Η θέση της Εκκλησίας για το φαινόμενο των ονείρων

ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ ΠΕΙΡΑΙΩΣ

ΓΡΑΦΕΙΟ ΕΠΙ ΤΩΝ ΑΙΡΕΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΠΑΡΑΘΡΗΣΚΕΙΩΝ

Εν Πειραιεί τη 9η Μαρτίου 2020

Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΜΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΩΝ ΟΝΕΙΡΩΝ

          Η δεισιδαιμονία είναι ένα από τα πλέον οικτρά, βάρβαρα και επικίνδυνα κοινωνικά φαινόμενα, το οποίο βασανίζει ανηλεώς μέγα πλήθος ανθρώπων και κοινωνικών ομάδων. Είναι σύνθετη λέξη η οποία προέρχεται από τη λέξη δέος, που σημαίνει φόβος και δαίμων που σημαίνει Θεός. Οι δαίμονες ήταν για την προχριστιανική αρχαιότητα κατώτεροι «θεοί» και πιστεύονταν ότι ασκούσαν καταλυτική επιρροή στη ζωή των ανθρώπων.  Η πλήρης σημασία του όρου δεισιδαιμονία είναι φόβος Θεού. Και πράγματι οι άνθρωποι της προχριστιανικής εποχής βίωναν έναν αδιάκοπο φόβο και διακατέχονταν από ένα ανείπωτο άγχος, λόγω της απουσίας της Χάριτος του Θεού, η οποία ήρθη μετά το τραγικό γεγονός της πτώσεως των πρωτοπλάστων. 

Η απουσία κοινωνίας των ανθρώπων με την αγάπη του Θεού, γέμισε τις ψυχές τους με ενοχές και το χειρότερο: διαστράφηκε η αντίληψή τους για το Θεό. Μέσα στο σκοτασμό του νου του, δεν μπορούσε ο μεταπτωτικός άνθρωπος να νοήσει το Θεό ως αγάπη, ως ευσπλαχνία, ως ελεημοσύνη, αλλά ως ένα αόρατο φόβητρο, έναν «Θεό», πλημυρισμένο από μίσος και εκδίκηση για το ανθρώπινο γένος. Μάλιστα με το πέρασμα του χρόνου ο μεταπτωτικός άνθρωπος λησμόνησε και αυτόν ίδιο το Θεό και τον αντικατέστησε με είδωλα δικής του εμπνεύσεως, τα οποία ενσάρκωναν τους φόβους του και ικανοποιούσαν τα ταπεινά του ένστικτα.

      Οι «θεοί» είδωλα, δεν ήταν απλά ανθρώπινες επινοήσεις, αλλά κάτι χειρότερο: Ήταν κακοποιά δαιμονικά όντα, τα οποία έπαιρναν τη θέση «θεοτήτων». Ο ιερός ψαλμωδός μας διαβεβαιώνει πως «πάντες οι θεοί των εθνών (είναι) δαιμόνια» (Ψαλ.95,5). Και όντως, αν μελετήσουμε τα ειδωλολατρικά θρησκεύματα, τόσο του παρελθόντος, όσο και τα τωρινά, θα διαπιστώσουμε αβίαστα πως οι ειδωλολατρικές «θεότητες» είναι ομοούσιοι των πονηρών και ακαθάρτων πνευμάτων. Οι «θεοί» της ειδωλολατρίας (αλλά και όλων των θρησκειών του κόσμου) δεν κάνουν τίποτε λιγότερο από αυτά που κάνουν τα διαβολικά πλάσματα. Οι ειδωλολατρικοί «θεοί» δεν τυραννούσαν λιγότερο τους ανθρώπους, απ’ ότι τυραννά ο διάβολος τον άνθρωπο.     

      Μέσα σ’ αυτό το εφιαλτικό κλίμα, καλλιεργήθηκαν ακραίες μορφές δεισιδαιμονίας, δηλαδή: παράλογες πρακτικές, για να τον κατευνασμό της μήνης των «θεών», με την πλέον αποκρουστική πρακτική, αυτή των ανθρωποθυσιών. Δεν έχουμε δυστυχώς τη δυνατότητα εδώ να αναφερθούμε λεπτομερώς στις μορφές της δεισιδαιμονίας, οι οποίες μάστιζαν (και μαστίζουν) τις ειδωλολατρικές κοινωνίες.    

