ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΤΗΣ ΛΑΤΡΕΙΑΣ «Υπερευλογημένη υπάρχεις Θεοτόκε παρθένε…»

 

Η χρήση του κατάλληλου γραμματικού χρόνου έχει την ιδιαίτερη σημασία του στα λειτουργικά κείμενα. Ο αόριστος εστιάζει στο να δώσει έμφαση στην ιστορικότητα των γεγονότων, στο ότι αυτά συνέβησαν πραγματικά και αναμφισβήτητα.

          Από την άλλη, ο παρακείμενος –ένας χρόνος με παράδοξο συνδυασμό παρόντος και παρελθόντος, συνδυασμός που φαίνεται σαφέστατα στα Νέα Ελληνικά με τη χρήση δύο λέξεων εκ των οποίων η πρώτη αναφέρεται στο παρόν (έχω) και η δεύτερη στο παρελθόν ( π, χ. «γράψει)- δηλώνει ότι κάτι έγινε/συνέβη στο παρελθόν, όμως το αποτέλεσμα του εξακολουθεί να υφίσταται στο παρόν, ή με άλλα λόγια, ότι κάτι έγινε/συνέβη στο παρελθόν και εξακολουθεί, ολοκληρωμένο, να υφίσταται και στο παρόν.  

          Χαρακτηριστική είναι η χρήση του παρακειμένου σε ένα τροπάριο του Όρθρου που ψάλλεται σε όλες  σχεδόν τις Κυριακές του έτους ακριβώς πριν τη Δοξολογία (αναφέρουμε ένα απόσπασμα που μας ενδιαφέρει).

          «Υπερευλογημένη υπάρχεις (είσαι), Θεοτόκε Παρθένε,  δια γαρ του εκ σου σαρκωθέντος ( διότι μέσω εκείνου που σαρκώθηκε από σένα), ο Άδης ηχμαλώτισται, ο Αδάμ ανακέκληται, κατάρα νενέκρωται, η Εύα ηλευθέρωτε, ο θάνατος τεθανάτωται, και ημείς εζωοποιήθημεν…». Εδώ έχουμε την καταιγιστική χρήση πέντε παρακειμένων («ηχμαλώτισται», «ανακέκληται», «νενέκρωται», «ηλευθέρωτε», «τεθανάτωται», οι οποίοι γεμίζουν όλο το χρονικό φάσμα (παρελθόν, παρόν, και έμμεσα μέλλον, αφού το παρόν πρέπει να λογίζεται ως συνεχές, εκτεινόμενο στο διηνεκές), μη αφήνοντας κανένα κενό να υπονομεύεται και να νοθεύσει τη δραστικότητα της καταλυτικής Θεανθρώπινης παρέμβασης στην ιστορία. Έξ  άλλου, η έμφαση στο παρόν για γεγονότα που συνέβησαν στο παρελθόν είναι ακόμη περισσότερο έκδηλη με τη χρήση του επιρρήματος «σήμερον» σε πολλά απολυτίκια ή τροπάρια καίριων εκκλησιαστικών γεγονότων, στην επανειλημμένη χρήση του στις Ευχές του Μεγάλου Αγιασμού κ. λ .π. ( «Σήμερον της σωτηρίας ημών το Κεφάλαιον». «Σημερον κρεμάται επί ξύλου». «Σήμερον των υδάτων αγιάζεται η φύσις».

          Η απόδοση των παραπάνω 5 παρακειμένων στα Νέα Ελληνικά είναι, νομίζουμε, εύκολη: «ηχμαλώτισται [έχει αιχμαλωτιστεί, «νενέκρωται [έχει νεκρωθεί], «ηλευθέρωται» [έχει ελευθερωθεί], «τεθανάτωται» [έχει θανατωθεί]. Αφήσαμε τελευταίο το «ανακέκληται», για να σημειώσουμε ότι σημαίνει «έχει ξανά (προσ) κληθεί», με την προσθήκη ότι το ρήμα «ανακαλώ» είχε στην αρχαιότητα και τη σημασία «προσκαλώ τους νεκρούς» [!]  όπως  και «καλώ πίσω», ιδίως από την εξορία [!]

          Ανδρέας  Μοράτος