Ἡ περί ἀγγέλων διδασκαλία τοῦ ἱεροῦ Δαμασκηνοῦ, από Φώτη Σχοινά

 

Κατά τόν ἱερό Δαμασκηνό ὁ Θεός εἶναι ὁ δημιουργός ἐξ οὐκ ὄντων τῶν ἀγγέλων. Οἱ ἄγγελοι εἶναι κτίσματα τοῦ Θεοῦ, φέρουν ὅμως τήν εἰκόνα τοῦ Δημιουργοῦ τους, ὡς λογικά καί αὐτεξούσια ὄντα. Εἶναι φύσεις ἀσώματες, κάτι σάν πνεῦμα ἤ ἄϋλη φωτιά, σύμφωνα μέ τόν Δαυίδ. Λέγοντας ὁ Δαυίδ γιά τούς ἀγγέλους «Ὁ ποιῶν τούς ἀγγέλους αὐτοῦ πνεύματα καί τούς λειτουργούς αὐτοῦ πυρός φλόγα” θέλει νά δείξει “τό κοῦφον (=ἀνάλαφρο) καί διάπυρον (=φλογερό) καί θερμόν καί τομώτατον (=κοφτερό) καί ὀξύ περί τήν θείαν ἔφεσιν τε καί λειτουργίαν, τό ἀνωφερές (=τό ἀνοδικό) αὐτῶν καί τό πάσης ὑλικῆς ἐπινοίας (=κάθε ὑλικό σχῆμα, εἶδος) ἀπηλλαγμένον».

Ὁ ἄγγελος εἶναι φύση νοερά καί λογική, ἀεικίνητη, αὐτεξούσια, ἀσώματη, φύσει θνητή (μόνο τό ἄκτιστον θεῖον εἶναι φύσει ἀθάνατον), χάριτι ὅμως ἀθάνατη. Σημειωτέον ὅτι ὁ ἄγγελος λέγεται ἀσώματος καί ἄϋλος συγκρινόμενος μέ τόν ἄνθρωπο. Συγκρινόμενος μέ τόν Θεό εἶναι παχύς καί ὑλικός. Μόνο ὁ ἄκτιστος Τριαδικός Θεός εἶναι κατά κυριολεξίαν ἀσώματος καί ἄϋλος: «Ἄγγελος τοίνυν ἐστίν οὐσία νοερά, ἀεικίνητος, αὐτεξούσιος, ἀσώματος, Θεῷ λειτουργοῦσα, κατά χάριν ἐν τῇ φύσει τό ἀθάνατον εἰληφυῖα (=ἔχει λάβει κατά χάριν στή φύση του τήν ἀθανασία), ἧς οὐσίας τό εἶδος καί τόν ὅρον ὁ κτίστης ἐπίσταται. Ἀσώματος δέ λέγεται καί ἄϋλος, ὅσον πρός ἡμᾶς∙ πᾶν γάρ συγκρινόμενον πρός τόν Θεόν τόν μόνον ἀσύγκριτον παχύ τε καί ὑλικόν εὑρίσκεται, μόνως γάρ ὄντως ἄϋλος τό θεῖον ἐστί καί ἀσώματον». Ἀξιοσημείωτα εἶναι ἐπίσης ὅσα γράφει ὁ Δαμασκηνός ἐπ’αὐτοῦ: «Ἀσώματα δέ καί ἀόρατα καί ἀσχημάτισθα κατά δύο τρόπους νοοῦμεν∙ τά μέν κατ’οὐσίαν, τά δέ κατά χάριν, καί τά μέν φύσει ὄντα, τά δέ πρός τήν τῆς ὕλης παχύτητα. Ἐπί Θεοῦ μέν φύσει, ἐπί δέ ἀγγέλων καί δαιμόνων καί ψυχῶν χάριτι, καί ὡς πρός τήν τῆς ὕλης παχύτητα λέγεται». Ἑπομένως λέγοντες ὅτι οἱ ἄγγελοι εἶναι νοερές οὐσίες/φύσεις καί ἄϋλοι, οἱ ψυχές τῶν ἀνθρώπων εἶναι νοερές οὐσίες καί ἄϋλες, ἀκόμη καί οἱ δαίμονες εἶναι νοερές φύσεις καί ἄϋλοι, οὐδόλως πρέπει νά ἐκλάβουμε αὐτή τή νοητή φύση καί ἀϋλότητα μέ Νεοπλατωνική ἔννοια, ἤτοι κατά κυριολεξίαν, ἀλλά μέ Χριστιανική, ἤτοι κατά συνθήκην καί λεγόμενες ὡς πρός τήν παχύτητα τοῦ σώματος. Ἄλλωστε οἱ ἄγγελοι, οἱ δαίμονες καί οἱ ἀνθρώπινες ψυχές εἶναι κτιστές ἐξ οὐκ ὄντων φύσεις/οὐσίες καί ὡς ἐκ τούτου ἀδιάβατο ὀντολογικό χάσμα τούς χωρίζει ἀπό τό ἄκτιστον τριαδικόν θεῖον.