        Στην παρούσα ανακοίνωσή μας θα ασχοληθούμε με μια από αυτές: τα όνειρα και την ονειρομαντεία. Αφορμή πήραμε από ένα πρόσφατο δημοσίευμα στο περιοδικό «Τηλεόραση οικογενειακή» με τίτλο: «Τα όνειρα και οι εφιάλτες. Πως τα ερμηνεύει η Εκκλησία και τι λέει η επιστήμη». Πρόκειται για εισήγηση του Πρωτοσυγκέλλου της Ιεράς Μητροπόλεως Αλεξανδρουπόλεως, π. Ειρηναίου Λαφτσή, τον οποίο συγχαίρουμε, διότι αντιμετώπισε το πρόβλημα των ονείρων με τη δέουσα επιστημονική και εκκλησιαστική οπτική. Παρουσίασε το ζήτημα των ονείρων και όλων των μορφών δεισιδαιμονίας, τα οποία απορρέουν από αυτά, όπως η μαντική και η «προφητική» τους πλευρά. Τόνισε με έμφαση πως μια πολύ μεγάλη μερίδα ορθοδόξων πιστών είναι εξαρτημένοι από τα όνειρα, τους ονειροκρίτες, και δυστυχώς από τους «ειδικούς» του αποκρυφισμού, στους οποίους καταφεύγουν να τους «ερμηνεύσουν» τα όνειρά τους. Δεν είναι δυστυχώς λίγοι εκείνοι, οι οποίοι βασανίζονται από το άγχος των ονειρικών τους «εμπειριών» και κανονίζουν τη ζωή τους, σύμφωνα με αυτές.

       Αναμφίβολα, το φαινόμενο των ονείρων είναι μια φυσική λειτουργία του οργανισμού, η οποία δεν έχει εισέτι ερευνηθεί ικανοποιητικά μέχρι σήμερα. Η ιατρική επιστήμη αναφέρει πως τα όνειρα αποτελούν υγιή κατάσταση στον άνθρωπο. Είναι υγιής όποιος ονειρεύεται, σε αντίθεση με την απουσία ονείρων, η οποία φανερώνει κάποια σωματική, ή ψυχική διαταραχή.  Σε επιστημονική ιατρική ιστοσελίδα διαβάζουμε: «υπάρχουν επιστημονικά ευρήματα που δείχνουν ότι η επαναλαμβανόμενη στέρηση του ύπνου REM (ή των ονείρων) μπορεί να προκαλέσει σοβαρές ψυχικές διαταραχές. Ο ύπνος και τα όνειρα, λοιπόν, είναι πολύ σημαντικά για τη σωματική και ψυχική υγεία του ανθρώπου» (https://www. iatronet.gr/ygeia/psyxiki-ygeia/article/5275/stoys-kosmoys-twn-oneirwn.html). Το πρόβλημα όμως  βρίσκεται στο είδος των ονείρων, αν δηλαδή αυτά έχουν χαρακτήρα ηρεμίας, ή ταραχής. Κι ακόμα: στην προσπάθεια κάποιων να δώσουν ερμηνεία σ’ αυτά, και το ακόμα χειρότερο: να εξαρτώνται από αυτά και να κανονίζουν τη ζωή τους ανάλογα με τις ερμηνείες τους.

Κατ’ αρχήν η λέξη «όνειρο» είναι σύνθετη και προέρχεται από τη λέξη «ον» που σημαίνει υπάρχω, και το ρήμα «είρω» που σημαίνει αφηγούμαι, συνάπτω, συναρμολογώ». Η λέξη είναι πανάρχαια και αναφέρεται στα ομηρικά έπη, αλλά και στην Παλαιά Διαθήκη. Επίσης σύμφωνα με την επιστήμη της ψυχολογίας: «Όνειρο είναι η έκφραση του υποσυνείδητου που μας φέρνει κατά τη διάρκεια του ύπνου αντιμέτωπους με πρόσωπα, καταστάσεις, επιθυμίες, χαρακτήρες που καταπιέζουμε στην καθημερινότητά μας. Θεωρείται ως διαδικασία ψυχολογικής αυτοθεραπείας του εγκεφάλου μας. Ο εγκέφαλός μας κωδικοποιεί και αποθηκεύει πληροφορίες στη μνήμη του. Οι πληροφορίες αυτές όταν το σώμα κοιμάται δημιουργούν μία εικονική κίνηση (σαν μικρή ταινία-εναλλαγή εικόνων) τις οποίες επεξεργάζεται».

       Ο γνωστός ψυχίατρος και χαρακτηριζόμενος ως «πατέρας της ψυχανάλυσης» Σίγκμουντ Φρόυντ είχε υποστηρίξει πως τα όνειρα περιέχουν κρυφά νοήματα και εκφράζουν τις σκέψεις,  τα συναισθήματα, τους φόβους και γενικά τη συμπεριφορά των ανθρώπων. Αντίθετα ο μαθητής του, ο Ελβετός Καρλ Γιουνγκ ήρθε σε έντονη διαμάχη μαζί του, καθώς υποστήριξε πως το όνειρα συμβάλουν στην προσωπική μας ωρίμανση και μας βοηθάνε να επιλύσουμε προβλήματα που μας απασχολούν. Σύγχρονοι επιστήμονες προσπαθούν μέσω της τεχνολογίας και ιδιαίτερα δια των κλινικών μελετών του εγκεφάλου, (εγκεφαλογραφήματα), να δώσουν εξήγηση στο φαινόμενο των ονείρων, χωρίς ως τώρα να έχει δοθεί κάποια ικανοποιητική απάντηση. Αναμφίβολα όμως το είδος των ονείρων οφείλεται στην ψυχική κατάσταση του ανθρώπου.

