Ὁ π. Γεώργιος Μεταλληνός γιά τόν π. Ἰωάννη Ρωμανίδη

 Τοῦ πρωτοπρεσβυτέρου Γεωργίου Μεταλληνοῦ,

Καθηγητοῦ τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν

Ἕνας ἀπὸ τοὺς μεγαλυτέρους ὀρθοδόξους θεολόγους τοῦ 20ου αἰῶνος καὶ ἀνακαινιστῆς τῆς θεολογίας μας, μὲ τὴν ἐπιστροφή της στὴν γνησιότητα τῆς ἁγιοπατερικῆς παραδόσεως, ὁ πρωτοπρεσβύτερος π. Ἰωάννης Ρωμανίδης, προπέμπεται ἀπὸ ὅλους μας, φίλους, συνεργάτες καὶ μαθητές του, στὴν αἰώνια καὶ ἀληθινὴ Πατρίδα μας. Ἐκ μέρους τοῦ Τμήματος Θεολογίας τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν καὶ τοῦ Προέδρου τοῦ κ. Δημ. Γόνη, ἔχω τὴν τιμὴ νὰ καταθέσω λίγα λόγια, ἀγάπης, σεβασμοῦ καὶ τιμῆς εἰς τὸν Μεγάλον Συνάδελφο, ποὺ ὁδεύει «εἰς τὰ ἄνω βασίλεια».

Ὁ ἴδιος ὁ ἐκλιπὼν ἔχει σημειώσει σὲ μία ἀπὸ τὶς σπάνιες αὐτοπαρουσιάσεις του τὰ ἑξῆς:...

«Οἱ γονεῖς μου ἤσαν ἀπὸ τὴν Ρωμαϊκὴν Καστρόπολιν τῆς Ἀραβησσοῦ τῆς Καππαδοκίας, ὅπου ἐγεννήθη ὁ Ρωμαῖος αὐτοκράτωρ Μαυρίκιος (582-602), ὁ ὁποῖος διώρισεν ὡς Πάπαν τῆς Ρώμης τὸν Ἅγιον Γρηγόριον τὸν Μέγαν (590-604) καὶ ὁ ὁποῖος μὲ τὴν σειρὰν του διώρισεν ὡς πρῶτον ἀρχιεπίσκοπον τοῦ Καντέρμπουρι τὸν Αὐγουστίνον (597-604). Γεννήθηκα εἰς τὸν Πειραιά, τὰς 2.3.1927 [...]

Ἔφυγα ἀπὸ τὴν Ἑλλάδα καὶ μετηνάστευσα εἰς τὴν Ἀμερικήν, εἰς τὰς 15 Μαΐου 1927 (εἰς ἡλικίαν 72 ἡμερῶν), μὲ τοὺς γονεῖς μου καὶ ἐμεγάλωσα εἰς τὴν πόλιν τῆς Νέας Ὑόρκης εἰς τὸ Manhattan, εἰς τὴν 46ην Ὁδόν, μεταξύ τῆς 2ας καὶ τῆς 3ης Λεωφόρου. Εἶμαι ἀπόφοιτος τοῦ Ἑλληνικοῦ Κολλεγίου Brookline Μασσαχουσέτης, τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου Yale, Διδάκτωρ τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Ἐθνικοῦ καὶ Καποδιστριακοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν, τῆς Φιλοσοφικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου τοῦ Harvard (School of Arts and Sciences), Ὁμότιμος Καθηγητής, τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Ἀριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης καὶ Ἐπισκέπτης Καθηγητὴς τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ τοῦ Πανεπιστημίου τοῦ Balamand τοῦ Λιβάνου ἀπὸ τὸ 1970».

Θὰ προσθέσουμε σ’ αὐτὰ ὅτι σπούδασε ἀκόμη στὸ Ρωσικὸ Σεμινάριο τοῦ Ἁγίου Βλαδιμήρου τῆς Ν. Ὑόρκης, στὸ ἐπίσης Ρωσικὸ Ἰνστιτοῦτο τοῦ Ἁγίου Σεργίου στὸ Παρίσι καὶ στὸ Μόναχο τῆς Γερμανίας. Χειροτονήθηκε πρεσβύτερος τὸ 1951 καὶ ἔκτοτε διηκόνησε ὡς ἐφημέριος εἰς διαφόρους ἐνορίας τῶν Η.Π.Α. Μεταξὺ τῶν ἐτῶν 1958 καὶ 1965 ὑπηρέτησε ὡς καθηγητὴς στὴν Θεολογικὴ Σχολὴ τοῦ Τιμίου Σταυροῦ, παραιτήθηκε ὅμως τὸ 1965, διαμαρτυρόμενος διὰ τὴν ἀπομάκρυνση τοῦ π. Γ. Φλωρόφσκυ ἀπὸ τὴν Σχολή. Ἡ ἐκλογή του γιὰ τὴν Ἕδρα τῆς Δογματικῆς στὴ Θεολογικὴ Σχολὴ τοῦ Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης ἔγινε στὶς 12 Ἰουνίου

