ΚΥΡΙΑΚΗ Β΄ ΝΗΣΤΕΙΩΝ-Αγ. Γρηγορίου Παλαμά Ευαγγέλιο: Μρκ. 2, 1-12

           Ο ΑΓ. ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΠΑΛΑΜΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΗΣΥΧΑΣΤΙΚΕΣ ΕΡΙΔΕΣ

          Η σημερινή Β΄ Κυριακή των Νηστειών είναι αφιερωμένη στον Άγ. Γρηγόριο τον Παλαμά, αρχιεπίσκοπο Θεσσαλονίκης. Το όνομα του Αγ. Γρηγορίου συνδέεται με τις λεγόμενες «ησυχαστικές έριδες» τον 14^ο αι., του οποίου οι παρεμβάσεις ήταν καθοριστικές για τη θεολογία της Εκκλησίας όσον αφορά τις άκτιστες ενέργειες του Θεού.

          Έδρα των ησυχαστών ήταν το Άγιον Όρος. Οι μοναχοί αυτοί, οι ησυχαστές, είχαν ως αποκλειστική απασχόληση  την εν «ησυχία» απασχόλησή τους με την νοερά ή καρδιακή προσευχή του Ιησού, σε σημείο που λάβαιναν πείρα του θείου φωτισμού, τη θέα του ακτίστου φωτός, ανάλογου μ’ εκείνου που είδαν ο μαθητές στο όρος της μεταμορφώσεως, και βίωναν την κατά χάριν θέωση.

          Η πρακτική εξάσκηση της ησυχαστικής αυτής προσευχής των μοναχών του Αγ. Όρους δημιούργησε αντιδράσεις και παρεξηγήσεις ιδιαίτερα εκ μέρους του Βαρλαάμ του Καλαβρού, ενός ελληνοθρεμμένου μοναχού, ο οποίος ειρωνεύονταν και γελοιοποιούσε τους ησυχαστές χαρακτηρίζοντάς τους ως «ομφαλοσκόπους», από τη στάση που ασκούσαν την προσευχή του Ιησού.

          Υπερασπιστής των ησυχαστών εμφανίσθηκε ο άγ. Γρηγόριος Παλαμάς, ο οποίος από ηλικία είκοσι ετών εγκαταβίωσε στο Άγ. Όρος και αφιερώθηκε  στη «θεωρία» και την «θεοπτία». Όταν ξέσπασε η ησυχαστική διαμάχη κατά των ησυχαστών, ο άγ. Γρηγόριος έφυγε από το ησυχαστήριό του, ήρθε στη Θεσσαλονίκη και ανέλαβε την υπεράσπιση του ησυχαστικού κινήματος με τα χαρακτηριστώ θεολογικά έργα του «υπέρ των ιερώς ησυχαζόντων».

          Ο άγ. Γρηγόριος έχοντας υπ’ όψη του την προηγουμένη θεολογία των αγίων Πατέρων την παρουσιάζει με συνοπτικό  τρόπο και  με τη δική του  σφραγίδα. Σύμφωνα με τη διδασκαλία του Παλαμά ο άνθρωπος, όταν θεάται το άκτιστον φως, δεν βλέπει την ουσία του Θεού, αλλά τις «άκτιστες ενέργειές» του Θεού, που είναι το φως εκείνο που  έβλεπαν οι ησυχαστές.

          Ο πυρήνας αυτής  της παλαμικής διδασκαλίας βρίσκεται στην Καινή Διαθήκη. Στην επιστολή Β΄ Πέτρου αναφέρεται, ότι είμαστε προορισμένοι να γίνουμε κοινωνοί θείας φύσεως. Πώς θα γίνει αυτό, αφού ο Θεός είναι  Κτίστης και ο άνθρωπος κτίσμα; Και ο αγ. Γρηγόριος τονίζει «αμέθεκτος έστιν η ουσία του Θεού». Διότι αν ήταν μεθεκτός ο Θεός, τότε θα είχαμε το φαινόμενο του πανθεϊσμού. Αλλά ενώ δεν μετέχει στην ουσία του Θεού, μετέχει στις άκτιστες ενέργειες Του. Είναι αυτό το «άκτιστο φως που έβλεπαν οι ησυχαστές. Γιατί αν γίνονταν αυτό τότε θα οδηγούμαστε στον αγνωστικισμό  και ο Θεός θα ήταν άγνωστος στον άνθρωπο.

          Πολλοί, και δικαιολογημένα, θα ρωτήσουν: Τι σχέση μπορεί να έχει αυτή η παλαμική διδασκαλία στη ζωή του ανθρώπου; Κι’ όμως είναι πολύ ενδιαφέρουσα και σπουδαία.

          Πρώτα- πρώτα μας οδηγεί να γνωρίσουμε μέχρι που μπορεί να φθάσουν τα ανθρώπινα όρια. Δηλ. δεν μπορεί ο  άνθρωπος να γνωρίσει την ουσία του Θεού. Αυτό μας προσγειώνει στην πραγματικότητα, να συνειδητοποιήσουμε τα μέτρα μας, ότι αδυνατούμε να γνωρίσουμε τη ζωή σ’ όλα της τα επίπεδα. Κτυπάει την αλαζονική συμπεριφορά του εγωκεντρικού ανθρώπου.

          Μετά στη συνέχεια, κατά τον άγ. Γρηγόριο Παλαμά, ενώ δεν μπορούμε να γνωρίσουμε την ουσία του Θεού, εν τούτοις δεν μένουμε και χωρίς Θεό, γιατί μπορούμε να κοινωνήσουμε των ακτίστων ενεργειών Του. Αυτό είναι και η ουσία της πίστεώς μας. Το να είσαι χριστιανός δεν σημαίνει να είσαι ένας καλός άνθρωπος ή χρηστός πολίτης. Αυτό είναι μια ηθικολογία. Η ορθόδοξη Εκκλησία κάνει λόγο για θέωση του ανθρώπου. Δηλ. μετέχοντες τις άκτιστες ενέργειες του Θεού- στο «άκτιστο φως» των ησυχαστών, πετυχαίνουμε την κατά χάρη θέωση, τον αγιασμό.

          Και η θέωση αυτή δεν είναι μια διανοητική υπόθεση, αλλά πραγματική και αποτελεί μια πρόσκληση για κάθε πιστό. Από τη στιγμή που ο Χριστός έγινε άνθρωπος και από τη στιγμή που ο άνθρωπος βαπτίζεται  στο όνομα της Αγίας Τριάδος, έχει «εν δυνάμει» την προοπτική και τη δυνατότητα ν’ αποκτήσει και την «εν ενεργεία» μετοχή στο θαύμα της κατά χάριν θεοποίησης του.

          Όταν ο πιστός κοινωνεί το Σώμα και το Αίμα του Χριστού, τότε ο Χριστός  «σύσσωμος ημίν γίνεται και σύναιμος και ναόν όλης της θεότητος ημάς απεργάζεται».

           Τότε ως φυσική συνέπεια έρχεται η σωστή ζωή και πράξη. Οπότε με την ευχαριστιακή ενσωμάτωση μας στην Εκκλησία πετυχαίνουμε και την ενχρίστωσή μας, όπως αναφέρει ο άγ. Ιουστίνος Πόποβιτς.

          Υπ’ όψιν ότι ο Χριστός δεν ήλθε στον κόσμο για να διορθώσει κάποια ελάττωμα ή ελλείψεις της ζωής του ανθρώπου, αλλά για να γίνει η ίδια η ζωή του ανθρώπου.

π. γ. στ.