Η... «διπλωματία της Παναγίας»

του Γιώργου Δελαστίκ

Θρησκευτικό γεγονός αδιαφιλονίκητα μεγάλης σημασίας υπήρξε η λειτουργία που τελέστηκε στο ιστορικό μοναστήρι της Παναγίας Σουμελά στην περιοχή της Τραπεζούντας του Πόντου μετά από 88 ολόκληρα χρόνια και μάλιστα παρουσία του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου. Η συγκίνηση των χιλιάδων Ποντίων που συνέρευσαν υπήρξε δικαιολογημένα ανεπανάληπτη. Οι πιστοί είναι οι μεγάλοι κερδισμένοι αυτής της ιστορίας.

Παράλληλα, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον το διπλωματικό και πολιτικό παρασκήνιο αυτής της εξαιρετικά ασυνήθιστης λειτουργίας, το οποίο φυσικά δεν έχει καμιά σχέση με τις θρησκευτικές ευαισθησίες των πιστών. Εύκολα μπορεί κανείς να καταλάβει ότι ο Ερντογάν επέτρεψε την τέλεση της λειτουργίας στην Παναγία Σουμελά ελπίζοντας βάσιμα πως αυτή η θεαματική επίδειξη θρησκευτικής ανεκτικότητας θα ενισχύσει τη διεθνή εικόνα της Τουρκίας στην Ευρώπη.

Ο Ερντογάν, όμως, πολύ δύσκολα θα έκανε μια τέτοια κίνηση μόνο και μόνο για να ικανοποιήσει τους Ευρωπαίους. Η απόφασή του υπαγορεύτηκε και από εσωτερικούς λόγους. Καθώς για ακόμη μια φορά οξύνεται η σύγκρουσή του με το κεμαλικό κατεστημένο που είναι αποδυναμωμένο, αλλά όχι και οριστικά τελειωμένο και υποταγμένο, ο Ερντογάν, θεωρώντας τον εαυτό του ηγέτη της σύγχρονης Τουρκίας αλλά και κληρονόμο πρωτίστως των οθωμανικών και όχι τόσο των κεμαλικών παραδόσεών της, επιθυμεί να υπογραμμίσει με την κίνησή του αυτήν την υπεροχή, κατά την άποψή του, της οθωμανικής θρησκευτικής ανεκτικότητας έναντι του κεμαλικού εθνικισμού, ο οποίος είναι και υπεύθυνος για τις σφαγές και την εκδίωξη των Ελλήνων του Πόντου και της Μικρασίας και φυσικά για την απαγόρευση τέλεσης λειτουργίας στο μοναστήρι της Παναγίας Σουμελά.

Ο Ερντογάν έπαιξε το παιχνίδι του, διπλωματικό και πολιτικό και σε άλλα επίπεδα. Εμείς φυσικά έχουμε κάθε λόγο να τονίζουμε τον ρόλο του Πατριάρχη Βαρθολομαίου για ευνόητους πολιτικοθρησκευτικούς λόγους. Ο πραγματικός πρωταγωνιστής, όμως, είναι ο Ελληνορώσος βουλευτής της Δούμας Ιβάν Σαββίδης, ο οποίος ανήκει στο κόμμα του Πούτιν. Πόντιος φυσικά ο ίδιος, αυτός είναι που κινεί τα νήματα τα τελευταία χρόνια γύρω από την Παναγία Σουμελά, χρηματοδοτώντας με δικά του λεφτά ταξίδια Ποντίων από τη Ρωσία προς το μοναστήρι.

Πρόκειται για ένα εξαιρετικά δραστήριο στέλεχος του Απόδημου Ελληνισμού, εκ των κορυφαίων, το οποίο όμως λόγω της ρωσικής βουλευτικής του ιδιότητας και δη με το κόμμα του Ρώσου πρωθυπουργού Βλαντιμίρ Πούτιν διαπραγματεύεται με την τουρκική κυβέρνηση έχοντας τις πλάτες του Κρεμλίνου. Οπως είναι ευνόητο για τον Ερντογάν (και για οποιονδήποτε άλλον) δεν υπάρχει σύγκριση ανάμεσα στο πολιτικό βάρος για την Αγκυρα της Ρωσίας και της Ελλάδας.

Υπάρχουν δύο επιπρόσθετα πολιτικά ζητήματα που συνδέονται με το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Το πρώτο είναι ότι ο εκάστοτε οικουμενικός πατριάρχης, προκειμένου να επιβιώσει στο εχθρικό τουρκικό περιβάλλον, διατηρεί πάντοτε άριστες σχέσεις με τις αμερικανικές κυβερνήσεις της εποχής του. Βεβαίως, η Ουάσιγκτον παρέχει πρόθυμα την πολιτική προστασία της εν τινι μέτρω, προκειμένου να διαθέτει τη δυνατότητα να πιέσει μέσω του πατριάρχη την τουρκική ηγεσία με πρόσχημα θεμελιώδη θρησκευτικά δικαιώματα, αν ποτέ κρίνει ότι αυτό είναι χρήσιμο για γενικότερα αμερικανικά συμφέροντα, άσχετα φυσικά με τις θρησκευτικές ελευθερίες στην Τουρκία. Βάζοντας, λοιπόν, στο παιχνίδι τους Ρώσους, ο Ερντογάν αντισταθμίζει κάπως την καταθλιπτική αμερικανική επιρροή στο Οικουμενικό Πατριαρχείο.

Το δεύτερο ζήτημα, στο οποίο διευκολύνει τον Ερντογάν ο Σαββίδης, είναι ότι βοηθά τον Τούρκο πρωθυπουργό να παρουσιάσει τη λειτουργία στην Παναγία Σουμελά ενώπιον της τουρκικής κοινής γνώμης όχι ως «εθνική» παραχώρηση στους Ελληνες, αλλά ως θρησκευτικό άνοιγμα στους ορθόδοξους εν γένει -Ρώσους, Ελληνες, Γεωργιανούς κ.λπ.- πράγμα που διευκολύνει την αποδοχή της από τους Τούρκους.

Αυτός είναι, λοιπόν, ο λόγος που στον Ιβάν Σαββίδη η γραπτή άδεια για τη λειτουργία δόθηκε στις 13 Μαΐου του 2010, ενώ η τουρκική κυβέρνηση εμφανίζεται να ενημερώνει το Οικουμενικό Πατριαρχείο έναν ολόκληρο μήνα αργότερα, στις 9 Ιουνίου!

ΕΠΙΤΥΧΙΑ Η ρωσοελληνική συμμαχία κέρδισε

Συλλειτούργησαν με τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο ο Ρώσος επίσκοπος Παντόλσκ και βικάριος του Πατριαρχείου Μόσχας Τύχων και ο μητροπολίτης Δράμας Παύλος, αποτυπώνοντας και στο τελετουργικό μέρος τη ρωσοελληνική θρησκευτικοπολιτική συμμαχία που σημείωσε αυτήν την επιτυχία. Γνωρίζουμε από πολιτική σκοπιά τις βλέψεις της Μόσχας να υποκαταστήσει το Φανάρι ως ηγεμονική δύναμη της Ορθοδοξίας και την πολιτική στήριξη του Κρεμλίνου στο σχέδιο αυτό, καθώς προσδοκά βάσιμα πολιτικοδιπλωματικά οφέλη. Οι αντιθέσεις αυτές δεν εξαλείφονται. Η... «διπλωματία της Παναγίας Σουμελά» δείχνει, όμως, ότι η συνεργασία τους επιφέρει οφέλη σε πολλά επίπεδα.

ΕΘΝΟΣ