Παρακμή της Ευρώπης: Το πρόβλημα είναι πνευματικό

 

Προοίμιο: Ο Αριστοτέλης καθόρισε τέσσερα κριτήρια ενός πολιτισμού: θρησκεία, πολιτική, πολιτισμό, οικονομία. Για να υπάρχει ναός, χρειάζεται η ελληνική θρησκεία, για να υπάρχει πολιτική, χρειάζονται πολίτες. Όσο για τον ελληνικό πολιτισμό, βασίζεται στη γραφή και στο εικονιστικό σχέδιο. Τέλος υπάρχει η οικονομική και οικογενειακή βάση.

Στον αποκαλούμενο «σύγχρονο» κόσμο, αυτοί οι τέσσερις τομείς βρίσκονται σε κατάσταση παρακμής.

Κανονικά, η θρησκεία δίνει νόημα στη ζωή. Δεν πρέπει να συγχέεται με την επιστήμη που, από την πλευρά της, δίνει δύναμη χωρίς να ορίζει στόχο. Η ατομική βόμβα δίνει τρομακτική δύναμη, αλλά για ποιο σκοπό; Λαός χωρίς θρησκεία δεν έχει ηθική πυξίδα. Μπορεί να είναι πολύ «ανεπτυγμένος», όπως συνέβη με το 3ο Ράιχ υπό τον Χίτλερ, αλλά να βυθίζεται και στην εγκληματικότητα.

Η πολιτική, μια ελληνική εφεύρεση, ισχυρίζεται ότι το κοινό καλό πρέπει να ορίζεται από όλους τους πολίτες. Με αυτήν την έννοια είναι «ελεύθεροι». Σήμερα, εκτός ίσως από την Ελβετία και την Ισλανδία, δεν ζούμε σε δημοκρατία αλλά σε ολιγαρχία, και μάλιστα σε δικτατορία. Οι άνθρωποι δεν αισθάνονται πλέον ότι εκπροσωπούνται. Μια νομικο-θρησκευτική κάστα που καθορίζει αυθαίρετα τα δικαιώματα του ανθρώπου επιμένει να θέτει τους ανώτερους κανόνες προς όφελος των ισχυρά δικτυωμένων μειονοτήτων.

Ο πολιτισμός, που άλλοτε συνδεόταν στενά με τη θρησκεία, πήρε το δικό του δρόμο: η επιστήμη και η τεχνολογία ακμάζουν, αλλά οι τέχνες βρίσκονται σε παρακμή. Ελλείψει δημιουργικού πνεύματος, είτε θρησκευτικού ή απλά ανθρωπιστικού (Κλασικός ανθρωπισμός).

Όσον αφορά το βάθρο, την οικονομία, χάνει τις πατρογονικές βάσεις της και η οικογένεια βρίσκεται σε σοβαρή κρίση: ο πληθυσμός δεν αναπαράγεται πλέον. Όλες αυτές οι αποκλίσεις παράγονται από αυτό που ο Heidegger αποκαλεί “gestell”. Δηλαδή, η δικτατορία του ωφελιμισμού. Ο κομμουνισμός, ο ξέφρενος  φιλελευθερισμός, ο φασισμός είναι παραλλαγές αυτού του «πλαισίου» που οδηγεί την ανθρωπότητα στο θάνατο.

Πρέπει λοιπόν να υιοθετήσουμε τέσσερις διορθωτικούς προσανατολισμούς: να αποκαταστήσουμε μια θέση στην πνευματικότητα και τη θρησκεία, να δημιουργήσουμε μια πραγματική άμεση δημοκρατία με δημοψηφίσματα, να αναγνωρίσουμε την οικονομία ταυτότητας στη γραμμή του νικητή του βραβείου Νόμπελ [Οικονομίας 2001] Τζορτζ Άκερλοφ και να επαναριζώσουμε τον πολιτισμό στο εθνικό ιστορικό μυθιστόρημα.

Δυτική παρακμή – θρησκεία και πολιτισμός

Είναι μια μεγάλη συζήτηση. Για ορισμένους, ειδικά τους ιστορικούς, ο πολιτισμός προέρχεται από τη θρησκεία. Αλλά είναι επίσης αλήθεια ότι στην 3η Γαλλική Δημοκρατία είχαμε υψηλό πολιτιστικό επίπεδο, τόσο στην κοσμική εκπαίδευση όσο και στην ελεύθερη εκπαίδευση. Από τον 18ο αιώνα, συνυπήρχαν τα δύο μεγάλα φιλοσοφικά ρεύματα του [χριστιανού] Πασκάλ και του [άθεου] Βολταίρου.

