Μικρό οδοιπορικό στο Άγιον Όρος, το περιβόλι της Παναγίας

           

Ο μοναχισμός στο Άγ. Όρος

α΄ μέρος 

          Το Άγ. Όρος έχει εμπνεύσει πολλές γενεές ανθρώπων ως στάδιο ασκητικών αγώνων, αλλά γοήτευσε επίσης πολλούς και ως τοποθεσία. Και είναι αλήθεια, ότι όλα στο Αγ. Όρος: θάλασσα, κορυφές, κοιλάδες, βράχοι, βλάστηση, πύργοι, Ναοί, συνθέτουν ένα από τα ωραιότερα τοπία του κόσμου.

          Η μοναδική αυτή στον κόσμο μοναχική  πολιτεία καλύπτει όλη σχεδόν την έκταση της ανατολικής χερσονήσου της Χαλκιδικής, η οποία έχει μήκος 40 περίπου χιλ. και πλάτος από 8- 18 χιλ.

          Επίσημα το Άγ. Όρος εισέρχεται στην ιστορία ως μοναχικό κέντρο το 843 μ. Χ. με τη συμμετοχή των μοναχών στη Σύνοδο της ΚΠόλεως για το θέμα των ιερών εικόνων. Είναι όμως αυτονόητο, ότι ο μοναχικός βίος, αφού είχε διαδοθεί τον 4^ο αι. σε όλες τις μεσογειακές πόλεις, δεν άφησε εκτός επιρροής την απόμερη εκείνη περιοχή και κατά την παλαιότερη εποχή. Γι’ αυτήν όμως υπάρχουν μόνο παραδόσεις και θρύλοι.

          Εκείνο που είναι βέβαιο είναι ότι η απρόσιτη αυτή λωρίδα γης κατά τους χρόνους της εικονομαχίας έγινε καταφύγιο των διωκομένων μοναχών που μπορούσαν εκεί  να χρησιμοποιούν άφοβα τις άγιες εικόνες.

          Η ιστορική μνήμη διατήρησε  τα ονόματα δύο από τις πρώτες μορφές του αγιορειτικού μοναχισμού. Τον Πέτρο τον Αθωνίτη και τον Ευθύμιο τον εν Θεσσαλονίκη. Οι δύο αυτοί ασκητές αντιπροσωπεύουν ο μεν πρώτος την σπηλαιώδη, ο δε δεύτερος την κοινοτική ή λαυρεωτική μορφή του μοναχισμού.

          Εντονότερο ρυθμό στο μοναχικό βίο έδωσε ο ιδρυτής της Μεγίστης Λαύρας Αθανάσιος Αθωνίτης, ο οποίος βοηθούμενος λόγω φιλίας από τον αυτοκράτορα Νικ. Φωκά ίδρυσε το μεγάλο μοναχικό κέντρο του Άθωνα. Έτσι ιδρύθηκε η Μ. Λαύρα το 963 μ. Χ.

          Ο αυτοκράτορας Ιωάννης Τσιμισκής εξέδωσε το πρώτο τυπικό του Αγ. Όρους (972)  που επειδή είναι γραμμένο σε δέρμα αιγός ονομάστηκε τ ρ ά γ ο ς. Με το τυπικό αυτό ο Άθως αναγνωρίζεται ως αυτοτελής μοναχική πολιτεία που περιελάμβανε κελλία, λαύρες και μονές, δηλ, ερημητήρια, κοινότητες και κοινόβια.

          Το τυπικό αυτό έδωσε γραμμή που ακολούθησε το Όρος μέχρι σήμερα. Η περιοχή έμεινε για πάντα έξω από την εκκλησιαστική διοίκηση και την ρύθμιζε  αυτοβούλως και αυτονόμως.

          Ανωτάτη αρχή αυτής είναι η σύναξη των ηγουμένων που προέρχονται από τον Πρώτο, ο οποίος εξελέγετο από τους ηγουμένους και μετά την εκλογή του, παραιτούμενος από κάθε άλλο αξίωμα, αναλάμβανε τη διοίκηση της Λαύρας των Καρυών ισοβίως. Οι γενικοί όμως κανονισμοί επικυρώνονταν από τους αυτοκράτορες.

          Οι πατριάρχες απέκτησαν δικαιοδοσία μόλις τον 14^ο αι.

          Η φήμη του Αθανασίου προσέλκυσε πλήθη  μοναχών που σε λίγο ανήλθαν στις 3.000 σε ολόκληρο το Άγ. Όρος.

          Το παράδειγμα της Λαύρας παρακίνησε τα προϋπάρχοντα κελλία να οργανωθούν σε μονές.

          Στις αρχές του 13^ου αι. υπάρχουν 300 μονές μικρές και μεγάλες.

          Η κατάσταση όμως μετεβλήθη λόγω της φραγκικής κατάκτησης το 1204. Ανήκουστη ήταν η συμφορά που έπληξε το Όρος από τους Καταλανούς τυχοδιώκτες το 1307-1309, οι οποίοι συνοδευόμενοι από τους Τούρκους άρπαξαν, έκαψαν, εκτόπισαν, ηνδραπόδισαν.

          Τον 14^ο αι. όμως υπήρξε απότομη άνθιση στην οποία συνετέλεσε η ηρωική στάση των μοναχών εναντίον των Λατίνων, η άμιλλα για την ίδρυση νέων μονών και ο στενός σύνδεσμος με το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Νέες και μεγάλες Μονές ιδρύθηκαν αυτό τον αιώνα. Καρπός ανάπτυξης αυτής υπήρξε η ησυχαστική κίνηση που με ηγέτη τον άγ. Γρηγόριο Παλαμά οδήγησε στη ρωμαλέα εμφάνιση του αγιορείτικου μοναχισμού στη θεολογική καλλιέργεια.

Πηγή: Π. Κ .ΧΡΗΣΤΟΥ. «ΑΓ. ΟΡΟΣ» συνοπτική - αποσπασματική παρουσίαση,

Έκδοση Ιδρύματος Πατερικών Μελετών. Θεσσαλονίκη 1970