Εκκλησία σημαίνει οικογένεια πνευματική. Είναι έργο της Πεντηκοστής, όπου πραγματοποιείται η εγκαθίδρυση του ιστορικού θεσμού της. Σ’ αυτή την πνευματική οικογένεια, στην Εκκλησία, υπάρχουν «πατέρες», «μητέρες» και «τέκνα». Το όνομα «πατέρας» ταυτοποιείται στο πρόσωπο του Θεού, ακριβώς με την έννοια που αναφέρεται στο σημερινό ευαγγέλιο. Κατ’ επέκταση δόθηκε στους Αποστόλους και τους διαδόχους των, επισκόπους και πρεσβυτέρους, οι οποίοι συνεχίζουν το έργο του Θεού. Πρόκειται για τους πνευματοφόρους και θεοφόρους άνδρες που αγωνίστηκαν και αγωνίζονται για την αγιότητα, την τήρηση της αλήθειας και της ορθόδοξης παράδοσης.
Ανάλογη τιμή αποδίδεται και στις «άγιες μητέρες», με πρώτη, «Μητέρα όλων», την Υπεραγία Θεοτόκο.
Η Εκκλησία σήμερα τιμώντας την μνήμη των 318 Πατέρων της Α’ Οικουμενικής Συνόδου, τους ανακήρυξε «μάρτυρες του λόγου και σάλπιγγες του Αγίου Πνεύματος. Ανάλογη τιμή αποδίδει και το απολυτίκιο της ημέρας : «ὑπερδεδοξασμένος εἶ Χριστέ ὁ Θεός ἡμῶν, ὁ φωστήρας τούς ἐπί γῆς τούς πατέρας ἡμῶν θεμελιώσας καί δι’ αὐτῶν πρός τήν ἀληθινή πίστη πάντας ἡμᾶς ὁδηγήσας, πολυεύσπλαχνε δόξα σοι».
Πνευματική πατρότητα σημαίνει σχέση με τέκνα, αντίστοιχη της σαρκικής και έχει ως σκοπό την ασφαλή καθοδήγηση στην αλήθεια και την σωτηρία.
Οι Πατέρες στα συγγράμματά τους, όσο και στην προσωπική τους ζωή, δεν εκφράζουν δικές τους ιδέες, αλλά τη διαχρονική συνείδηση της Εκκλησίας. Αυτή η παράδοση δεν είναι στατική, αλλά παρακολουθεί την εξέλιξη των γενεών. Και όπως η φυσική ζωή μεταβιβάζεται από τους γονείς στα παιδιά, ανάλογα συμβαίνει και στην πνευματική ζωή. Μ’ αυτή την έννοια «όπως υπάρχει η φυσική πατρότητα και μητρότητα, υπάρχει εξίσου η υπερφυσική και πνευματική» (π.Η. Μαστρογιαννόπουλος). Προσθέτουμε, ότι οι δυο πατρότητες, αν και διαφορετικού γένους, συνδέονται άρρηκτα και περιχωρούνται και συνυπάρχουν, όπως οι δυο φύσεις εν Χριστώ.
Σύμφωνα με τα παραπάνω, οι πατέρες της Εκκλησίας είναι διαχρονικοί, ανήκουν σε όλες τις εποχές. Αναδεικνύονται όμως σε κάθε περίοδο και στη δική μας βέβαια, για να προσθέσουν νέες εμπειρίες σοφίας και αγιότητας, καταθέτουν την δική τους μαρτυρία, με την οποία η ορθόδοξη παράδοση ανανεώνεται, πλουτίζεται συνεχώς και διευρύνεται.
Κλείνοντας αξίζει να προσθέσουμε δυο παραδείγματα που επιβεβαιώνουν αυτή την ανανέωση. Το ένα συνδέεται με τον Άγιο Γρηγόριο Παλαμά (14ος αι) και το ησυχαστικό κίνημα με το οποίο ανανεώνεται η παράδοση της Εκκλησίας και εξυψώνεται ο πνευματικός βίος.
Δυο αιώνες αργότερα ο Άγιος Ραφαήλ και η συνοδεία του, που έμεινε άγνωστος άνω από 500 χρόνια, μέσα από το φρικτό μαρτύριό τους (1463μ.Χ) προσθέτουν νέα δεδομένα στο ορθόδοξο ύφος και το παράδοξο, μετά από σιγή αιώνων, εμφανίζονται δυναμικά στην σύγχρονη ιστορία για να υπογραμμίσουν τον ρόλο της πνευματικής πατρότητας, την αξία της παράδοσης, αλλά και την κρισιμότητα των ημερών.