ΚΥΡΙΑΚΗ Β΄ ΝΗΣΤΕΙΩΝ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

 

Η Εκκλησία μας σήμερα τιμά τη μνήμη του αγίου Γρηγορίου Παλαμά, Αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης, αγωνιστή και προμάχου της Ορθοδοξίας σε μια περίοδο αναμέτρησης της Ορθοδοξίας με το δυτικό σχολαστικισμό, μοναχού που εντρύφησε στα νάματα της Αγιορείτικης ασκητικής και μυστικής και πολιτείας. Ιεράρχη και συγγραφέα διακεκριμένου στα θεολογικά γράμματα του 14^ου αιώνα. Η πνευματική προσφορά του είναι πολυσχιδής και ακτινοβόλος, ώστε αναμετριέται με τους μεγάλους Πατέρες της Εκκλησίας. Ακροθιγώς θα υπογραμμίσουμε δύο βασικά θέματα της Ορθόδοξης παράδοσης, που απασχόλησαν έντονα τον άγιο Πατέρα.

          Το πρόβλημα της γνώσης του Θεού κατέχει  κεντρική θέση στη σκέψη του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά. Πριν όμως αναφερθούμε στο κατ’ εξοχήν αυτό θέμα της χριστιανικής Θεολογίας, ας προσεγγίσουμε εισαγωγικά το αγωνιώδες  ερώτημα της ύπαρξης του Θεού, που απασχολεί όλη την ιστορία της ανθρώπινης σκέψης.

          Στην αρχαιότητα έχουμε μεμονωμένα παραδείγματα φιλοσόφων, που δεν παραδέχονται την ύπαρξη Θεότητος. Σήμερα το αθεϊστικό   κίνημα έχει λάβει μεγάλη έκταση, όχι μόνο μεταξύ φιλοσόφων και διανοουμένων, αλλά ακόμα και σε ευρύτερες μάζες του λαού. Οι λόγοι που το αθεϊστικό κίνημα έχει λάβει μεγάλη έκταση στο σύγχρονο κόσμο, είναι  πολλοί, ενδεικτικά αναφέρουμε τον ορθολογισμό, την τεχνοκρατία, την ευδαιμονία του υλισμού και την αδιαφορία που ξεκινά από επιπόλαιη στάση στα μεγάλα προβλήματα της ζωής. Κυρίως όμως το αθεϊστικό κίνημα  είναι μια αντίδραση στην εικόνα τοθ Θεού, που παρουσιάζουν πολλές φορές οι κρατούσες θρησκείες, που για να εξυπηρετήσουν διάφορες ιδεολογίες και ηθικοκοινωνικά συστήματα δημιουργούν είδωλα κακέκτυπα του Θεού, τα οποία εύκολα καταρρέουν.

          Πρέπει να αναφερθούμε και σε μια μεγάλη μερίδα σκεπτικιστών και αγνωστικιστών, που δεν δίνουν ούτε αρνητική ούτε θετική λύση στο μεγάλο ερώτημα. Ίσως είναι πιο ειλικρινείς από τους λεγόμενους άθεους, γιατί στέκουν με ανάλογη σοβαρότατα μπροστά στο μεγάλο ερώτημα, έστω και αν δεν παίρνουν τελικά θέση.

          Είναι αναμφισβήτητο, ότι είναι αδύνατο να αποδειχθεί η ύπαρξη ή η ανυπαρξία του Θεού με επιστημονική βεβαιότητα, γιατί η επίσημη ερευνά τον επιστητό κόσμο και άρα έκφεύγει των δυνατοτήτων της. Το θέμα της αποδοχής ή άρνησης του Θεού αφήνεται στην ελεύθερη προσωπική απόφαση του ανθρώπου, αν και υπάρχουν πολλές ενδείξεις που ενισχύουν την πίστη στην ύπαρξη του Θεού.

          Το πρόβλημα είναι αν μπορεί ο άνθρωπος να γνωρίσει το Θεό, του οποίου την ύπαρξη αποδέχεται. Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς συνεχίζοντας την πατερική παράδοση της Εκκλησίας διδάσκει ότι ο άνθρωπος είναι δυνατόν να λάβει γνώση του Θεού. Ποτέ όμως δεν μπορεί να  γνωρίσει την ουσία, το είναι του Θεού, το οποίο παραμένει αμέθεκτο και απροσπέλαστο στη γνωστική ικανότητα του ανθρώπου. Τι γνωρίζει λοιπόν ο άνθρωπος από τη σφαίρα του Θεού; Γνωρίζει μόνο τις ενέργειές του, την αποκάλυψη που κάνει ο ίδιος του Εαυτού Του, με κεντρικό γεγονός την ενανθρώπιση του Υιού και Λόγου του Θεού. Ο Θεός δεν είναι ο άγνωστος, αλλά αυτοαποκαλύπτεται στην ανθρωπότητα στο πρόσωπο του Ιησού Χριστού.

