Οι στίχοι από το Συναξάρι για την Κυριακή της Τυρινής.
«Κόσμος γενάρχαις πικρά
συνθρηνησάτω,
Βρώσει γλυκεία, συμπεσών πεπτώκασι».
Πυκνά τα νοήματα στις λίγες λέξεις,
με ιδιαίτερο θεολογικό βάρος. Δύο φορές έχουμε σύνθετες λέξεις με πρώτο
συνθετικό την πρόθεση «συν» ( συνθρηνησάτω,
συμπεσών), ενώ υποκείμενο την όλης φράσης είναι ο κόσμος, όχι ο
άνθρωπος, όπως αναμέναμε!
Θα εστιάσουμε εδώ τη λέξη «πικρά»,
καθώς φαίνεται μεν φυσιολογική για μας
σήμερα η (επιρρηματική) χρήση της, κανονικά όμως θα έπρεπε να έχουμε στη θέση
της το επίρρημα «πικρώς». Πρόκειται για το φαινόμενο κατά το οποίο, στην
εξέλιξη της ελληνικής γλώσσας, το λεγόμενο «σύστοιχο αντικείμενο» αντικατέστησε
σε πολλές περιπτώσεις το τροπικό επίρρημα.
Σύστοιχο αντικείμενο λέγεται εκείνο
το οποίο είναι από την ίδια ρίζα (σημασιολογικά παρόμοια) με το ρήμα ( π. χ.
«ψαρεύω ψάρια», «Τρώω το φαγητό μου»).
Παράλληλα, όταν το σύστοιχο
αντικείμενο συνοδευόταν από επίθετο, συνήθως παραλειπόταν το ουσιαστικό, ως
ευκόλως εννοούμενο [π. χ. Έπαθα πολλά[ ενν. παθήματα]). Σιγά- σιγά επικράτησε,
όταν έλειπε το ουσιαστικό του σύστοιχου αντικειμένου, το σύστοιχο αντικείμενο
να εκφέρεται με τη αιτιατική ουδετέρου του επιθέτου σε πληθυντικό. Τέτοια
περίπτωση έχουμε εδώ. Αντί της φράσης «πικρούς θρήνους συνθρηνησάτω» έχουμε
«πικρά συνθρηνησάτω». Είναι φανερό ότι το σύστοιχο αντικείμενο λειτουργεί πλέον
περισσότερο ως επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου παρά ως αντικείμενο , και
γραμματικά από επίθετο γίνεται επίρρημα!
Έτσι κατανοούνται και ανάλογες
χρήσεις στα Νέα Ελληνικά (π. χ. «Πονούσα ανυπόφορα»= «Πονούσα ανυπόφορους
πόνους») και, γενικότερα το πως τα αρχαία επιρρήματα –ως κατάληξαν στα Νέα
Ελληνικά να είναι σε-α (δηλαδή στον
πληθυντικό του ουδετέρου του επίθετο) με κάποιες εξαιρέσεις που παρέμειναν στον
αρχαίο τύπο (π. χ. σαφώς, ακριβώς κ.λ.π.)
Μετά από αυτά [και αφού
υπογραμμίσαμε την αντίθεση μεταξύ των λέξεων «πικρά» και «γλυκά»], οι στίχοι
του Συναξαρίου θα μπορούσαν να αποδοθούν ως εξής:
«Ας θρηνήσει πικρά ο κόσμος μαζί με
τους γενάρχες [δηλαδή τον Αδάμ και την Εύα],/αφού [εξ] έπεσε μαζί με τους
εξαιτίας μια γλυκιάς κατανάλωσης τροφής.»
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου