ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΕΛΩΝΟΥ ΚΑΙ ΦΑΡΙΣΑΙΟΥ Ευαγγέλιο: Λ. κ. 18, 10-14

ΜΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΙΚΗ ΑΝΤΙΝΟΜΙΑ

          Εν ολίγοις

          Η παραβολή του Τελώνου και του Φαρισαίου είναι το ευαγγελικό ανάγνωσμα τη θ. Λειτουργίας της πρώτης Κυριακής του Τριωδίου. Η παραβολή αυτή αναφέρεται μόνο από τον ευαγγελιστή Λουκά.

          Η παραβολή μας στα πρόσωπα ενός Φαρισαίου και ενός Τελώνη προβάλλει δύο διαφορετικούς κόσμους. Αυτοί οι δύο άνθρωποι κατά τη φραστική σημασιολογία αποτελούν δύο αντίθετους πόλους της κοινωνίας. Ο ένας είναι ευσεβής και τηρητής του Νόμου, με άψογη θρησκευτική και ηθική εικόνα της κοινωνίας του και ο άλλος είναι ο άδικος και πλεονέκτης που με τις φορολογικές του επιδόσεις καταδυνάστευε το φτωχό.

Και οι δύο τους αποφασίζουν να πάνε στο Ναό να προσευχηθούν. Όταν όμως τελειώνει η προσευχή, εξέρχονται, αλλά κατά περίεργο τρόπο μόνο η προσευχή του άδικου Τελώνη έγινε δεκτή από τον Κύριο. Βλέποντας έτσι πρόχειρα τα πράγματα διαπιστώνουμε μια φαινομενική αντινομία, ένα σκάνδαλο θα λέγαμε: ο ευσεβής να καταδικάζεται και ο αμαρτωλός να δικαιώνεται.

          Ας προσεγγίσουμε τον εσωτερικό κόσμο του καθενός απ’ αυτούς.

          Ο Φαρισαίος κατέχεται από ένα αίσθημα αυτοϊκανοποίησης, «ου προς Θεόν αλλά προς εαυτόν προσευχόμενος», διακρίνει τον εαυτό του από τους άλλους που είναι άρπαγες, άδικοι, μοιχοί και έχει τη συνείδηση, ότι είναι μοναδικός. Νοιώθει αυτάρκης, κάτι  που φανερώνεται από τα λόγια της προσευχής του. Πράγματι ο Φαρισαίος είχε μια εξωτερική επίφαση αρετής, αλλά η υποτιθέμενη πνευματικότητά του στηρίζονταν στον τύπο και όχι στην ουσία. Λ. χ. έκανε ελεημοσύνη γιατί έπρεπε να συμμορφωθεί σε μια επιταγή του Νόμου ή για να γίνει ένα ηθικό πρότυπο για τους άλλους και όχι γιατί πονούσε βλέποντας την δυστυχία του φτωχού. Αποτέλεσμα όμως αυτής της επιφανειακής αντιμετώπισης της ζωής ήταν να νοιώθει μια αφελή αυτοϊκανοποίηση, ότι είναι δήθεν ο ενάρετος και να ζητεί την ανθρώπινη επιδοκιμασία, τον έπαινο, συγκρίνοντας τον εαυτό του  με τους αμαρτωλούς  τους οποίους και κατέκρινε.

          Ο Χριστός όμως ελέγχει τέτοιου είδους συμπεριφορές, καταδικάζει αυτή την πνευματική διαστροφή της Φαρισαϊκής νοοτροπίας και προχωρεί στην οικοδομή της πνευματικής ζωής πάνω σε άλλες βάσεις.

          Μια άλλη εικόνα της ζωής εκφράζει με την προσευχή του ο αμαρτωλός Τελώνης. Έχει πλήρη συναίσθηση της αμαρτωλότητάς του και ζητάει απεγνωσμένα το έλεος του Θεού. «Ου δικαιωθήναι ζητείν, ήδη γαρ εαυτόν ανάξιον τούτο λαβείν, αλλ’ ίλεων αυτώ γενέσθαι παρακαλεί τον Θεόν». Η υπαρξιακή  και συγκλονιστική κραυγή του- «Ο  Θεός ιλάσθητι μοι τω αμαρτωλώ»- αποτελεί έκφραση υγιούς αυτογνωσίας. Μια ικεσία, μια παράκληση συντριβής βγαίνει από τα χείλη του και γίνεται λάβαρο μιας γνήσιας πνευματικότητας.

          Ο  Τελώνης μετανοεί, αναγνωρίζει τα λάθη του παραδίνεται στο έλεος της αγάπης του Θεού.

          Από τη σκιαγράφηση των δύο αυτών ανθρώπων μπορεί κανείς ν’ αντιληφθεί ποιο είναι το περιεχόμενο της πνευματικής ζωής. Πάντως η αυτοδικαίωση  και η αυτάρκεια της εξωτερικής τήρησης των εντολών του Θεού δεν καταξιώνει τον άνθρωπο, αλλά του δημιουργεί αισθήματα αυτοδικαίωσης και κατάκρισης των άλλων. Ο άνθρωπος παγιδεύεται σ’ ένα αυτοθαυμασμό και δεν μπορεί να ομολογήσει την ανεπάρκειά του.

          Ο πνευματικός άνθρωπος δεν υπερηφανεύεται για τα όποια του κατορθώματα. Αυτό δεν υποτιμά την ανθρώπινη προσπάθεια, αλλά δείχνει μια ρεαλιστική άποψη. Ο χριστιανός αγωνιστής τονίζει συνέχεια την ατέλειά του και αξιολογεί όχι μόνο τις πράξεις του, αλλά και τις κρύφιες σκέψεις του. Οι άγιοι εκφράζουν την αγωνία τους για τη σωτήρια τους, μιλούν για την ανθρώπινη  ανεπάρκειά τους και ζητούν το έλεος του Θεού για την ολοκλήρωση της ανθρώπινης προσπάθειας.

          Αλλά αυτή η φαρισαϊκή νοοτροπία εγκυμονεί κι άλλους κινδύνους. Τα θύματά της έχουν τη συναίσθηση, πως έχουν ρόλο ηθικών προσώπων μέσα στην κοινωνία, ενώ οι ίδιοι μένουν αλύτρωτοι. Δεν νοιώθουν την ανάγκη να πουν απεγνωσμένα στο Θεό ότι έχουν ανάγκη λύτρωσης. Γίνονται κριτές της οικουμένης και υποκαθιστούν τον  Θεό.

          «Φαρισαίου φύγωμεν υψηγορίαν και τελώνου μάθωμεν το ταπεινόν εν στεναγμοίς, προς τον σωτήρα κραυγάζοντες….»

          Να το αληθινό νόημα της πνευματικής ζωής, η ζωή «εν μετανοία», ο ατελείωτος αγώνας που δικαιώνεται από τον αθλοθέτη Χριστό.

          Πόσο εντυπωσιακή είναι η λειτουργική πράξη της Εκκλησίας, όταν ακούμε στη θ. Λειτουργία τα προσευχητικά λόγια : «ουδείς άξιος των συνδεδεμένων ταις σαρκικαίς επιθυμίαις…. προσεύχεσθε ή λειτουργείν σοι Βασιλεύ της δόξης…», αλλά και πόσες φορές επαναλαμβάνεται στις εκκλησιαστικές συνάξεις ο πεντηκοστός ψαλμός της μετανοίας, όπως και ο σημερινός λόγος του δικαιωμένου Τελώνη: « Ο Θεός ιλάσθητι μοι τω αμαρτωλώ»!

Καλό Τριώδιο

π. γ. στ.