          Η Αγία Γραφή μας αποκαλύπτει, ότι ο Θεός δεν είναι μια απρόσωπη δύναμη ή δημιουργική αρχή, αλλά μια προσωπική ύπαρξη. Πολύ διαφωτιστική είναι η φράση της Π. Δ. που βάζει στο στόμα του Θεού «εγώ ειμί ο ων». Η ανεπανάληπτη σε βάθος αυτή η έκφραση φανερώνει, ότι ο Θεός είναι ζωή, το είναι, αυτός που κατ’ εξοχήν υπάρχει. Επίσης χαρακτηριστική είναι η φράση της Κ. Δ., «ο Θεός αγάπη εστί», που αποκαλύπτει, ότι ο Θεός δεν είναι μια μακάρια ύπαρξη κλεισμένη στον εαυτό της , αλλά κινείται από αγάπη, δημιουργεί τον κόσμο και δεν σταματά να ενδιαφέρεται για τη σωτηρία του κόσμου.        

          Η πίστη στο Θεό, κατά τον άγιο Γρηγόριο Παλαμά, δεν είναι ένα διανοητικό γεγονός που συνδέεται με την έρευνα, αλλά είναι θέμα κύρια βιωματικό. Η αποδοχή της ύπαρξης του Θεού συνδέεται με την προσωπική μας ζωή. Η διαφορά του ένθεου πιστού από τον άθεο φαίνεται από τη ζωή τους. Ο ένθεος δεν αποδέχεται απλά, θεωρητικά την ύπαρξη του Θεού, αλλ’ αυτή η πίστη του μεταμορφώνει τη ζωή του. Αυτή η εμπειρία της μεταμόρφωσης στην εποχή του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά , ήταν διαδεδομένη ευρύτατα μεταξύ των αγιορειτών πατέρων, των ησυχαστών. Αυτοί  συνεδύαζαν την αυτοσυγκέντρωση και την αδιάλειπτη προσευχή «Κύριε Ιησού Χριστέ, Υιέ του Θεού, ελέησόν με». Με τη συνεχή άσκηση  και προσευχή οι ησυχαστές μοναχοί οδηγούντο στη θεωρία και  μέθεξη της άκτιστης χάρης του Θεού. Αυτό σημαίνει ότι ο Θεός είναι δυνατόν να έρχεται  σε επικοινωνία με τον άνθρωπο, παραμένει όμως αμέθεκτος και απρόσιτος στην ουσία του. Ο άνθρωπος, ενώ ζει στην παρούσα ζωή, μετέχει τη ζωής του Θεού. εδώ δεν έχουμε απλή προσέγγιση του Θεού σαν ζωντανού προσώπου, αλλά προσωπική γνώση του Θεού. Ο άνθρωπος αποκτά εμπειρία της δόξας του Θεού ανάλογη με εκείνη που είχαν οι μαθητές του Κυρίου στη Μεταμόρφωση.

          Η εμπειρία αυτή αρχίζει με την έλλαμψη του θείου φωτός, και τη διαρκή θέα της δόξης του Θεού. Σ’ αυτή την πνευματική πανδαισία, που δεν είναι παρά πραγματοποίηση της ομοίωσης με τον Θεό, δηλαδή της θέωσης, συμμετέχει  όχι μόνο το πνεύμα, αλλά και το σώμα, που γίνεται και αυτό φωτεινό και αρχίζει ολόκληρος ο άνθρωπος να αποκτά γεύση «του μέλλοντα αιώνα».

          Τώρα μπορεί να γίνει αντιληπτή θεολογικά η ευλάβεια και η προσκύνηση των λειψάνων των αγίων, που από πολλούς χαρακτηρίζεται ειδωλολατρεία. Η Εκκλησία της Θεσσαλονίκης έχει την ιδιαίτερη ευλογία να φυλάει το ιερό λείψανο του αγίου Γρηγορίου, μαρτύριο της  ζωντανής παρουσίας του αγίου.

          Γ.