ΚΥΡΙΑΚΗ Β΄ ΝΗΣΤΕΙΩΝ- Αγ. Γρηγορίου Παλαμά Ευαγγέλιο: Μαρκ. 2, 1-12

Ο ΑΓΙΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Ο ΠΑΛΑΜΑΣ ΚΑΙ Η ΘΕΩΣΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

          Η Εκκλησία μας σήμερα Β΄ Κυριακή των Νηστειών τιμά τη μνήμη του αγ. Γρηγορίου αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης του Παλαμά. Η Εκκλησία τίμησε έναν μεγάλο ιεράρχη που ολόκληρη τη ζωή του αγωνίστηκε για την αλήθεια, την αγάπη, τη διατήρηση της γνήσιας πίστεως και για την πνευματική οικοδομή των πιστών.

          Αναδείχθηκε πρόμαχος της ορθοδοξίας σε μια δύσκολη εποχή όπως ήταν ο 14^ος αιώνας και αναμετρήθηκε με τον δυτικό σχολαστικισμό. Ως μοναχός εντρύφησε στα νάματα της ασκητικής και νηπτικής πολιτείας. Στην συνέχεια αναδείχθηκε αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης και σπουδαίος συγγραφέας του 14^ου αι. Μπορεί να αναμετρηθεί με τους μεγάλους πατέρες της Εκκλησίας.

          Ένα από τα σπουδαία θέματα της ορθόδοξης παράδοσης που απασχόλησε τον άγ. Γρηγόριο ήταν αυτό της γνώσεως του Θεού, κεντρικό σημείο της χριστιανικής θεολογίας.

          Το θέμα της γνώσεως του Θεού αποτελούσε πάντοτε ένα προκλητικό ερώτημα. Μόνο μεμονωμένα παραδείγματα φιλοσόφων έχουμε που δεν παραδέχονταν την ύπαρξη της θεότητος. Σήμερα για διάφορες αιτίες το αθεϊστικό κίνημα έχει λάβει μεγάλες διαστάσεις. Υπάρχουν βέβαια και οι σκεπτικιστές και οι αγνωστικιστές οι οποίοι δεν παίρνουν μια ξεκάθαρη θέση στο θέμα αυτό. Ίσως να είναι πιο ειλικρινείς από τους άθεους που κομπάζουν ευκαίρως ακαίρως για την αθεΐα τους.

          Είναι αλήθεια πως είναι αδύνατο ν’ αποδειχθεί η ύπαρξη ή η ανυπαρξία του Θεού με επιστημονικά δεδομένα, γιατί η επιστήμη ασχολείται με τον επιστητό κόσμο και ξεφεύγει από τα όριά της. Οπότε το θέμα αποδοχής ή άρνησης του Θεού αφήνεται στην προσωπική επιλογή του ανθρώπου, έστω κι αν υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις που ενισχύουν την πίστη μας στο Θεό.

          Το πρόβλημα που τίθεται είναι εάν ο άνθρωπος μπορεί να γνωρίσει το Θεό. Εδώ η συμβολή του αγ. Γρηγορίου Παλαμά ήταν καταλυτική. Ο Παλαμάς στηριζόμενος στη διδασκαλία προγενεστέρων Πατέρων, ιδιαίτερα των Καππαδοκών, έκανε μια συστηματοποίηση της διδασκαλίας τους και παρουσίασε μια ανανεωμένη θεολογική παρουσία. Ο άνθρωπος όταν φτάσει στη θεοπτία, λέγει ο άγ. Γρηγόριος, δεν βλέπει την ουσία του Θεού, αλλά τις άκτιστες ενέργειες Του, που είναι το φως που έβλεπαν οι ησυχαστές. Ο Μ. Βασίλειος γράφει: «ημείς μεν εκ των ενεργειών γνωρίζειν μεν τον Θεόν, τη δε ουσία προσεγγίζειν ουκ υπισχνούμεθα. Αι μεν γαρ ενέργειαι αυτού προς ημάς καταβαίνωσιν, η δε ουσία αυτού μένει απρόσιτος».

          Είμαστε προορισμένοι να γίνουμε «θείας φύσεως κοινωνοί». Πώς όμως θα γίνει αυτό; Διότι αν ήταν μεθεκτή η ουσία του Θεού, τότε θα οδηγούμαστε στον πανθεϊσμό. Αλλά ενώ δεν μετέχουμε στην ουσία του Θεού, μετέχουμε στις άκτιστες ενάργειές Του. Ουσία είναι η φύση, η θεϊκή εσωτερική ύπαρξη. Και ενέργειες είναι οι λειτουργίες και οι δραστηριότητες του Θεού. Αν ο Θεός ήταν μόνο ουσία, θα ήταν αδύνατη η θέωση του άνθρωπου, η οποία είναι και ο κύριος σκοπός της ζωής μας. Η θέωση πραγματοποιείται όχι μετέχοντας στην ουσία του Θεού, αλλά στις άκτιστες ενέργειές Του. Ο Θεός είναι υπερβατικός και ακατάληπτος, αλλά πλησίον δια των ακτίστων ενεργειών Του.