Ὁ ἄγγελος εἶναι, ὅπως μόλις ἀνωτέρω ἐσημειώσαμε, οὐσία/φύση νοερά καί λογική. Ἐπειδή εἶναι φύση νοερά καί λογική, εἶναι αὐτεξούσιος/ἐλεύθερος. Ὡς κτιστή φύση εἶναι τρεπτός, δηλαδή ὑποκείμενος σέ μεταβολή καί ἀλλοίωση. Μόνος ὁ ἄκτιστος Θεός εἶναι ἄτρεπτος, ἤγουν ἀναλλοίωτος καί ἀμετάβλητος. Βέβαια ὁ ἄγγελος ὡς λογικός καί ἐλεύθερος εἶναι ἐθελότρεπτος, ὅπως ἄλλωστε καί ὁ ἄνθρωπος.  Δύναται ὁ ἄγγελος νά παραμείνει ἀγαθός, ὅπως ἐκ φύσεως ἐπλάσθη ἀπό τόν Θεό καί νά προοδεύσει στό ἀγαθό∙ δύναται ὅμως, ὤν αὐτεξούσιος, νά τραπεῖ καί πρός τό κακόν, ὅπως οἱ ἐκπεσόντες ἄγγελοι. «Ἔστιν τοίνυν φύσις λογική νοερά τε καί αὐτεξούσιος, τρεπτή κατά γνώμην ἤτοι ἐθελότρεπτος∙ πᾶν γάρ κτιστόν καί τρεπτόν, μόνον δέ τό ἄκτιστον ἄτρεπτον, καί πᾶν λογικόν αὐτεξούσιον. Ὡς μέν οὖν λογική καί νοερά αὐτεξούσιός ἐστιν, ὡς δέ κτιστή τρεπτή, ἔχουσα ἐξουσίαν καί μένειν καί προκόπτειν ἐν τῷ ἀγαθῷ καί ἐπί τό χεῖρον τρέπεσθαι».

Ὁ ἄγγελος εἶναι ἀνεπίδεκτος μετανοίας, ἐπειδή εἶναι ἀσώματος, ἐν ἀντιθέσει πρός τόν ἄνθρωπο πού εἶναι δεκτικός μετανοίας ἐξ αἰτίας τῆς σωματικῆς του ἀσθενείας. «Ἀνεπίδεκτος μετανοίας, ὅτι (=διότι) καί ἀσώματος∙ ὁ γάρ ἄνθρωπος διά τήν τοῦ σώματος ἀσθένειαν τῆς μετανοίας ἔτυχεν». Τό σῶμα εἶναι αὐτό πού καθιστᾶ δυνατή τήν μετάνοια στόν ἄνθρωπο. Ἡ ἔλλειψη σώματος καθιστᾶ ἀδύνατη τήν μετάνοια στούς ἀγγέλους. Οἱ ἄγγελοι βέβαια εἶναι δυσκίνητοι, ἀλλ᾿ὄχι ἀκίνητοι πρός τό κακόν. Μετά τήν ἐνανθρώπιση τοῦ Θεοῦ Λόγου, τό Πάθος, τόν Θάνατο καί τήν Ἀνάστασή του εἶναι πλέον ἀκίνητοι πρός τό κακό. Ἐστερεώθησαν στό ἀγαθό καί στήν σταθερά προσεδρεία πρός τόν Θεόν: «Δυσκίνητοι πρός τό κακόν ἀλλ᾿ οὐκ ἀκίνητοι, νῦν δέ καί ἀκίνητοι, οὐ φύσει ἀλλά χάριτι καί τῇ τοῦ μόνου ἀγαθοῦ προσεδρείᾳ (=σταθερή θέση)».