Μερικοί πιστεύουν ακόμη ότι ο πολιτισμός γεννήθηκε από τη θρησκεία, όπως ο Ρώσος φιλόσοφος Μπερντιάγιεφ. Παρατηρήθηκε επίσης ότι το έγκλημα αυξήθηκε με την παρακμή της θρησκείας μετά το 1970 στη Β. Αμερική και την Ευρώπη.

Σε άλλες περιπτώσεις, οι ακρότητες της θρησκείας μπορεί να καταστρέψουν τον πολιτισμό. Οι Μογγολικές ορδές και το τρομοκρατικό Ισλάμ το επιβεβαιώνουν. Αλλά γενικά, η ιστορία δείχνει ότι η θρησκεία δίνει προτεραιότητα στη ζωή: υψηλό ποσοστό γεννήσεων, περιορισμός των εκτρώσεων, ακόμα και στους αρχαίους Ελληνες.

Το βλέπουμε σήμερα: όταν η πίστη μειώνεται, το ποσοστό γεννήσεων καταρρέει. Υπάρχει επίσης και το αντίθετο παράδειγμα: η πίστη αναγεννιέται μαζί με το ποσοστό γεννήσεων στη Ρωσία, όπου οι γεννήσεις και οι θάνατοι είναι σχεδόν ίσοι.

Ο ισχυρισμός ότι η θρησκεία δεν συνεισφέρει τίποτα στην ανάπτυξη είναι αναληθές αν δούμε την ιστορία των δύο τελευταίων χιλιετιών. Δεν μπορούμε να αρνούμαστε την πνευματική διάσταση του ανθρώπου. Χωρίς θρησκευτική έμπνευση, τι παραμένει, παράδειγμα, από τη δυτική τέχνη;

Η πολιτική, χωρίς θρησκεία, θα ήταν λιγότερο σκληρή; Ο Βολταίρος είπε ότι χωρίς θρησκεία δεν θα υπήρχε πλέον πόλεμος! Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, ο οποίος έφερε αντιμέτωπους κυρίως τον Χίτλερ και τον Στάλιν, δείχνει το αντίθετο.

Η θρησκεία δίνει νόημα στη ζωή. Τα κινήματα τα εχθρικά προς τη ζωή είναι συχνά αντιθρησκευτικά, όπως η κοσμική αμερικανική ιδεολογία «χωρίς παιδιά» (ελεύθεροι από παιδιά, λες και το παιδί σκοτώνει την ελευθερία!).

Στον ανταγωνισμό των φιλοσοφιών και των τρόπων ζωής, η θρησκεία μπορεί να είναι αποφασιστικό όπλο. Αυτό συμβαίνει επειδή βυθίζει τις ρίζες της σε εκλεκτές αιώνιες παραδόσεις. Ο Χριστιανισμός έχει το πλεονέκτημα ότι δημιουργεί έναν πολύ ισχυρό δεσμό μεταξύ του ανθρώπου και της Θεότητας, χάρη στο μυστήριο της Ενσάρκωσης. Ο Θεός έγινε άνθρωπος, ο άνθρωπος μπορεί να γίνει ο Θεός, όπως λένε οι Ορθόδοξοι (θέωση). Αυτός ο δεσμός μεταξύ Θεού και ανθρώπου προηγείται ακόμη και του Ιησού Χριστού, αφού ο Πλάτων μιλά για αυτόν από τον 4ο αιώνα π.Χ.

Ο πλατωνισμός είναι ο μίτος της Αριάδνης της πνευματικότητας μας. Είτε υπέρ είτε εναντίον της. Ο πλατωνισμός θέλει να ανυψώσει την ψυχή και ανακάλυψε ότι σε αυτήν υπάρχουν τρεις αρχές: Ο λόγος, η καρδιά και τα  ένστικτα. Ο άνθρωπος μπορεί να αναπτυχθεί μόνο διασφαλίζοντας την ιεραρχία μεταξύ αυτών των αρχών. Αυτή η αλήθεια παραμένει έγκυρη ακόμη και χωρίς ακριβή θρησκευτική πίστη. Το δράμα της Δύσης είναι ότι απορρίπτει μαζί με τον Χριστιανισμό και ολόκληρη τη θεωρία της ψυχής.