          Ο Θεός δεν είναι ο άγνωστος, αλλά αυτοαποκαλύπτεται στον κόσμο στο πρόσωπο του Ιησού Χριστού. Ο Θεός δεν είναι μία απρόσωπη δύναμη ή αρχή, αλλά προσωπική ύπαρξη. «Εγώ ειμί ο Ων». Αυτή η φράση της Π. Δ. είναι ανεπανάληπτη, γιατί φανερώνει ότι ο Θεός είναι ζωή, είναι αυτός που υπάρχει. «Ο Θεός αγάπη έστίν». Η φράση αυτή της Κ. Δ. αποκαλύπτει ότι ο Θεός δεν είναι μία κλειστή ύπαρξη στον εαυτό της, αλλά κινείται από αγάπη και δεν σταματά να ενδιαφέρεται για τη σωτηρία του κόσμου.

          Αυτή η διδασκαλία του Παλαμά έχει καμία σχέση με τη ζωή μας;

          Η ορθή πίστη έχει πάντα σχέση με τη ζωή του πιστού, γιατί η ορθοδοξία είναι και ορθοπραξία. Ποιες πρακτικές συνέπειες μπορεί να έχει μία τέτοια θεολογική διδασκαλία;

          Κατ’ αρχάς μας αποκαλύπτει τα όρια των δυνατοτήτων μας . Ο άνθρωπος δεν μπορεί να γνωρίσει την ουσία του Θεού. Ο Θεός είναι «φως οικών απρόσιτον, ον είδεν ουδείς ανθρώπων ουδέ ιδείν δύναται». Έχοντας αυτό υπ’ όψη μας ας αναλογισθούμε την αλαζονεία του ανθρώπου σε όλα τα επίπεδα της ζωής και γενικά τα πράγματα του κόσμου. Η διδασκαλία αυτή μας προσγειώνει στην πραγματικότητα.

          Κατά δεύτερο λόγο, ενώ ο Θεός είναι απρόσιτος ως προς την ουσία, ο Παλαμάς τονίζει, ότι μπορούμε να κοινωνήσουμε με τον Θεό μέσω των ακτίστων ενεργειών Του. Αυτό είναι και η ουσία της χριστιανικής πίστεως με ορατές συνέπειες στη ζωή μας.

          Τι σημαίνει αυτό;

          Σημαίνει, ότι η χριστιανική διδασκαλία δεν είναι μία απλή ηθικολογία, γιατί θα έμοιαζε με όλες τις άλλες θρησκείες που οι οπαδοί τους τηρούν ένα ηθικό κώδικα συμπεριφοράς. Η ορθόδοξα Εκκλησία κηρύττει  τη θέωση του ανθρώπου. Αυτό καλλιέργησαν οι Ησυχαστές, των οποίων υπέρμαχος ανεδείχθη ο άγ. Γρηγόριος ο Παλαμάς. Διότι όταν μετέχουμε στην άκτιστη χάρη του Θεού- στο άκτιστο φως- πετυχαίνουμε την «εκ χάριτος θέωσιν» κατά τον άγ. Μάξιμο τον Ομολογητή. Και τη χάρη αυτή την δωρίζει το Άγ. Πνεύμα.

          Συνεπώς η θέωση δεν είναι μία διανοητική διαδικασία, αλλά πραγματική μεταμόρφωση του ανθρώπου. Ο άνθρωπος αποκτά εμπειρία της δόξας του Θεού ανάλογη μ’ εκείνη των μαθητών στην Μεταμόρφωση. Και σ’ αυτή την πνευματική πανδαισία συμμετέχει όχι μόνο το πνεύμα, αλλά και το σώμα, το οποίο γίνεται κι αυτό φωτεινό και ο άνθρωπος αρχίζει ν’ αποκτά γνώση του μέλλοντος αιώνος, που είναι η ζωντανή μαρτυρία του Θεού μέσα τον κόσμο.

          Η Εκκλησία προκαλεί κι εμάς σ’ αυτή την αγιαστική και θεωτική πορεία. Ο Χριστός δεν ήλθε απλά να διορθώσει τη ζωή μας, αλλά να για  να γίνει η ζωή μας, μία ζωή που να λούζεται από τις άκτιστες  ενέργειες του Θεού.

Καλή Κυριακή

π. γ. στ.