Ἑπιπλέον σημειωθήτω ὅτι εἶναι ἀδύνατη ἡ μετάνοια στούς ἀγγέλους, καθότι ἡ πτώση αὐτῶν ἰσοδυναμεῖ μέ τόν θάνατο στούς ἀνθρώπους ὡς πρός τό θέμα τῆς μετανοίας. Μετά τόν θάνατο στούς ἀνθρώπους καί τήν πτώση στούς ἀγγέλους εἶναι ἀδύνατη ἡ μετάνοια στά δύο αὐτά λογικά καί αὐτεξούσια ὄντα: «Χρή δέ γινώσκειν, ὅτι, ὅπερ ἐστί τοῖς ἀνθρώποις ὁ θάνατος, τοῦτο τοῖς ἀγγέλοις ἡ ἔκπτωσις∙ μετά γάρ τήν ἔκπτωσιν οὐκ ἔστιν αὐτοῖς μετάνοια, ὥσπερ οὐδέ τοῖς ἀνθρώποις μετά θάνατον». Τό μή δυνατόν τῆς μετανοίας στούς ἀγγέλους μετά τήν πτώση τους ἰσχύει διότι εὐθύς μέ τήν πτώση τους ἐπισυμβαίνει  καί ἡ παγίωσή τους στό κακό. Ἡ αὐτεξουσιότητα, ἡ ἐλευθερία, ἀλλιῶς νοεῖται στόν Θεό, ἀλλιῶς στούς ἀγγέλους καί ἀλλιῶς στούς ἀνθρώπους. Ἄς δοῦμε τί γράφει ἐπ᾿ αὐτοῦ ὁ Δαμασκηνός: «Δεῖ δέ εἰδέναι, ὡς αὐτεξουσιότης ὁμωνύμως λέγεται, ἄλλως μέν ἐπί Θεοῦ, ἄλλως δέ ἐπί ἀγγέλων, καί ἄλλως ἐπί ἀνθρώπων. Ἐπί Θεοῦ μέν γάρ ὑπερουσίως, ἐπί δέ ἀγγέλων ὡς συντρεχούσης τῇ ἔξει τῆς προχειρήσεως καί παρενθήκην ὅλως χρόνου μή παραδεχομένης (ἔχων γάρ φυσικῶς τό αὐτεξούσιον ἀπαρεμποδίστως τούτῳ κέχρηται, μηδέ τήν ἐκ σωμάτων ἀντιπάθειαν ἔχων μηδέ τόν προσβάλλοντα), ἐπί δέ ἀνθρώπων ὡς χρονικῶς τῆς ἕξεως προεπινοουμένης τῆς ἐγχειρήσεως∙ αὐτεξούσιος μέν γάρ ἐστιν ὁ ἄνθρωπος καί φυσικῶς ἔχει τό αὐτεξούσιον, ἔχει δέ καί τήν ἐκ τοῦ διαβόλου προσβολήν καί τήν τοῦ σώματος κίνησιν. Διά οὖν τήν προσβολήν καί τό βάρος τοῦ σώματος ἐφυστερίζει ἡ προχείρησις τῆς ἕξεως». Μετάφραση (Ν. Ματσούκα): «Πρέπει νά ξέρουμε ὅτι ἡ ἴδια λέξη αὐτεξουσιότητα χρησιμοποιεῖται διαφορετικά γιά τόν Θεό, διαφορετικά γιά τούς ἀγγέλους καί διαφορετικά γιά τούς ἀνθρώπους. Γιά τόν Θεό διαφορετικά, ἐπειδή εἶναι ὑπερούσιος∙ γιά τούς ἀγγέλους, ἐπειδή συμβαδίζει ἡ ἐκλογή τῆς πράξεως μέ τήν ἕξη καί δέν δυσχεραίνεται διόλου μέ τήν παρεμβολή χρόνου (γιατί ὁ ἄγγελος ἔχοντας τό αὐτεξούσιο, τό χρησιμοποιεῖ ἀνεμπόδιστα, χωρίς νά ἀντιμετωπίζει σωματικά πάθη οὔτε τόν πειραστή)∙ καί γιά τούς ἀνθρώπους, ἐπειδή χρονικά ἡ ἕξη προηγεῖται ἀπό τήν πράξη∙ εἶναι βέβαια αὐτεξούσιος ὁ ἄνθρωπος καί ἀπό τή φύση του ἔχει τό αὐεξούσιο, ἀλλά δέχεται καί τήν προσβολή, πού προέρχεται ἀπό τόν Διάβολο, καί ἔχει τή σωματική κίνηση. Ἐξαιτίας λοιπόν τῆς προσβολῆς καί τοῦ βάρους τοῦ σώματος ἡ ἐκλογή τῆς πράξεως ἀκολουθεῖ τή ἕξη». Βλέπουμε λοιπόν πώς στούς ἀγγέλους ἐπειδή λείπει ὁ σωματικός καί ὁ χρονικός παράγοντας (ἄλλος εἶναι ὁ χρόνος στούς ἐνσώματους ἀνθρώπους καί ἄλλος στούς ἀσώματους, νοερούς ἀγγέλους) ἡ ἐπιλογή τῆς πράξεως ἰσοδυναμεῖ μέ τήν παγίωση στό κακό. Ἐπίσης ὁ ἄγγελος δέν ἔχει τό ἐλαφρυντικό πού ἔχει ὁ ἄνθρωπος, τό ὅτι δηλαδή ὁ ἄνθρωπος δέχεται τήν προσβολή ἔξωθεν ἀπό τόν διάβολο γιά τήν ἐπιλογή τοῦ κακοῦ. Τοὐναντίον ὁ ἐκπεσών ἄγγελος εἶναι ὁ ἐφευρέτης τοῦ κακοῦ καί ὁ εἰσηγητής αὐτοῦ στόν ἄνθρωπο.