Οι δοκιμασίες αναδεικνύουν τους ανθρώπους. Στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, μεταξύ των πρώτων αντιστασιακών παρατηρούμε μεγάλο αριθμό Καθολικών με ενεργό συμμετοχή: παράδειγμα ο Ντε Γκωλ, ο Ναύαρχος Ντ’Αρζανλιέ, ο Συνταγματάρχης Φον Στάουφενμπεργκ, ο Ναύαρχος Κανάρις. Η πίστη τους ήταν το κίνητρο αντίστασης στον Εθνοσοσιαλισμό και τον Κομμουνισμό. Πιο πρόσφατα έχουμε τα παραδείγματα του Βαλέσα και του Σολτζενίτσιν.

Και βέβαια, ηθική δύναμη υπάρχει και στον αθεϊσμό, αλλά στατιστικά είναι πιο σημαντική στις θρησκευόμενες χώρες. Η αθεϊστική ιδεολογία παίρνει συχνά θρησκευτικές μορφές όταν επεκτείνεται, ειδικά στις τελετές της. Στην ΕΣΣΔ, οι άνθρωποι παρήλαυναν κάτω από προσωπογραφίες του Μαρξ και του Λένιν. Σήμερα, οι Ρώσοι απόμαχοι δεν είναι πλέον Κομμουνιστές, αλλά παρελαύνουν την Ημέρα της Εθνικής Εορτής με τις προσωπογραφίες των παππούδων τους, παλιών πολεμιστών. Στη Δύση, οι νέοι δεν παρελαύνουν για να γιορτάσουν τη δόξα των απελευθερωτών από τα ολοκληρωτικά καθεστώτα! Δεν μπορούμε να καταλάβουμε τη σημασία της θρησκείας χωρίς να επανεκτιμήσουμε την ιερότητα της πατρίδας, του ανθρώπου, των υπερβατικών ηθικών αξιών, όπως το αίσθημα της τιμής. Το ιερό και η ομορφιά συνυπάρχουν. Οι άθρησκες χώρες δεν έχουν συνήθως ομορφιά. Για αυτές, μόνο η λειτουργικότητα και το χρήμα μετρούν. Η ψυχή σβήνει στον ορίζοντα.

Η Γαλλία και η Δυτική Ευρώπη μπορούν να επιβιώσουν μόνο άν αποκτήσουν πνευματικότητα, προπαντός μελετώντας την ιστορία του έθνους. Όπως έγραψε ο Ντοστογιέφσκι στους Αδελφούς Καραμαζώφ: «Η επιστήμη δεν δημιούργησε κανένα έθνος. Η επιστήμη έφερε μόνο δύναμη.”

Τα ουσιαστικά πράγματα προέρχονται από την καρδιά και όχι από τον λόγο μόνο. Εάν μια χώρα χάσει την ψυχή της, την καρδιά της, γίνεται απλώς εθνογραφικό υλικό. Γι’ αυτό τα παιδιά πρέπει να διδάσκονται το εθνικό τους μυθιστόρημα και όχι μόνο την ιστορία της Γαλλίας. Φυσικά πρέπει να εμπνεόμαστε από ιστορικά γεγονότα, αλλά πρέπει επίσης να καλλιεργoύμε τα κατορθώματα, ακόμα και τα μυθικά, των ηρώων μας. Μόνο τότε η ζωή μας αποκτά νόημα. Ετσι εξασφαλίζεται η συνέχεια της πατρίδας. Τιμή και Πατρίδα, ήταν το πρώτο σύνθημα της αντίστασης της ελεύθερης Γαλλίας. Πνευματικά ήταν πέρα ​​από αφηρημένες ιδέες ισότητας δικαιωμάτων.

*Πρώην βουλευτής και πρώην ευρωβουλευτής, είναι διδάκτωρ οικονομικών επιστημών. Εχει συγγράψει, μεταξύ άλλων, Η άμεση Δημοκρατία, Η ολιγαρχία στην εξουσία, η Ρωσία του Πούτιν. Είναι επίσης του ρωσικού ομίλου σκέψης Βαλντάι.

Μετάφραση: Ευάγγελος Δ. Νιάνιος