     Η Εκκλησία μας κρατάει στάση επιφυλακτική για τα όνειρα. Βεβαίως αναφέρονται πάμπολλες περιπτώσεις στην Αγία Γραφή, αλλά και στην εκκλησιαστική μας παράδοση να διαμηνύεται το θέλημα του Θεού και δια των ονείρων. Όμως αυτό είναι κάτι το σπάνιο και έκτακτο. Οι Πατέρες της Εκκλησίας μας, οι οποίοι είχαν εμπειρική γνώση των ψυχικών λειτουργιών του ανθρώπου, αλλά και θεία φώτιση, διέβλεψαν ότι ο διάβολος, ο μεγάλος εχθρός του ανθρώπου, εκμεταλλεύεται τη φυσική λειτουργία των ονείρων και επιχειρεί μέσω αυτών να τον πλήξει, να τον αποπροσανατολίσει. Άλλωστε ας μη λησμονούμε πως οι προχριστιανικές ειδωλολατρικές θρησκείες εκμεταλλεύονταν τα όνειρα και είχαν δημιουργήσει ολόκληρο μαντικό σύστημα, την ονειρομαντεία. Τα ιερά συναξάρια των αγίων, αλλά και περίφημες διηγήσεις των ασκητών της ερήμου αναφέρουν πλήθος περιπτώσεων δαιμονικών ονείρων. Γι’ αυτό η Εκκλησία, χωρίς να έρχεται σε σύγκρουση με την επιστήμη, όσον αφορά τη φυσική λειτουργία των ονείρων, συμβουλεύει τους πιστούς να μην δίνουν ιδιαίτερη σημασία σ’ αυτά. Να μην προσπαθούν να δώσουν ερμηνείες στο περιεχόμενό τους. Και το σπουδαιότερο: να μην προσπαθούν να κάμουν προβλέψεις για το μέλλον, ορίζοντας την ονειρομαντεία ως δαιμονική ενασχόληση και επιβάλλει επιτίμια σε όσους ασχολούνται με την μαντική των ονείρων.

      Κλείνοντας το σχόλιό μας θα θέλαμε να συστήσουμε στους αγαπητούς αναγνώστες μας να μην δίνουν σημασία στα όνειρα, να μην εξαρτούν την πορεία της ζωής τους από αυτά. Κι αυτό διότι, όπως είναι αποδεδειγμένο, τα όνειρα είναι στην ουσία ασυνείδητες εικόνες, παραστάσεις και βιώματα, ως αποτέλεσμα της υπολειτουργίας του εγκεφάλου. Να μην λησμονούν ότι ο «ανθρωποκτόνος απ’ αρχής» (Ιωάν.8,2), ο αντίδικός μας διάβολος, πασχίζει να μας πλήξει και δια των ονείρων. Αν κάποιο όνειρο είναι όντως από το Θεό, η τους αγίους μας, για την ωφέλειά μας, να μην βιαστούμε να το εξηγήσουμε, αλλά να περιμένουμε και άλλα σημεία για την προέλευσή του. Άλλωστε, όπως αναφέραμε, η θεϊκή προέλευση των ονείρων είναι σπανιότατο και έκτακτο φαινόμενο. Και κάτι άλλο πολύ σημαντικό: Εμείς οι πιστοί δεν έχουμε, (δεν πρέπει να έχουμε), άγχος για την μελλοντική έκβαση των πραγμάτων στη ζωή μας, διότι πιστεύουμε, (πρέπει να πιστεύουμε), στη Θεία Πρόνοια, η οποία μας σκεπάζει και μας καθοδηγεί. Ο Κύριός μας Ιησούς Χριστός νίκησε και κατατρόπωσε  το διάβολο και κατάργησε το θάνατο, τον πλέον έχθιστο και ολέθριο εχθρό μας, και άρα δεν δικαιολογείται καμιά μορφή άγχους και ανασφάλειας, πολλώ δε μάλλον καταφυγή στον αποκρυφισμό, μέρος του οποίου αποτελεί η ονειρομαντεία. Με την πίστη μας στην πρόνοια του Θεού και την καλλιέργεια ηρεμίας στην ψυχή μας θα βιώνουμε ήρεμη ζωή και δεν θα μας ταλαιπωρούν εφιαλτικά όνειρα.   

Εκ του Γραφείου επί των Αιρέσεων και των Παραθρησκειών