ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

          Την παρουσία του «αγίου των γραμμάτων μας», του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη συνηθίζουμε μόνο κατά τις ημέρες των μεγάλων χριστιανικών εορτών στις επιφυλλίδες των εφημερίδων και κάποιων περιοδικών. Πολύ λίγος λόγος γίνεται  για την πολιτική όψη του Παπαδιαμάντη. Μάλιστα ο γνωστός μας ιστορικός Κορδάτος βασισμένος στον άκαμπτο μαρξισμό του αποφαίνεται σχηματικά, ότι ο Παπαδιαμάντης είναι ένας θρησκόληπτος συγγραφέας με παπαδίστικες και καλογερικές ιδέες, οπότε και πολιτικά αντιδραστικός. Τη θέση αυτή αποδέχθηκαν και κάποιοι άλλοι «προοδευτικοί» και μη.

          Μια σοβαρή όμως και προσεκτική ματιά δείχνει, ότι η αλήθεια δεν είναι και τόση απλή. Αρχικά ο Παπαδιαμάντης δεν είναι πολιτικός με το νόημα που ξέρουμε, αλλά οι πολιτικές του θέσεις προκύπτουν από τη γενικότερη στάση του.

          Ο Παπαδιαμάντης πάνω απ’ όλα υπήρξε πνευματικό πρόσωπο, ένας γνήσιος ορθόδοξος μεταβυζαντινός νεοέλληνας που είχε συνείδηση της πνευματικής του ταυτότητας και μάλιστα σε μια εποχή κρίσιμη που η ταυτότητα αυτή  είχε αρχίσει να κινδυνεύει από τις δυτικές δυνάμεις που προσπαθούσαν να αποικιοποιήσουν το νέο ελληνικό κράτος πολιτικά και πολιτιστικά.

          Ο Παπαδιαμάντης έχει βαθιές  ρίζες που φθάνουν στο κίνημα των Κολλυβάδων και στάθηκε αληθινός προφήτης προειδοποιώντας  για τον μέγιστο κίνδυνο της αλλοτρίωσης του έθνους  μας.

          Υπήρξε ένας μεγάλος κυματοθραύστης για την επερχόμενη φραγκοκρατία. Με τα κείμενά του κατήγγελλε τους γραικύλους της εποχής του που ξεχνώντας την αξία της δικής τους παράδοσης πιθήκιζαν στους τρόπους της Εσπερίας. Ο Παπαδιαμάντης ήθελε οι νεοέλληνες να μείνουν Ρωμιοί, δηλ. γνήσιοι ορθόδοξου Έλληνες. Η λαϊκή Ελλάδα είναι η αληθινή, ενώ η αστική φέρει το στίγμα της πολιτικής υποταγής στους ξένους και την πνευματική αλλοτρίωση.

          Η Ελλάδα του Παπαδιαμάντη είναι η γενναία και μεγάλη Ρωμιοσύνη που ξεπερνούσε τα συμβατικά όρια του ελληνικού κράτους έτσι όπως τα είχαν ορίσει οι πολιτικοί κηδεμόνες μας. Ο Παπαδιαμάντης αγαπούσε τους παλαιούς θεσμούς γατί ήταν βαθύτατα παραδοσιακός. Η βίωση της ελληνορθόδοξης παράδοσης τον έκανε να θεωρεί πιο σταθερούς τους θεσμούς της λαϊκής  αυτοοργάνωσης των άχρονων της τουρκοκρατίας από τα ξενόφερτα συστήματα. Οι παραδοσιακοί θεσμοί όπως: Ενορίες, κοινότητες, σινάφια, συνεταιρισμοί εξασφάλιζαν στο Γένος κατή από δύσκολες συνθήκες μια αξιοθαύμαστη αυτοδιοίκηση.

          Ως ορθόδοξος προσέβλεπε σε μια κοινωνία προσώπων που τη χαρακτήριζε η ειλικρίνεια, ενώ έβλεπε με επιφύλαξη τον κοινοβουλευτισμό, γιατί του φαινόταν ξένος θεσμός που ήλθε να νοθεύσει την πολιτική και εθνική πορεία. Ο Παπαδιαμάντης έβλεπε τον κοινοβουλευτισμό να εφαρμόζεται στη χώρα μας διαστρεβλωτικά που στηρίζονταν στο ρουσφέτι και την δωροδοκία(πόσο προφητικός αλήθεια ήταν! ). Γι’ αυτό και τον καυτηρίασε στο σατυρικό του διήγημα  «χαλασοχώρηδες». Όμως δημοσίευσε κι ένα εγκωμιαστικό κείμενο για τον διακεκριμένο κοινοβουλευτικό Χαρίλαο Τρικούπη.

          Οι πολιτικές και κοινωνικές ιδέες του Παπαδιαμάντη είναι ταυτόσημες μ’ αυτές που εξέφρασε αργότερα ο Κ .Καραβίδας ο θεμελιωτής της ελληνοκεντρικής κοινωνιολογίας, απόψεις που αγνοήθηκαν από τα πολιτικά μας κόμματα. Αλλά ο Παπαδιαμάντης ως βάθος ψυχογνωσίας εισχωρεί στα άδυτα της ύπαρξης του επαναστατημένου ανθρώπου και αποκαλύπτει το μεταφυσικό βάθος του προβλήματος. Μια τολμηρή ψυχολογία παρατηρείται στο κοινωνικό του μυθιστόρημα, « Η Φόνισσα».

          Τελικά το έθνος μας ακολούθησε μια πορεία αντίθετη με τις παραδοσιακές αρχές του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. Δυστυχώς! Αλλά ούτε και οι προφητικές προειδοποιήσεις  ενός άλλου φωτισμένου σταυροφόρου, του αείμνηστου Φώτη Κόντογλου, μπόρεσαν να αλλάξουν την πορεία του εθνικού μας σκάφους.

          Σήμερα απολαμβάνουμε τα αποτελέσματα  των επιλογών μας δεμένοι στο άρμα της Ευρωπαϊκής και πολιτιστικής μας αλλοτρίωσης. Αυτοί οι κίνδυνοι γίνονται αντιληπτοί ακόμη και από όσους πριν από καιρό έβλεπαν τα πράγματα με αδιαφορία και εφησυχασμό.

(Περιληπτική και συνοπτική απόδοση από το άρθρο του αρχιμ. Δωροθέου Καστόρη στον τόμο « Ορθοδοξία ή Βαρβαρότητα»)

π. Γερ. Σταν.