Οἱ ἄγγελοι δέχονται τόν φωτισμό καί τήν ἁγιότητα ἀπό τόν Θεό. Δέν συνιστοῦν οἱ ἴδιοι ἀφ’ἑαυτῶν πηγή φωτός καί  ἁγιασμοῦ, ἀλλ᾿ ἔξωθεν δέχονται τό φῶς καί τόν ἁγιασμό ἐκ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Γι’αὐτό εἶναι φῶτα δεύτερα, ὄχι ἀρχίφωτα, καί μεταδίδουν τόν ἔξωθεν αὐτοῖς προσγενόμενον φωτισμό στούς κατωτέρους ὡς πρός τήν τάξιν ἀγγέλους καί στούς ἀνθρώπους βεβαίως. Διαφέρουν μεταξύ τους κατά τήν στάσιν καί τόν φωτισμόν. Παρατηρεῖται λοιπόν, ὅπως διδάσκει ὁ ἅγιος Διονύσιος ὁ Ἀρεοπαγίτης καί ἀκολουθεῖ ἐπακριβῶς ὁ ἱερός Δαμασκηνός, μία πνευματική ἱεραρχία στίς ἀσώματες ἐπουράνιες δυνάμεις κατά τρεῖς τριάδες/διακοσμήσεις/τάξεις: πρώτη τάξη εἶναι τά ἑξαπτέρυγα Σεραφίμ, τά πολυόμματα Χερουβίμ καί οἱ Ἁγιώτατοι Θρόνοι, δεύτερη τάξη οἱ Κυριότητες, οἱ Δυνάμεις καί οἱ Ἐξουσίες καί τρίτη οἱ Ἀρχές, οἱ Ἀρχάγγελοι καί οἱ Ἄγγελοι.