1968, ἀλλὰ δὲν διωρίζετο, διότι ἐκατηγορεῖτο ὡς «κομμουνιστής»! Τελικὰ ὁ διορισμὸς του ἔγινε τὸ 1970. Τὸ 1984, διὰ προσωπικοὺς λόγους, παρητήθη μὲ πλήρη σύνταξη, ἀλλὰ δὲν ἐθεωρήθη καλὸ νὰ τοῦ ἀπονεμηθεῖ ὁ τίτλος τοῦ Ὁμοτίμου, κάτι ποὺ ἔρχεται νὰ ἀποκαλύψει καὶ τὶς δυσλειτουργίες τῆς θεολογικῆς συντροφιᾶς μας.

Ἔχει συγγράψει πλῆθος μελετῶν, πολλὲς ἀπὸ τὶς ὁποῖες εἶναι ἀκόμη ἀνέκδοτες καὶ πρέπει νὰ συνεκδοθοῦν εἰς σειρὰν τόμων. Τὰ κατάλοιπά του εἶναι ἀνάγκη νὰ ἀσφαλισθοῦν, διότι ἔχουν πολλὰ νὰ προσφέρουν καὶ ἀποκαλύψουν. Ἡ διδακτορική του διατριβὴ περὶ τοῦ Προπατορικοῦ ἁμαρτήματος, κυριολεκτικὰ ἐπαναστατική, ἄνοιξε νέους δρόμους στὴ Θεολογία μας, ἀκολούθησαν δὲ τὰ βιβλία του γιὰ τὴ Ρωμαιοσύνη, ποὺ εἶχαν τὴν ἴδια σημασία γιὰ τὸν χῶρο τῆς Ἱστορίας. Καὶ τῶν δύο αὐτῶν χώρων τὴν ἔρευναν καὶ κατανόηση, ἀνενέωσε ὁ π. Ἰωάννης. Τὸ ἔργο καὶ ἡ προσφορά του στὴν ἐπιστήμη ἔχουν διερευνηθεῖ συστηματικὰ στὴ διδακτορικὴ διατριβὴ τοῦ Andrew Sorko, Prophet of Roman Orthodoxy - The Theology of John Roamanides, Canada 1998.

Ἐξ ἴσου ὅμως μεγάλη ὑπῆρξε ἡ συμβολὴ καὶ ἡ προσφορά του στὴν Ἐκκλησία μας μὲ τὴν συμμετοχή του στοὺς Θεολογικοὺς Διαλόγους μὲ Ἑτεροδόξους, ἰδιαίτερα μὲ τὸν Ἀγγλικανισμὸ ἀλλὰ καὶ Ἀλλοδόξους (Ἰουδαϊσμὸ καὶ Ἰσλάμ). Τὸ γεγονὸς δέ, ὅτι μητρική του γλώσσα ἦταν ἡ Ἀμερικανική, τοῦ ἐξασφάλιζε τὴν ἄνεση ποὺ χρειαζόταν, γιὰ νὰ ἀναπτύσσει μὲ κάθε ἀκρίβεια τὶς θέσεις τῆς Ἐκκλησίας μας. Στὸ διάλογο μὲ τὴν Παγκόσμια Λουθηρανικὴ Ὁμοσπονδία (1978 κ.ε.) εἶχα τὴν εὐκαιρία νὰ τὸν γνωρίσω βαθύτερα, νὰ συνδεθῶ μαζί του μὲ ἰσχυρὰ φιλία καί, τὸ κυριότερο δι’ ἐμέ, νὰ γίνω πραγματικὰ μαθητής του, πέρα ἀπὸ τὴν πολυετῆ καὶ συνεχῆ μελέτη τῶν ἔργων του. Στοὺς διάλογους αὐτοὺς ἐφαίνετο ἡ εὐρεία γνώση του στὴν πατερικὴ παράδοση, ἀλλὰ καὶ τὶς παραχαράξεις της, στὴν Ἀνατολὴ καὶ τὴ Δύση, κατ’ ἐξοχὴν δὲ ἡ γνώση τῆς Θεολογίας τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, ἀκρογωνιαίου λίθου τῆς ὀρθοδόξου παραδόσεως.

