ΓΛΩΣΙΚΑ ΤΗΣ ΛΑΤΡΕΙΑΣ

 

Νυκτός

          Στην ευαγγελική περικοπή της 26^ης Δεκεμβρίου από το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο (Ματθ. 2, 13-31), θα συναντήσουμε τη φράση: «Ο δε -Ιωσήφ- εγερθείς περέλαβε το παιδίον και την μητέρα αυτού νυκτός και ανεχώρησεν εις Αίγυπτον…».

          Στη φράση αυτή ίσως μας ξενίζει η απλή γενική «νυκτός» (λέγεται «απλή» με την έννοια ότι δεν συνοδεύεται από πρόθεση). Πρόκειται για τη λεγόμενη (επιρρηματική) «γενική του χρόνου». Δηλώνει, όπως λέει και η ονομασία της, χρόνο. Δεν ήταν. Βέβαια, μόνο η γενική η πτώση εκείνη που μπορούσε  να δηλώνει χρόνο. Το  ίδιο μπορούσε να δηλώνει  η δοτική «π. χ. στο Σύμβολο της Πίστεως έχουμε τη «δοτική του χρόνου» «τη τρίτη ημέρα» : «Και αναστάντα τη τρίτη ημέρα κατά τας Γραφάς». Πιο συνηθισμένη όμως ήταν η «αιτιατική του χρόνου» (π. χ. η αιτιατική «το πρωί» στην ψαλτική φράση «το πρωί η προσευχή μου προφθάσει σε» Ψαλμ. 87, 14).

          Φυσικά, εκτός από απλές πτώσεις για δήλωση του χρόνου, είχαμε και εμπρόθετες [δηλ. συνοδευόμενες από πρόθεση]. Π. χ. «εκ νυκτός ορθρίζει το [πνεύμα μου προς σε, ο Θεός…» (Ησ. 26,9), όπου η γενική «νυκτός» αυτή τη φορά δεν είναι μόνη της, αλλά συνοδεύεται από τη πρόθεση «εκ».

          Αξίζει να σημειώσουμε την περίπτωση του ψαλμικού χωρίου «ημέρας εκέκραξα και εν νυκτί εναντίον σου» (Ψαλμ. 87, 2), όπου στην ίδια φράση και για την ίδια χρήση, με ελάχιστη απόσταση μεταξύ τους, έχουμε απλή γενική («ημέρας») και εμπρόθετη δοτική («εν νυκτί»).

          Την απλή γενική «νυκτός» θα τη βρούμε και στο κατά Ματθ. 27,64 ( «μήποτε ελθόντες οι μαθηταί αυτού νυκτός κλέψωσιν αυτόν), όπου εκφράζεται η αγωνία των αρχιερέων μήπως έρθουν οι μαθητές του Ιησού νυχτιάτικα στον τάφο και κλάψουν το νεκρό σώμα του.

          Επίσης, «γενική του χρόνου» έχουμε και στη φράση «όρθρου βαθέος» στο Λουκ.24, 1: «Τη δε μια των σαββάτων όρθρου βαθέος ήλθον επί το μνήμα φέρουσαι α ητοίμασαν  αρώματα». Αξίζει να σημειωθεί ότι αμέσως στον προηγούμενο στίχο (Λουκ. 23, 56) έχουμε την «αιτιατική του χρόνου» «το σάββατον» : «και το μεν σάββατον ησύχασαν κατά την εντολήν»!

          Στην εύλογη απορία αν έχουμε και σήμερα «γενική του χρόνου» η απάντηση είναι καταφατική, αν και έχουμε σπάνια χρήση της [η «αιτιατική του χρόνου», αντίθετα , είναι πολύ συνηθισμένη (και) σήμερα). Π. χ. «θα δώσει Πανελλαδικές του χρόνου», η «θα φάμε έξω της Παναγίας», όπου οι γενικές του «χρόνου» και «της Παναγίας» είναι «γενικές του χρόνου».

          Ανδρέας Μοράτος, ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ, φ. 1140