετά την Νομική, συνδεθήκαμε λόγω του προσανατολισμού μου στο πεδίο της Ιεραποστολικής. Ο Αναστάσιος ήταν μέλος της πενταμελούς επιτροπής η οποία έκρινε την διδακτορική διατριβή μου το 1991, με επιβλέποντα τον δάσκαλό μου Ηλία Βουλγαράκη, καθηγητή Ιεραποστολικής (+ 1999). Έκτοτε διατηρήσαμε επικοινωνία με διάφορες αφορμές (την ατελέσφορη ιδέα για κέντρο ιεραποστολικών μελετών, αφιερώματα της "Σύναξης", την Σύνοδο του 2016 στο Κολυμπάρι, την πρόσκλησή του να παρουσιάσω την «Συνύπαρξή» του (εκδ. Αρμός) στην Στοά του Βιβλίου 17-1-2016, κλπ).

Τα σημειώνω αυτά (όπως κι αυτά που ακολουθούν), όχι για να ψηλώσω τάχα από το δικό του μπόι, αλλά για να πω ότι η ειλικρινής μαθητεία σε μια εμβληματική προσωπικότητα που οδοποίησε και δίδαξε, εμπεριέχει (οφείλει να εμπεριέχει) και την εργώδη σ π ο υ δ ή . Εκτός λοιπόν από μελετήματα που εκπόνησα ο ίδιος, ιδίως από το 2001 (ένα χνάρι τους αποτυπώνεται στο προαναφερθέν δημοσίευμά μου στο "Βήμα"), προσπάθησα να καλώ και νεότερους -φοιτητές και φοιτήτριές μου- στην μελέτη της θεολογίας και του έργου του. Επέβλεψα λοιπόν την εκπόνηση των παρακάτω εργασιών, οι συγγραφείς των οποίων έχουν -καθένας με τον τρόπο του- μερδικό στην μελέτη και την διαμόρφωση στοχαστική θεολογικής ματιάς (τις μνημονεύω από την παλαιότερη ως την πλέον πρόσφατη - περσινή).

- 2006, πτυχιακή εργασία του π. Ειρηναίου Νάκου, «Η ιεραποστολική θεολογία του Αναστασίου Γιαννουλάτου, αρχιεπισκόπου Τιράνων, Δυρραχίου και πάσης Αλβανίας» (στην Ανωτέρα Εκκλησιαστική Σχολή Αθηνών).

- 2014, διπλωματική εργασία της Ελευθερίας Πιπέρα, «Η ιεραποστολική θεολογία του αρχιεπισκόπου Τιράνων, Δυρραχίου και πάσης Αλβανίας Αναστασίου Γιανουλάτου και η μαρτυρία της στο σύγχρονο κόσμο» (στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο).

- 2023, διπλωματική εργασία του π. Κήρυκου Φαράκλα, «Η "λειτουργία μετά τη Λειτουργία" στη θεολογία και το έργο του Αναστασίου Γιαννουλάτου, Aρχιεπισκόπου Τιράνων, Δυρραχίου και πάσης Αλβανίας» (στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο).

- 2023, διπλωματική εργασία της Αθηνάς Κριθαριώτη, «Ιεραποστολή και Θεολογία των Θρησκειών: Χριστιανισμός και Θρησκείες στη θεολογική σκέψη του Αρχιεπισκόπου Τιράνων, Δυρραχίου και πάσης Αλβανίας Αναστασίου Γιαννουλάτου» (στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο).

Επίσης, το 2015, με επιβλέπουσα την γερή φίλη Ελένη Κασσελούρη συμμετείχα στην κρίση της διπλωματικής εργασίας της Αικατερίνης Κυριάζου, «Ευαγγέλιο και πολιτισμός στη ζωή και το έργο του Αναστασίου, αρχιεπισκόπου Τιράνων, Δυρραχίου και πάσης Αλβανίας» (Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο).

[Κείμενα αντίστοιχα των εργασιών της Ελευθερίας Πιπέρα, της Αικατερίνης Κυριάζου και της Αθηνάς Κριθαριώτη δημοσιεύτηκαν κατόπιν σε τεύχη της "Σύναξης": στο 144 (2017) των δύο πρώτων, στο 171 (2023) της τρίτης].

Μελέτες για τον Αναστάσιο έχουν, φυσικά, δημοσιευτεί πολλές. Φρονώ ότι χρειάζεται κι άλλη σπουδή, ιδίως για τα τελευταία χρόνια. Πάντα με καρδιά ευγνωμονούσα, με ματιά καθαρή και με θεολογία στοχαστική.

ΘΑΝΑΣΗΣ Ν. ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ / 25-1-2025