Ὁ π. Ἰωάννης ὑπεστήριζε τὴν σχέση θεολογίας καὶ ἁγιοπνευματικὴς ἐμπειρίας, καὶ τοὺς σταθμοὺς τῆς πνευματικῆς πορείας τῶν Ἁγίων: κάθαρσις - φωτισμὸς - θέωσις, ὡς προϋπόθεση τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων καὶ τῆς αὐθεντικῆς ἀποδοχῆς των, κάτι ποὺ ἔχει χαθεῖ στὴ Δύση, ἀλλὰ καὶ στὴ δυτικίζουσα δική μας θεολογικὴ σκέψη. Ἡ στροφὴ αὐτὴ στὴν πατερικότητα, ὡς ἐκκλησιαστικὴ γνησιότητα, συνέχισε καὶ συνεπλήρωσε τὴν ἀνάλογη κίνηση τοῦ π. Γεωργίου Φλωρόφσκυ, τὴν πορεία τοῦ ὁποίου ἀκολούθησε στὸν Οἰκουμενικὸ Διάλογο, θεωρούμενος καὶ αὐτὸς συχνὰ ἐνοχλητικὸς καὶ ὄχι εὔκολος συνομιλητής. Κάποτε θὰ γραφοῦν αὐτὰ ὅλα, γιὰ νὰ φανεῖ ἡ ὑπεροχικότητα τοῦ ἐκλιπόντος, ἀλλὰ καὶ ἡ ἀληθινὴ συμβολή του στὴ διεθνῆ καὶ οἰκουμενικὴ παρουσία τῆς Ὀρθοδοξίας, ἔστω καὶ ἂν συχνὰ ἔμενε μόνος...

Θεωρώντας τὸ θεολογικό του ἔργο, διδακτικό, συγγραφικὸ καὶ ἀγωνιστικό, ἀναγκαζόμεθα ἐκ τῶν πραγμάτων νὰ κάνουμε λόγο γιὰ ἐποχὴ πρὸ καὶ μετὰ τὸν Ρωμανίδη. Διότι ἔφερε ἀληθινὴ τομὴ καὶ ρήξη μὲ τὸ σχολαστικὸ παρελθόν μας, ποὺ λειτουργοῦσε ὡς βαβυλώνιος αἰχμαλωσία στὴ θεολογία μας. Ἡ διατριβὴ του σφράγισε ἀποφασιστικὰ αὐτὴ τὴν ἀναγεννητικὴ πορεία, σὲ σημεῖο, ποὺ καὶ αὐτοὶ οἱ γιὰ διαφόρους λόγους ἐπικριταὶ ἢ ἰδεολογικὰ ἀντίπαλοί του νὰ προδίδουν στὰ γραπτά τους τὴν ἐπιρροὴ τοῦ π. Ἰωάννου στὴ Θεολογική τους σκέψη.

Συγκεκριμένα, ὁ π. Ἰωάννης:

α) Ἐπανέφερε στὸν ἀκαδημαϊκὸ Θεολογικὸ χῶρο τὴν προτεραιότητα τῆς πατερικῆς ἐμπειρικῆς θεολογήσεως, παραμερίζοντας τὸν διανοητικὸ - στοχαστικὸ - μεταφυσικὸ τρόπο θεολογήσεως.

β) Συνέδεσε τὴν ἀκαδημαϊκὴ θεολογία μὲ τὴν λατρεία καὶ τὴν φιλοκαλικὴ παράδοση, καταδεικνύοντας τὴν ἀλληλοπεριχώρηση θεολογίας καὶ πνευματικῆς ζωῆς καὶ τὸν ποιμαντικὸ - θεραπευτικὸ χαρακτήρα τῆς δογματικῆς θεολογήσεως.