Ἐπίσης ὁ Δαμασκηνός λέγει ὅτι δέν γνωρίζουμε εἴτε εἶναι ἴσοι κατά τήν οὐσία εἴτε διαφέρουν μεταξύ τους:«Εἴτε ἴσοι κατ᾿ οὐσίαν εἴτε διαφέροντες ἀλλήλων, οὐκ ἴσμεν(=δέν γνωρίζουμε)». Ὅμως διαφέρουν μεταξύ τους κατά τόν φωτισμό καί τή στάση. Διαφέρουν κατά τόν βαθμό ἐγγύτητος πρός τόν Θεό καί τόν βαθμό φωτισμοῦ των ἀπό αὐτόν – τόν Θεό − φωτιζόμενοι μεταξύτους ἀνάλογα  πρός τήν ὑπεροχή τῆς τάξεως ἤ τῆς φύσεως. Ὅθεν αὐτοί πού εἶναι ἀνώτεροι στήν ἱεραρχία μεταδίδουν στούς κατωτέρους τόν φωτισμό καί τή γνώση: «Διαφέροντες δέ ἀλλήλων τῷ φωτισμῷ καί τῇ στάσει… καί ἀλλήλους φωτίζοντες διά τό ὑπερέχον τῆς τάξεως ἤ τῆς φύσεως. Δῆλον δέ, ὡς οἱ ὑπερέχοντες τοῖς ὑποβεβηκόσι (=στούς κατωτέρους) μεταδιδόασι τοῦ τε φωτισμοῦ καί τῆς γνώσεως». Εἰρήσθω ἐν παρόδῳ ὅτι κατά τόν ἅγιο Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ οἱ μέν ἄνθρωποι ἔχουν ἰσχυρότερο τό κατ’εἰκόνα ἀπό τούς ἀγγέλους, ἐνῶ οἱ ἄγγελοι ἔχουν ἰσχυρότερο τό καθ’ὁμοίωσιν ἀπό τούς ἀνθρώπους. Ὅπως ἔχει γραφεῖ ἐπί τοῦ προκειμένου: «Συγκρίνων ὁ Παλαμᾶς τούς ἀγγέλους καί τούς ἀνθρώπους ἐπί τῇ βάσει τοῦ “κατ’εἰκόνα” καί τοῦ “καθ’ ὁμοίωσιν” εὑρίσκει ὅτι εἰς τό “κατ’εἰκόνα” οἱ ἄνθρωποι ὑπερτεροῦν ἔναντι τῶν ἀγγέλων, ἐνῷ εἰς τό “καθ’ὁμοίωσιν” μειονεκτοῦν καταφανῶς».

Ὁ ἱερός Δαμασκηνός ἀκολουθώντας τόν ἅγιο Γρηγόριο τόν Θεολόγο, θεωρεῖ ὅτι οἱ ἄγγελοι ἐκτίσθησαν πρό τῆς κτίσεως τοῦ ὑλικοῦ/ὁρατοῦ/αἰσθητοῦ σύμπαντος: “Ἐγώ δέ τῷ θεολόγῳ Γρηγορίῳ συντίθεμαι (=συμφωνῶ)∙ ἔπρεπε γάρ πρῶτον τήν νοεράν οὐσίαν κτισθῆναι καί οὕτω τήν αἰσθητήν καί τότε ἐξ ἀμφοτέρων τόν ἄνθρωπον.”

