Φιλοκαλικός Φωτισμός

Το δεύτερο μισό του 18ου αιώνα αναπτύχθηκε στο Άγιον Όρος μια πνευματική κίνηση, που επεκτάθηκε και έξω από αυτό, η λεγόμενη νηπτική και φιλοκαλική κίνηση και παράδοση, στην οποία συγκαταλέγονταν πιστά τέκνα της Εκκλησίας, κυρίως ιερομόναχοι και μοναχοί(....). Η πνευματική αυτή κίνηση δεν μπορεί να κλεισθή μέσα στον χαρακτηρισμό “κολλυβάδες”, αλλά όσοι συγκαταλέγονταν στην πνευματική αυτή κίνηση πρέπει να ονομασθούν φιλοκαλικοι πατέρες, γιατί, όπως αποδείχθηκε, βοήθησαν πολύ τους χριστιανούς και το Γένος να παραμείνουν στην πίστη των πατέρων τους,και να διαφυλάξουν την πνευματική ταυτότητά τους(....).

          Είναι γνωστόν ότι στη Δύση αναπτύχθηκε την εποχή εκείνη ο διαφωτισμός ως αντίδραση στην μεταφυσική θεολογία της Δύσεως, ο οποίος διαφωτισμός έδινε προτεραιότητα στον ορθό λόγο και τις αισθήσεις. Τις αρχές του διαφωτισμού προσπάθησαν να περάσουν μέσα στο χώρο της Ορθοδόξου Ανατολής, με τον λεγόμενο “νεοελληνικό διαφωτισμό”, Έλληνες λόγιοι που σπούδαζαν στην Δύση και διακατέχοντα από αρχαιολατρεία.

          Προς αντιμετώπιση του κινήματος του νεοελληνικού διαφωτισμού εργάσθηκαν οι φιλοκαλικοί -Κολλυβάδες Πατέρες που διακόνησαν τον λαό του Θεού με διάφορους τρόπους(...).

          Οι Φιλοκαλικοί Πατέρες, όπως φαίνεται από το έργο που άφησαν, πρόβαλαν την εμπειρική θεολογία της Ορθοδόξου Εκκλησίας, όπως την συναντούμε στα κείμενα των αγίων Πατέρων της Εκκλησίας και τους βίους  των αγίων. Αντέταξαν στον δυτικό σχολαστικισμό τα εμπειρικά κριτήρια της Ορθοδόξου Παραδόσεως, τον ησυχαστικό τρόπο ζωής(...) στους κατά κόσμο σοφούς, τους θεουμένους αγίους και τους Νεομάρτυρες. Εξισορρόπησαν ως πατερικοί τον ανατρεπτικό φιλελευθερισμό με τον τυποποιημένο συντηρητισμό όπως και συνέδεσαν το δόγμα με το ήθος.

               Ναυπάκτου Ιεροθέου: Παλαιά και Νέα Ρώμη