γ) Διεῖδε καὶ υἱοθέτησε στὴ θεολογικὴ μέθοδο τὸν στενὸ σύνδεσμο δόγματος καὶ ἱστορίας καὶ γι’ αὐτὸ μπόρεσε νὰ κατανοήσει, ὅσο λίγοι, τὴν ἀλλοτρίωση καὶ πτώση τῆς θεολογίας στὴ Δυτικὴ Εὐρώπη, ποὺ ἐπῆλθε μὲ τὴν φραγκικὴ κατάκτηση καὶ ἀποβολή. Ἡ καλὴ γνώση τῆς ἱστορίας ἐξ ἄλλου Φραγκοσύνης καὶ Ρωμαιοσύνης (προοριζόταν γιὰ καθηγητὴς τῆς Ἱστορίας στὸ Yale) τὸν βοήθησε νὰ διαπιστώσει καὶ ἀναλύσει τὴ διαμετρικὴ διαφορὰ Φράγκικου καὶ Ρωμαίικου πολιτισμοῦ, εἰσάγοντας ρωμαίικα κλειδιὰ στὴ διερεύνηση τῆς ἱστορίας καὶ τοῦ πολιτισμοῦ μας.

δ) Βοήθησε ἔτσι τὴν πληρέστερη ἔρευνα καὶ τοῦ Ἑλληνισμοῦ, ἔξω ἀπὸ τὶς κατασκευασμένες δυτικὲς θέσεις, μὲ τὴν ὀρθὴ -ὡς ἀπόλυτα τεκμηριωμένη- χρήση τῶν ἱστορικῶν μας ὀνομάτων, τῆς σημασίας καὶ δυναμικῆς τους στὴν ἱστορική μας πορεία.

Εἶναι γεγονός, ὅτι οἱ ἑτερόδοξοι ἀνεγνώριζαν περισσότερο ἀπὸ μᾶς τὴν προσωπικότητα τοῦ π. Ἰωάννου καὶ τὴν σημασία του γιὰ τὴν Ὀρθοδοξία. Ἐθεωρεῖτο ὁ καλύτερος ὀρθόδοξος ἐρευνητὴς τοῦ ἱ. Αὐγουστίνου, ποὺ βοηθοῦσε καὶ τὴν δυτικὴ θεολογία στὴν κατανόησή του, χαρακτηρίσθηκε δὲ «ὁ μεγαλύτερος σίγουρα τῶν ἐν ζωὴ ὀρθοδόξων θεολόγων, τοῦ ὁποίου τὰ συγγράμματα ἀποτελοῦν κριτικὴ μελέτη τοῦ ἔργου τοῦ Αὐγουστίνου ὑπὸ τὸ φῶς τῆς πατερικῆς θεολογίας». Πρέπει δὲ νὰ λεχθεῖ, ὅτι στὸν π. Ἰωάννη ὀφείλεται ἡ σπουδαία ἐπισήμανση, ὅτι ἡ διδασκαλία τοῦ Βαρλαὰμ τοῦ Καλαβροῦ γιὰ τὶς θεοπτικὲς ἐμπειρίες τῶν προφητῶν ὡς «φαινομένων φυσικῶν, γινομένων καὶ ἀπογινομένων» ἀνάγεται στὸ περὶ Τριάδος ἔργο τοῦ ἱ. Αὐγουστίνου.

 

Σεβαστὲ καὶ ἀγαπητὲ π. Ἰωάννη.

Οἱ φίλοι, συνεργάτες καὶ συνόμιλοί σου, σοῦ ἐκφράζουμε τὴν εὐγνωμοσύνη μας γιὰ ὅσα μὲ τὴν χάρη τοῦ Θεοῦ μᾶς ἔδωσες. Οἱ χιλιάδες τῶν ἀμέσων ἢ ἐμμέσων μαθητῶν σου ἐπίσης. Κρατοῦμε τὴν θεολογικὴ παρακαταθήκη σου ὡς βακτηρία στὸ σκοτάδι, ποὺ ἐξαπλώνει παντοῦ ὁ ὑπολογισμός, ἡ ἄγνοια, ἡ ἀδιαφορία καὶ τὸ συμφέρον. Μᾶς συνέδεσες μὲ τὴν πατερικότητα στὸ χῶρο τῆς ἀκαδημαϊκῆς θεολογίας, παραπέμποντας συνεχῶς στὴ λατρεία καὶ τὴν ἄσκηση, ὅπου καλλιεργεῖται ἡ ἀληθινὴ θεολογία. Σὲ εὐχαριστοῦμε!

Αἰωνία σου ἡ μνήμη καὶ καλὴ ἀντάμωση στὸ οὐράνιο θυσιαστήριο. Συνάδελφε καὶ Συλλειτουργέ, πεφιλημένε.

ΠΗΓΗ: ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ «ΠΑΡΑΚΑΤΑΘΗΚΗ», ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ – ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2001, ΤΕΥΧΟΣ 20

Ι.Μ.Παντοκράτορος

Ῥωμαίϊκο Ὁδοιπορικό: Ρωμανίδης