Οἱ ἄγγελοι ἔχουν ὡς τόπο διαμονῆς τους τόν οὐρανό καί ἔργο τους εἶναι ἡ δοξολογία καί ἡ ὑμνωδία τοῦ Θεοῦ καί ἡ ὑπηρέτηση τοῦ θείου θελήματος.“Ἐν οὐρανῷ διατρίβουσι καί ἕν ἔργον ἔχουσιν ὑμνεῖν τόν Θεόν καί λειτουργεῖν (=νά ὑπηρετοῦν) τῷ θείῳ αὐτοῦ θελήματι.” Εἶναι ἰσχυροί καί ἕτοιμοι πρός τήν ἐκπλήρωση τοῦ θείου θελήματος, βρίσκονται ἀμέσως παντοῦ (χωρίς νά εἶναι πανταχοῦ παρόντες, ὅπως ὁ Θεός), ὅπου τούς καλεῖ ὁ Θεός χάρη στήν ταχύτητα τῆς φύσεώς τους, φυλάττουν μέρη τῆς γῆς καί προΐστανται ἐθνῶν καί τόπων, ὅπως διετάχθησαν ἀπό τόν Δημιουργό, οἰκονομοῦν αὐτά ποῦ ἀφοροῦν τούς ἀνθρώπους καί παντοιοτρόπως τούς βοηθοῦν.

Οἱ ἄγγελοι ὡς κτίσματα εἶναι περιγραπτοί, καταλαμβάνουν ἕνα ὁρισμένο τόπο καί μολονότι μποροῦν νά κινηθοῦν ἀπό τόπο σέ τόπο μέ μεγάλη ταχύτητα δέν εἶναι πανταχοῦ παρόντες. Ἡ πανταχοῦ παρουσία εἶναι ἰδιότητα μόνου τοῦ Θεοῦ. “Περιγραπτοί∙ ὅτε γάρ εἰσίν ἐν τῷ οὐρανῷ, οὔκ εἰσιν ἐν τῇ γῇ, καί εἰς τήν γῆν ὑπό τοῦ Θεοῦ ἀποστελλόμενοι οὐκ ἐναπομένουσιν ἐν τῷ οὐρανῷ… Νόες δέ ὄντες ἐν νοητοῖς τόποις εἰσίν, οὐ σωματικῶς περιγραφόμενοι (οὐ γάρ σωματικῶς κατά φύσιν σχηματίζονται οὐδέ τριχῆ εἰσί διαστατοί(=οὔτε ἔχουν τίς τρεῖς διαστάσεις), ἀλλά τῷ νοητῶς παρεῖναι καί ἐνεργεῖν, ἔνθα ἄν προσταχθῶσι καί μή δύνασθαι κατά ταὐτόν ὧδε κακεῖσε εἶναι καί ἐνεργεῖν” (=ἀλλά μέ τή νοητή παρουσία καί ἐνέργεια, ὅπου τούς δοθεῖ προσταγή, καί χωρίς τή δυνατότητα νά βρίσκονται καί νά ἐνεργοῦν ἐδῶ καί κεῖ τήν ἴδια στιγμή).

Ὅμως καίτοι εἶναι περιγραπτοί, δέν εἶναι σωματικῶς περιγραπτοί, ὅπως διαβάζουμε στό μόλις ἀνωτέρω χωρίο. Τουτέστι δέν ἔχουν σωματικό σχῆμα, μορφή καί εἶδος, ἀλλά προκειμένου νά φανερωθοῦν στούς ἀνθρώπους μετασχηματίζονται, λαμβάνουν συγκεκριμένο σχῆμα καί μορφή, ὥστε νά δύνανται νά εἶναι καταληπτοί καί ὁρατοί στούς ἀνθρώπους, στούς ὁποίους κατά θείαν προσταγήν ἐπιφαίνονται. “Ἀορίστους(=χωρίς ὅρια, χωρίς περιγράμματα) δέ λέγω∙ οὐ γάρ, καθό εἰσιν, ἐπιφαίνονται τοῖς ἀξίοις, οἷς ὁ Θεός φαίνεσθαι αὐτούς θελήσει, ἀλλ᾿ἐν μετασχηματισμῷ, καθώς δύνανται οἱ ὁρῶτες ὁρᾶν.” (=γιατί δέν φανερώνονται, ὅπως ἀκριβῶς εἶναι, στούς ἀξίους, σ᾿ αὐτούς πού θά θελήσει ὁ Θεός νά φανερωθοῦν, ἀλλά μετασχηματιζόμενοι,ὅπως μποροῦν νά τούς δοῦν αὐτοί πού τούς βλέπουν)Ἐπίσης “Μετασχηματίζονται δέ, πρός ὅπερ ἄν ὁ δεσπότης κελεύσῃ Θεός, καί οὕτω τοῖς ἄνθρώποις ἐπιφαίνονται καί τά θεῖα αὐτοῖς ἀποκαλύπτουσι μυστήρια.”

Ὁ Δαμασκηνός ἀποφαίνεται ὅτι οἱ  ἄγγελοι καί οἱ ἐκπεσόντες ἄγγελοι, οἱ δαίμονες, ὡς κτιστά ὄντα δέν γνωρίζουν τό μέλλον. Πολλές φορές βέβαια προλέγουν τό μέλλον. Ὅμως ἐνῶ οἱ ἀγαθοί ἄγγελοι εἶναι ἀξιόπιστοι, ἐπειδή δέχονται  ἀποκάλυψη ἐκ τοῦ Θεοῦ, οἱ πονηροί δαίμονες εἶναι ἐντελῶς ἀναξιόπιστοι. Βέβαια μερικές φορές ἐπαληθεύονται, γιατί κινοῦνται ταχύτατα στό χῶρο καί διαθέτουν μεγάλη ὑπολογιστική ἱκανότητα. Ὅμως ἐπειδή ψεύδονται καί ἀποσκοποῦν στήν ἐξαπάτηση τοῦ ἀνθρώπου, δέν πρέπει νά δίνουμε προσοχή καί σημασία στίς προβλέψεις τους. Ἐπίσης ὁ δαίμονας γνωρίζει τίς Γραφές, ἕνα ἀκόμη στοιχεῖο μέ τό ὁποῖο μπορεῖ νά ἐξαπατήσει τούς ἀνθρώπους: «Καί τά μέν μέλλοντα οὐδέ οἱ ἄγγελοι τοῦ Θεοῦ οὐδέ οἱ δαίμονες οἴδασιν (=δέν γνωρίζουν), ὅμως προλέγουσιν, οἱ μέν ἄγγελοι τοῦ Θεοῦ αὐτοῖς ἀποκαλύπτοντος καί προλέγειν κελεύοντος∙ ὅθεν ὅσα λέγουσι, γίνονται. Προλέγουσι δέ καί οἱ δαίμονες, ποτέ μέν τά μακράν γινόμενα βλέποντες, ποτέ δέ στοχαζόμενοι, ὅθεν καί τά πολλά ψεύδονται∙ οἷς οὐ δεῖ πιστεύειν κἄν ἀληθεύωσι πολλάκις, οἵῳ τρόπῳ εἰρήκαμεν. Οἴδασι (γνωρίζουν, ξέρουν) δέ καί τάς γραφάς». Μετάφραση (Ν. Ματσούκα): «Καί τά μέλλοντα οὔτε οἱ ἄγγελοι οὔτε οἱ δαίμονες τά γνωρίζουν, ἐντούτοις τά προλέγουν∙ οἱ ἄγγελοι, ὅταν ὁ Θεός τά ἀποκαλύπτει καί τούς δίνει τήν ἐντολή νά προλέγουν∙γι’αὐτό ὅσα λένε, γίνονται. Προλέγουν ὅμως καί οἱ δαίμονες, πότε, βλέποντες αὐτά πού γίνονται μακριά, πότε στοχαζόμενοι∙ γι’αὐτό καί πολλές φορές λένε ψέμματα∙ δέν πρέπει λοιπόν νά πιστεύουμε σ’αὐτούς, καί ἄν ἀκόμη ἀληθεύουν πολλές φορές, μέ τόν τρόπο πού ἔχουμε πεῖ. Ἐπίσης γνωρίζουν καί τίς Γραφές».

 Ἡ περί ἀγγέλων διδασκαλία τοῦ ἱεροῦ Δαμασκηνοῦ - Αντίφωνο (antifono.gr)